ضرورت اصلاح الگوی مصرف دارو ‌

معاون غذا و داروی وزارت بهداشت‌ چندی پیش در یک کنفرانس علمی گفت: ۶۵ درصد بار بیماری‌ها در کشور به علت رعایت نکردن الگوی صحیح تجویز و مصرف غیر منطقی داروست.‌طبق آمار سازمان جهانی بهداشت، کشور ما به لحاظ مصرف دارو، در میان ۲۰ کشور نخست دنیا است و در آسیا بعد از چین مقام دوم را دارد.رعایت نکردن ضوابط علمی، تحویل داروی بدون نسخه از سوی برخی داروخانه‌ها و بالا بودن قلم‌های دارویی در نسخه‌های تجویزی از سوی پزشکان از مهم‌ترین دلایل مصرف بی‌رویه دارو و نشان‌دهنده غیرمنطقی بودن فرآیند تجویز دارو در کشور است.بر اساس تحقیقات انجام شده، مردم ۱۰ تا ۱۵ درصد مجموع داروهای کشور را به صورت خودسرانه و بدون مشورت با پزشک مصرف می‌کنند.در کنار آنتی‌بیوتیک، مصرف سایر داروها به‌ویژه مسکن‌ها و داروهای تزریق را باید اضافه کرد. مصرف سرانه داروهای تزریقی کشور در سال چهار برابر میانگین جهانی است.
گفته می‌شود که هر ایرانی سالانه ۳۳۹ عدد دارو مصرف می‌کند که حدود دو تا چهار برابر استاندارد جهانی است. بعضی‌ها البته معتقدند این آمار دقیق نیست و ما در این زمینه هم در دنیا رتبه اول راکسب کرده‌ایم. آمار رسمی وزارت بهداشت می‌گوید در ۸ سال گذشته، متوسط تعداد داروهای تجویز شده در هر نسخه، بیش از چهار قلم بوده است که در حال حاضر متوسط کشوری آن به ۳/۶ قلم رسیده است.
این در حالی است که میانگین جهانی در این زمینه کمتر از دو قلم در هر نسخه است.فاصله دارو با سم فقط یک قدم است و مصرف بی رویه آن می تواند حتی مرگ مصرف کننده را به دنبال داشته باشد و این امر در حال حاضر مورد بی توجهی اغلب مردم قرار گرفته است. گرچه دارو رکن اصلی درمان در دنیا است و ۷۵ درصد درمان ها از طریق آن صورت می گیرد اما مردم باید آگاه باشند که مصرف بی رویه آن می تواند خطر جدی برای سلامت آنان باشد و عوارض آن در برخی مواقع غیر قابل جبران است. مصرف بی رویه دارو در حالی در کشور به شدت افزایش یافته که سالیانه دولت میلیاردها تومان بابت آن هزینه می کند و این در حالی است که درصد بالایی از این داروها بدون دلیل پزشکی مصرف می شود و هیچ سودی برای فرد ندارد. افزایش مصرف دارو در کشور نشات گرفته از عدم اطلاع مردم از اثرات نامطلوب مصرف بی رویه دارو است. اغلب مردم از عوارض مصرف بی رویه دارو بی اطلاع هستند و توجهی به هشدارها و خطرات غیر قابل جبران مصرف بی رویه دارو ندارند.گفتنی است چنین اشتباهی فقط به کشورما اختصاص ندارد. برخی منابع خبری به نقل از پزشکان اداره دارو و غذای آمریکا اعلام کردند که محققان این اداره درخواست کردند از فروش بدون نسخه داروهای سرماخوردگی و سرفه برای کودکان جلوگیری شود. به گزارش خبرگزاری رویترز از نیویورک ، پزشکان می گویند مصرف بی رویه این داروها برای کودکان و نوجوانان عوارض جانبی به همراه دارد. پزشکان می گویند این داروها به خصوص برای کودکان چهار تا شش ساله خطرناک است.
افزایش بی رویه مصرف دارو بدون نسخه پزشک از سوی بسیاری از افراد در حالی رخ می دهد که به گفته پژوهشگران تحقیقات نشان می دهد مصرف زیاد و خودسرانه دارو احتمال بروز خودکشی را افزایش می دهد.
این در حالی است که تاکنون تصور می شد تنها مصرف خودسرانه داروهای اعصاب موجب بروز برخی رفتارها در افراد می شود اما تحقیقات اخیر نشان داده مصرف انواع داروها می تواند عوارضی مانند بروز رفتارهای ناهنجار و خودکشی را به دنبال داشته باشد.
چنانچه هر گونه دارویی به مقدار زیاد و بدون تجویز پزشک مصرف شود می تواند منجر به تغییر رفتار و بروز رفتارهای ناهنجار در افراد شود.
به گفته محققان در این میان می توان به داروهایی نظیر داروهای آسم، صرع، داروهای ترک سیگار و حتی برخی داروهای کم ضرر دیگر اشاره کرد.البته کمپانی های دارویی معتقدند که این موارد عمومیت ندارد، اماباتوجهبهاینکه برخی بیماران با مصرف این گونه داروها دست به اقدامات غیر طبیعی و حتی خودکشی زده اند بهتر است قبل از مصرف هر گونه دارویی با پزشک متخصص مشورت شود.
