فرهنگستان زبان عربی "سوریه"

بدون شك فرهنگستان زبان عربی سوریه (مجمع اللغه العربیه) از مشهورترین و با سابقه‌ترین فرهنگستان‌های زبان عرب به شمار می‌آید.
امروزه این مجمع نه‌تنها در كشور سوریه بلكه در جهان عرب و دنیای امروز از جایگاه ویژه و خاصی برخوردار است. نظر به اهمیت ویژه این فرهنگستان بنا داریم نگاهی گذرا به تاریخچهٔ پیدایش، بنیانگذاران، اهداف و فعالیت‌های آن بیاندازیم.
فرهنگستان زبان عربی سوریه كه بعد از جنگ جهانی دوم و در تاریخ ۸ ژوئیه سال ۱۹۱۹ با هدف خدمت به زبان عربی و كوشش در حفظ و سلامتی آن تأسیس شد، نخستین فرهنگستان زبان عربی در میان كشورهای عرب به شمار می‌آمد.
فرهنگستان زبان در اقدامی اساسی كوشش خود را بر موارد زیر متمركز كرد:
الف) قراردادن زبان عربی فصیح به عنوان زبان مورد استفاده دیوان‌ها و اداره‌های كشور
ب) اصلاح زبان عامیانه مردم
ج) تلاش در بالا بردن سطح علمی زبان روزنامه‌نگاری
د) جایگزینی كلمات تركی با كلمات عربی فصیح
ه‍ ) اقدام جدی برای ترجمه كردن كتاب‌های درسی دانشگاهی از زبان‌های بیگانه به زبان عربی، به خصوص در رشته‌های پزشكی و حقوق، به طوری كه می‌توان گفت دانشگاه‌های سوریه اولین دانشگاه‌های عربی‌زبان هستند كه تمامی رشته‌های تحصیلی را به زبان عربی ارائه می‌دهند.
فرهنگستان زبان روز به روز جایگاه رفیع و بلند خود را در میان مجامع علمی و ادبی دنیا پررونق‌تر می‌دید، به همین منظور به انتشار یك فصلنامه وزین در زمینه‌های ادبی، علمی و زبان‌شناسی اقدام كرد، این مجله درگذشته و حال به عنوان پلی ارتباطی بین پژوهشگران و فرهنگ‌دوستان به شمار آمده است و تاكنون ۷۷ جلد آن منتشر شده است.
این فرهنگتان تلاش ویژه‌ای جهت ایجاد اصطلاحات نو، به خصوص‌ كلمات ویژه تكنولوژی جدید و ترجمه كتاب‌های خارجی و برگزاری كنفرانس‌ها و سخنرانی‌ها انجام داده است. همچنین اقدام به انتشار كتاب‌های قدیمی كه خود ثروت اصلی فرهنگ و زبان عربی به شمار می‌آید، كرده، در این جهت حمایت‌ها و پشتیبانی‌های مستمر مرحوم حافظ‌اسد نقش اساسی و بنیادین داشته است.
