تکنولوژی و روح مالکیت

در طول سال‌های اخیر، جورج دابلیو بوش به ترویج ایده مالکیت اجتماعی پرداخته و پیشنهادات سیاسی خاصی با هدف افزایش دارایی‌های خصوصی افراد را به پیش کشیده است. با وجود آن که عبارت فوق از واژگانی جدید برخوردار است اما ایده آن جدید نیست بلکه ریشه‌های عمیق‌تر با اهداف گسترده‌تری از مفهوم ساده برقراری امنیت اجتماعی دارد. ثروت و دارایی از نقش اساسی در پایه‌ریزی بنیان آمریکا برخوردار بوده و حتی در اقتصاد، اجتماع و اخلاقیات آمریکایی نیز از مرکزیت برخوردار گردیده است.
یک جامعه مالک در حالت عادی با دست‌اندازی در استبداد مخالفت نموده، حریصانه از حقوق و آزادی‌های خود دفاع نموده و علیه ناسازگاری‌های معمول عصر تکنولوژی اقدامات احتیاطی در پیش می‌گیرد. هدف غایی ثروت و دارایی که در این جا بیشترین توجه مرا به خود جلب نموده است معرفی دارایی‌های شخصی به عنوان عامل اصلاح‌کننده اجتماعی و اخلاقی بی‌اعتدالی‌های مفرط تکنولوژی مدرن است.
در طول سال‌های اخیر، جورج دابلیو بوش به ترویج ایده مالکیت اجتماعی پرداخته و پیشنهادات سیاسی خاصی با هدف افزایش دارایی‌های خصوصی افراد را به پیش کشیده است. با وجود آن که عبارت فوق از واژگانی جدید برخوردار است اما ایده آن جدید نیست بلکه ریشه‌های عمیق‌تر با اهداف گسترده‌تری از مفهوم ساده برقراری امنیت اجتماعی دارد. ثروت و دارایی از نقش اساسی در پایه‌ریزی بنیان آمریکا برخوردار بوده و حتی در اقتصاد، اجتماع و اخلاقیات آمریکایی نیز از مرکزیت برخوردار گردیده است.
یک جامعه مالک در حالت عادی با دست‌اندازی در استبداد مخالفت نموده، حریصانه از حقوق و آزادی‌های خود دفاع نموده و علیه ناسازگاری‌های معمول عصر تکنولوژی اقدامات احتیاطی در پیش می‌گیرد. هدف غایی ثروت و دارایی که در این جا بیشترین توجه مرا به خود جلب نموده است معرفی دارایی‌های شخصی به عنوان عامل اصلاح‌کننده اجتماعی و اخلاقی بی‌اعتدالی‌های مفرط تکنولوژی مدرن است.
توان ابداع و خلاقیت
آنچه می‌باید به خاطر بسپاریم آن که تکنولوژی، صورتی از شکوه و جلال بشری است که به کمک نبوغ و استعداد بشر و به واسطه فعل و انفعالات متقابل و متأثر از جهان مادی موجودیت یافته است. در مقابل تکنولوژی پیامدهای جدید من ‌جمله مستتر نگاه داشتن هدف و انگیزه خود را به ما عرضه داشته است.
در نتیجه تاحدودی ، تکنولوژی به طور عمد میان کاربران و خالقین آثار به واسطه عوامل میانجی مکانیکی فاصله می اندازد. من از کامپیوتر به طور اساسی در زندگی روزمره خود استفاده می‌کنم اما درک من از چگونگی عملکرد مکانیکی آن بسیار پایین است.
زمانی که با مشکلی در کامپیوتر خود برخورد می‌کنم، مشکل‌گشای من همانا تماس گرفتن با شرکت پشتیبانی کامپیوتری است. تجربه من به طور حتم گریبانگیر اغلب آمریکا‌یی‌ها نیز بوده است.
این خود اشاره‌ای بر ناتوانی و درک ما از این مفهوم کلی دارد که ما به طور مسلم از تعمیر و سرویس ابزار و ماشین‌آلات خود عاجزیم. ما شأن و عظمت خالق اثر را به بوته فراموشی سپرده و وارث ابزارها و ماشین‌هایی هستیم که به استفاده از آن‌ها با کمترین درک از آن ها می‌پردازیم.
در عصر فوق مدرن، گاه‌گاهی ایده تجسم دستان بشر در پشت پرده خلق هر نوع مصنوع تکنولوژیک و شخصیت بی‌نیاز بشر در تولید این نوع مصنوعات به چالش طلبیده شده است.