این پژوهشگران معتقدند که بهتر است افراد سعی نکنند که به هر طریقی و بدون تجویز پزشک داروها را تهیه و مصرف کنند زیرا برخی از داروها تنها به دلیل بی ضرر بودنشان نیست که در داروخانه ها توزیع می شود و نیاز به نسخه کتبی ندارند.
افزایش مصرف دارو و مصرف داروی بدون تجویز پزشک، تاثیر چشمگیری در سلامت و کیفیت زندگی مردم دارد که هم اکنون بهترین رویکرد موجود می‌تواند منطقی شدن قیمت داروها باشد. پیروی نکردن از پروتکل‌های درمانی صحیح و افزونی مصرف دارو بدون نظر پزشک، معضلی برای سلامت زندگی مردم و اقتصاد جامعه دارویی بوده، ضمن اینکه نحوه تاثیر کاهش سود دهی داروخانه‌ها و کاهش سیستم انگیزش داروساز و داروخانه دار در رشد بی رویه مصرف دارو تاثیر مستقیم دارد.
اگر چه پیشرفت علم داروپزشکی و صنعت داروسازی و ارائه داروهای متنوع در سالهای اخیر انقلابی در دانش پزشکی و امر درمان بیماران بوجود آورده است اما متاسفانه همزمان با این تکامل پدیده دیگری نیز در همه کشورها، بخصوص کشورهای جهان سوم بوجود آمده و رشد کرده است و آن روی آوردن بیش از حد مردم به داروها و مصرف غیرعملی و غیرپزشکی از داروهاست. دارو یکی از کالاهای استراتژیک است و کالاهای استراتژیک معمولا با تغذیه، دفاع و سلامتی کل جامعه سر و کار دارند و نیازهای اساسی جامعه را در بر می گیرند.
اصولا داروها را می توان به سه گروه داروهای اساسی، داروهای کمکی، داروهای غیرضروری تقسیم نمود. داروهای اساسی آن دسته مواد دارویی هستند که بدون وجود آنها و حتی با کمبود آنها سلامت جسمی و روانی جامعه در معرض خطرجدی قرار گیرد از جمله این داروها می توان به داروهای ضددیابت، داروهای قلبی عروقی، دیورتیکها، آنتی بیوتیکها و ... اشاره کرد .
داروهای کمکی در درمان بیماریها اساسی نیستند لیکن بدون وجود آنها پزشک با مشکلات شدید درمان بیماران مواجه می شود و بیمار رنج خواهد برد مانند مسکن ها که در بسیاری موارد نقش آنها تا حد داروهای اساسی مهم است داروهای غیرضروری داروهایی هستند که یا موارد استعمال تائید شده ندارند و یا با دوزهایی که تجویز میشوند تاثیر دارویی ندارند .می بایست در همه حوزه هایی که امکان سوء مصرف، مصرف غیرمنطقی، مصرف نابجا و بی رویه دارو وجود دارد اصلاحاتی صورت گیرد.
میانگین مصرف آنتی بیوتیک در کشور در مقایسه با میانگین آن در کشورهای اروپایی بیش از حد نیاز است. در بسیاری موارد ضرورتی به تجویز و مصرف آنتی بیوتیک وجود ندارد و بیمار می تواند با استراحت و دیگر مراقبت های دارویی بهبود یابد. مصرف بی رویه آنتی بیوتیک ها، مقاومت میکروبی را افزایش می دهد.در زمان حاضر مقاومت های میکروبی بسیار بالاست و بسیاری از عفونت های بیمارستانی به میکروب ها مقاوم هستند.استفاده از دارو باید آخرین مرحله درمان بیماری باشد اما متاسفانه برخی پزشکی از همان ابتدا به تجویز دارو می اندیشند.