●وظایف اصلی فرهنگستان
قانون شماره (۳۸) مورخه ۶/۶/۲۰۰۱ وظایف فرهنگستان را به شرح زیر بیان می‌كند:
۱) كوشش در حفظ سلامت زبان عربی و پاسخگویی به نیازهای جدید دنیای پیشرفته
۲) ایجاد اصطلاحات جدید علمی، فنی، ادبی و قانونمند كردن برای استفاده همه دولت‌های عربی
۳) توجه ویژه به تحقیقات و مطالعاتی كه تاریخ ملل عرب و تمدن آنها را مورد بررسی قرار می‌دهند
۴) زنده كردن میراث عرب در تمامی زمینه‌های علوم، هنر و ادبیای
۵) تجدیدنظر در اصول اساسی زبان عربی و تلاش در جهت ایجاد راه‌های آسانتر برای آموزش دستور و زبان آن
۶) سعی در اصلاح و تا حدودی قانونمندكردن زبان عامیانه
۷) نگرش به تمامی موضوعاتی كه به نحوی با فرهنگستان در ارتباط است
راه‌هایی كه برای اجرای این اهداف اتخاذ شد، عبارت است از:
۱) تألیف فرهنگ اصطلاحات برای همه رشته‌ها
۲) چاپ كتاب‌ها و مجلات در زمینه‌هایی كه مناسب با اهداف فرهنگستان باشد
۳) برگزاری كنفرانس‌های سالانه، سخنرانی‌ها و شركت اعضا فرهنگستان در جلسات مشابه
۴) ایجاد ارتباط با فرهنگستان‌های كشورهای عربی و همكاری با آنها
۵) استفاده و بهره‌گیری از تمامی امكاناتی كه به این اهداف كمك می‌كند
۶) تلاش مسئولان برای اجرا كردن تمامی مصوبات فرهنگستان
این فرهنگستان دارای یك شورا، یك دفتر و دو كمیته موقت و دائم است كه دو مؤسسه علمی دارالكتب الظاهریه و المدرسه العادلیه زیر نظر این فرهنگستان فعالیت می‌كنند.
●اعضای فرهنگستان
تعداد اصلی اعضای فرهنگستان ۲۵ نفر از عرب‌های سوریه هستند و البته دارای اعضای مكاتبه‌ای از میان سوری‌ها و غیرسوری‌ها از كسانی‌كه زبان عربی یاد گرفته‌اند. این فرهنگستان دارای اعضای افتخاری هم هست كه تعداد آنها به ۱۹ نفر می‌رسد.
●مؤسسین فرهنگستان زبان:
استاد محمد كردعلی رئیس فرهنگستان و استادان: أمین سوید، سعید الكرمی، أنیس سلوم، عبدالقادر المغربی، عزالدین علم‌الدین التنوخی، عیسی اسكندر المعلوف، دیمتری قندلفت.
بعدها شیخ طاهر الجزایری نیز پس از بازگشت از مصر در سال ۱۹۱۹ به آنان ملحق شد.
و اما در آن روزها اعضای افتخاری فرهنگستان عبارت بود: استادان: عبدالقادر المبارك، محسن الأمین العاملی، فارس الخوری، عبدالرحمن الشهبندر و مرشد الخوری.
▪رئیسان فرهنگستان از بدو تأسیس تاكنون:
۱) استاد محمدكرد علی: ۳۰/۷/۱۹۱۹ - ۲/۴/۱۹۵۳.
۲) استاد خلیل مردم‌بك: ۲۱/۸/۱۹۵۳ - ۲۲/۷/۱۹۵۹.
۳) امیر مصطفی الشهابی: ۱۵/۱۰/۱۹۵۹ - ۱۳/۵/۱۹۶۸.
۴) دكتر حسن سبح: ۳۰/۵/۱۹۶۸ - ۳۱/۱۲/۱۹۸۶.
۵) دكتر شاكر الفحام: ۳۱/۱۲/۱۹۸۶ ادامه دارد.
فرهنگستان زبان دارای رئیس، معاون و مدیركل بوده كه به‌وسیله شورای فرهنگستان برای مدت چهارسال انتخاب شده و با موافقت اعضا، مجدداً‌ انتخاب می‌شوند.
●فعالیت‌های فرهنگستان:
فرهنگستان زبان عربی سوریه به تناسب امكانات مادی و بنا به اقتضای شرایط، و همچنین با دلگرمی‌ و تشویق‌های اهل ادب و فرهنگ، فعالیت‌های متعددی را انجام داده است كه در زیر به بعضی از آنها اشاره می‌كنیم:
۱) انتشار یك مجله علمی، ادبی كه تمام فعالیت‌های فرهنگستان در آن منعكس شده و مملو از مقالات و بحث‌های علمی و ادبی بوده است كه خود موضوعات متعددی مانند زبان و میراث عربی، كتاب‌ها و دست‌نوشته‌ها را دربرمی گیرد.