هم اکنون در گروه دارویی ها، آنتی بیوتیک ها بیشترین مقدار ریالی داروها را دارد و حدود ۱۳ درصد کل بازار دارویی را داروهایی آنتی بیوتیک تشکیل می دهد. مصرف آنتی بیوتیک کشور در سال به حدود سه هزار میلیارد ریال می رسد که رقم بالایی است و باید با اتخاذ سیاست های مناسب این میزان مصرف کاهش یابد.همچنین مصرف داروهای اعصاب و روان از نظر عددی بیشترین گروه دارویی را به خود اختصاص داده است و این موضوع از جمله مباحث کشورهای مطرح در کشورهای توسعه یافته نیز است.مسکن‌هابیشترین داروهایی هستند که مردم به صورت خودسرانه مصرف می‌کنند. علاوه بر مسکن‌ها، قطره‌های چشمی و آنتی‌بیوتیک‌ها نیز بیشترین میزان مصرف خودسرانه را دارند. البته آنتی‌بیوتیک‌ها به علت نوع تاثیر دارویی، بدترین داروهایی هستند که به این شیوه مصرف می‌‌شوند، چراکه در صورت عدم نیاز بدن این دارو مانند سم عمل می‌کند و میکروب‌های بدن را نسبت به داروها مقاوم می‌کند و در صورت ایجاد عفونت در بدن دیگر آنتی‌بیوتیک در درمان بیماری موثر نخواهد بود.این در حالی است که بسیاری از مردم آنتی‌بیوتیک‌ها را بدون تجویز پزشک مصرف می‌کنند و این مساله باعث شده که آنتی‌بیوتیک‌ها از پرمصرف‌ترین اقلام دارویی در کشور باشند.افزایش مصرف آنتی‌بیوتیک‌ها در کشور اتفاق تازه‌ای نیست و هر سال وزارت بهداشت از آمار بالای مصرف این دارو خبر می‌دهد.بر اساس آمار نامه دارویی سال ۱۳۸۶ کل فروش دارویی کشور حدود یک‌هزار و ۹۰۰ میلیارد تومان بوده که ۳۰۰ میلیارد تومان آن مربوط به داروهای آنتی‌بیوتیک است.رسول دیناروند، معاون غذا و داروی وزارت بهداشت و درمان کشور با ارائه این آمار، اعلام کرد که بر اساس این آمار مصرف داروهای آنتی‌بیوتیک و گروه‌های درمانی این داروها جزو بالاترین رده دارویی از نظر میزان مصرف بوده‌اند.براساس این آمار، در دسترس بودن و فروش بدون نسخه بیشتر آنتی‌بیوتیک‌ها موجب شده که مردم بدون درنظر گرفتن عوارض، برای درمان حتی سرماخوردگی به این گروه درمانی روی ‌آورند، این درحالی است که در کشورهای غربی آنتی‌بیوتیک به ‌ندرت تجویز می‌شود و فروش این گروه داروها تنها با نسخه پزشک مجاز است.ازسوی دیگر قیمت برخی داروهای آنتی‌بیوتیک‌ با بودجه قشر متوسط و کم‌درآمد جامعه هم‌خوانی ندارد، به‌طوری که قیمت ۱۶ عدد کپسول آنتی‌بیوتیک مانند کوآموکسی سیلین، برای یک دوره درمان عفونت‌ بیماری‌های فصلی مانند سرماخوردگی همراه با گلودرد، چهار هزار تومان فروخته می‌شود.در حال حاضر فرآیند نرخ‌گذاری داروها برمبنای تبصره سه ماده ۲۰ قانون مربوط به مقررات امور پزشکی و دارویی است که براساس قانون مربوطه سال ۱۳۳۴ به تصویب رسیده است.براساس این قانون تشکیلاتی شامل معاون غذا و داروی وزارت بهداشت، مدیرعامل شرکت سهامی دارویی کشور، یک داروساز به دعوت وزارت بهداشت، مدیرکل نظارت بر امور دارو و مواد مخدر وزارت بهداشت و نماینده وزارت بازرگانی، به امر قیمت‌گذاری داروها اقدام می‌کنند.‌
● حرف آخر
همیشه به وجود آمدن هزاران مرگ و میر و بیماری‌های مختلف و خطاهای پزشکی انجام گرفته و عوارض شدید بیماری‌ها به صورت آماری اعلام می‌شود. بسیاری زمان‌ها دید آماری داشتن به مسائل پزشکی، اهمیت مسائل به وجود آمده را مخفی می‌کند و به نوعی از بین می‌برد، این در حالی است که بااطمینان می‌توان گفت یک سر تمام این مسائل به تجویز غیر منطقی داروها بر می‌شود.
اهمیت این موضوع را نمی‌توان با اعلام عدد و رقم و سنجش آمارها سنجید بلکه باید با نگاهی دقیق‌تر و ریز شدن به بیماری‌های به وجود آمده حتی به صورت انفرادی به جایگاه این موضوع پی برد. به طور مثال با دیدن کودکه هشت ساله‌ای که به علت تزریق داروی ضد انگل یا مرد جوانی که به خاطر کنترل نکردن پرفشارخونی جز بیماران دیالیزی قرارگرفته یا اینکه خانم میانسالی که با مصرف نکردن به موقع انسولین، دیالیزی شده باعث شد که اهمیت ایجاد سریع تجویز و مصرف منطقی دارو برای جامعه پزشکی دو چندان شود. زمانی که با تک تک بیماران برخورد کنیم، سنگینی مسئله احساس می‌شود. وقتی دوز مصرف آنتی بیوتیک در کشور را ۳ برابر کشورهای اروپایی اعلام می‌کنیم شاید طرح آن حساسیت زیادی ایجاد نکند اما زمانی که تزریق آنتی بیوتیک تیر آخر کنترل عفونت‌های بیمارستان تشخیص داده شود که بدن در برابر آن مقام شده و اثربخشی لازم را ندارد.‌

مریم حسین آبادی

منبع : روزنامه رسالت