۲) برگزاری حدود ۴۰۰ كنفرانس در زمینه‌های مختلف.
۳) برگزاری جشنواره‌های متعدد در مناسبت‌های مختلف، مراسم بزرگداشت، مراسم یادبود شخصیت‌های علمی و ادبی، و مراسم جشن به مناسبت ورود اعضای جدید.
از مهم‌ترین جشنواره‌های برگزار شده می‌توان موارد زیر را نام برد:
الف) جشنواره هزار متنبی، كه به مناسبت هزارمین سالگرد وفات متنبی در تاریخ ۲۳/۷/۱۹۳۶ صورت گرفت.
ب) جشنواره هزاره ابو‌العلاء المعری، كه به مناسبت هزارمین سالگرد تولد شاعر در تاریخ ۲۵/۹/۱۹۴۴ برگزار شد.
ج) جشنواره بزرگداشت استاد محمد كردعلی، بنیانگذار فرهنگستان علوم كه به مناسبت صدمین سال تولد او در تاریخ ۱۵/۱۱/۱۹۷۶ برگزار شد.
د) برگزاری جشنواره‌های نقره‌ای، طلایی و الماسی به مناسبت تأسیس فرهنگستان.
●برگزاری كنفرانس‌ها و میزگردها:
فرهنگستان زبان عربی سوریه میزگردها و كنفرانس‌های زیادی را برگزار نموده است كه به مهمترین آنها اشاره می‌شود:
۱) میزگرد یكپارچه سازی اصطلاحات قانونی و تجارتی سال ۱۹۷۲.
۲) میزگرد فرهنگ لغت نفط با همكاری فرهنگستان زبان عرب قاهره ۹ تا ۱۲ ژانویه ۱۹۹۴.
۳) میزگرد بررسی فرهنگ‌های اصطلاحات در زمینه‌های مختلف علمی با همكاری مركز تعریب (عربی كردن) در تاریخ ۱۹ تا ۲۴ ژانویه.
۴) جشنواره بزرگداشت هفتاد و پنجمین سالگرد تأسیس فرهنگستان مورخه ۱۹۹۵.
۵) میزگرد فرهنگ لغت بیولوژیك در زمینه زمین‌شناسی و كشاورزی با همكاری فرهنگستان قاهره در تاریخ ۲ الی ۵ دسامبر سال ۱۹۹۶.
۶) میزگرد زبان عربی "شاخص‌های حال و افق‌های آینده" در تاریخ ۲۶ تا ۲۹ اكتبر سال ۱۹۹۷.
۷) میزگرد زبان عربی و شاخص‌های آن در تاریخ ۲۱ تا ۲۳ نوامبر سال ۱۹۹۸.
۸) میزگرد یكپارچه‌سازی اصطلاحات علمی جدید با همكاری فرهنگستان زبان علمی عرب در تاریخ ۲۵-۲۸ نوامبر سال ۱۹۹۹.
۹) میزگرد زبان عربی و آموزش در تاریخ ۲۲ تا ۲۵ نوامبر سال ۲۰۰۱ میلادی.
۱۰) اولین كنفرانس فرهنگستان با عنوان "فراگیری آسان نحو عربی" در تاریخ ۲۷-۳۱ نوامبر سال ۲۰۰۲.
۱۱) دومین كنفرانس فرهنگستان با عنوان "زبان عربی در معرض خطر است" در تاریخ ۲۰ تا ۲۳ نوامبر سال ۲۰۰۳.
●نمایشگاه‌های كتاب:
فرهنگستان زبان عربی تاكنون نمایشگاه‌های زیادی را برگزار كرده كه در آن، ضمن ارائه آثار خود، حدود ۳۰ مؤسسه انتشاراتی عربی و غیرعربی نیز در آن شركت كرده‌اند.
●كنفرانس‌ها:
فرهنگستان‌زبان عربی سوریه به‌خاطر وحدت‌بخشی و انسجام به زبان عربی، در كنفرانس‌های مصر، سودان، اردن، مراكش و... به طور فعال شركت كرده است. همچنین به همین منظور در كنفرانس اتحادیه فرهنگستان‌های علمی عرب و كنفرانس‌های اتحادیه بین‌الملل دانشگاه‌ها واقع در بروكسل نیز شركت كرده است.
●افق‌های پیشرفت:
سال ۲۰۰۱ برای فرهنگستان زبان عرب، سالی پراهمیت به شمار آمد، چرا كه در این سال قانونی جدید تصویب شد و در آن تمامی وظایف و شرایط فرهنگستان به طور شفاف تعریف گردید و تعداد اعضا از ۲۰ نفر به ۲۵ نفر افزایش یافت و همچنین كمیته پژوهش و تحقیق علمی و كمیته‌ هنری تأسیس و قانون سازماندهی دانشگاه‌ها و تمام وقت بودن اعضای دو كمیته اجرا شد، سپس لایحه داخلی جدید فرهنگستان صادر و در آن قوانین كار و مسوولیت‌های بخش‌ها و كمیته‌های علمی در تاریخ ۱۵/۱/۲۰۰۲ بیان شد.
●كمیته‌های دائمی فرهنگستان:
۱) كمیته مجلات و روزنامه‌ها
۲) كمیته نسخه‌های خطی و حفظ میراث فرهنگی
۳) كمیته كتابخانه
۴) كمیته فرهنگ لغات
۵) كمیته زبان عربی و قوانین نحو
۶) كمیته فعالیت‌های فرهنگی
۷) كمیته استحكام‌بخشی به زبان عربی
۸) كمیته اصطلاحات و كلمات جدید و یكپارچگی آنها
۹) كمیته اصطلاحات تكنولوژی مهندسی
۱۰) كمیته اصطلاحات علوم پایه
۱۱) كمیته اصطلاحات علوم كشاورزی و زیست‌شناسی
۱۲) كمیته اصطلاحات علوم پزشكی
۱۳) كمیته اصطلاحات قانون و علوم اقتصادی و اداری
۱۴) كمیته اصطلاحات علوم انسانی
در ضمن كمیته‌ای مخصوص برای حمایت زبان عربی در سراسر كشور تأسیس شد كه وظایف خود را تاكنون به‌نحو احسن انجام داده است.
گفتنی است كه این فرهنگستان به جدیدترین وسایل انتقال معلومات روز مانند كامپیوتر، اینترنت و پست الكترونیكی و... مجهز است.
●اعضای افتخاری ایرانی در فرهنگستان سوریه:
هم‌اكنون در این مجمع، دانشمندان و نخبگانی از اكثر كشورهای دنیا (آمریكا، اروپا، آفریقا و آسیا) حضور دارند، در این میان سهم كشورمان نیز اندك نبوده و تعدادی از اساتید برجسته و نخبگان حضور دارند كه به ذكر اسامی بعضی از آنها اشاره می‌شود:
۱۹۴۷: ۱) شیخ ابوعبدالله زنجانی
۱۹۵۵: ۲) استاد عباس اقبال
۱۹۸۱: ۳) دكتر علی اصغر حكمت
۱۹۹۵: ۴) دكتر محمدجواد مشكور
۱۹۸۶: ۵) دكتر فیروز حریرچی
۱۹۸۶: ۶) دكتر محمدباقر حجتی
۱۹۸۶: ۷) دكتر مهدی محقق
۸) دكتر محمدعلی آذرشب
۹) آیت‌الله هادی معرفت
۱۰) آیت‌الله محمدمهدی آصفی
۱۱) آیت‌الله محمدعلی تسخیری

منبع : فرهنگ و پژوهش