این همان نکته‌ای است که جی کی جسترتون به بهترین وجهی در کتاب خود با عنوان چاه و آب‌های کم‌عمق گنجانیده است:
بشری که به پرورش باغ سیب با وجود یک زمین می‌پردازد، خود را مالک آن باغ میوه دانسته و تصمیم‌ می‌گیرد که میوه‌های درختان را پایین ریخته و نه تنها از طعم آنها که از طعم آب‌میوه‌ آن نیز لذت برد. در واقع انسان کاری بسیار عظیم و با شکوه را به انجام رسانیده است که لذت آن بسیار بیشتر از خوردن صرف یک سیب است. با این کار بشر اراده خود در قالب اختیار اعطاء شده از جانب اراده خدا را بر طبیعت و جهان پیرامون خود تحمیل می‌کند.
او ادعا می‌کند که روحش از آن اوست و به اداره ثبت املاک زراعی و باغات میوه یا اتحادیه تجارت سیب وابسته نیست. او همچنین اقدام به اعمالی می‌نماید که در اغلب ادیان باستان بدان اشاره شده است. از جمله این اعمال می‌توان به آیین‌ها و مراسم‌های باشکوهی اشاره نمود که طی فصول مختلف سال در چین و امپراطوری بابل برگزار می‌گردید. طی این مراسم‌ها، بشر به شکرگزاری از سودمندی و برکت زمین می‌پرداخت. باغ سیب از وجوه اشتراک بسیاری با یک دستگاه کامپیوتر برخوردار است و آن این که هر دو محصول مصنوعی تکنولوژیک بشر بوده و هر دو محصول منتج از قدرت خلاقه بشر در جهان طبیعی می‌باشند. یک حیوان حتی با وجود برخورداری از توان لانه‌سازی از پرورش و خلق باغ میوه عاجز است. در مقابل بشر به تولید ابزاری مبارت می‌کند که در وهله نخست نیازهای اساسی و ضروری او را برآورده نمی‌سازند بلکه برای برآورده نمودن این چنین نیازهایی نیازمند شکل دادن و تسلط یافتن بر پدیده های زمینی است. در مقابل خدا نیز خطاب به بشر چنین می گوید که مثمرثمر باشید و به توسعه و ذخیره در جهان پرداخته و آن را مقهور خود سازید.
بر دریاها و ماهی‌های موجود در آن دست یافته و باد و تمامی موجودات زنده متحرک بر روی زمین را در اختیار خود بگیرید. حدیث قدسی از بشر به عنوان دارنده تصویر نیروی لایتناهی خالق متعال و منعکس‌کننده آن در مقیاس بسیار کوچک اما حقیقی یاد می‌کند. او همانا خدایی است که ثروت و دارایی را بر ما ارزانی داشته و امتیاز برقراری ارتباط متقابل با دنیای پیرامون را به ما اعطاء نمود.
این گفته همانی است که چسترتون به هنگام اشاره به عبارت (امتیاز اعطاء شده به بشر از سوی خدا) بدان پرداخته است. دارایی خصوصی به هر انسان این اجازه را می‌دهد تا با جهان پیرامون خود در قالب هنرمندی پرتلاش در افتاده و به عنوان خالقی هر چند کوچک در گوشه‌ای از آفرینش ایفای نقش نماید. حتی دارایی ناچیز بشر هم به عنوان پیشه گاهی کامل برای روح او محسوب می‌گردد.
او نیازمند برخورداری از تمامی یک باغ سیب نیست بلکه تنها نیازمند تمامیت باغ است.
برای تلاش جهت دستیابی به ثروت و دارایی او ملزم به القای انسانیت در دیگر چیزهاست.
او همچنین ملزم به القای هوش خود به جهان ملموس پیرامون خود است.
در جایی که من در آن بزرگ شدم، هرکس از اعضای خانواده‌ام می‌باید چمن‌ها را کوتاه می‌کرد اما برای بیش از صدها بار پدرم این کار را انجام می‌داد بعد از او نوبت من و بعد از من نوبت برادر کوچکتر از من بود که این را انجام دهیم. مادرم نیز به فعالیت در باغ می‌پرداخت.
در جای دیگر تعدادی از دوستان و افراد خانواده‌ام در پایان کار پر مشقت هفتگی برای پرداختن به تعطیلات آخر هفته به باشگاه نسبتاً مناسب بسکتبال می‌رفتند.
تمامی این مثال‌ها و نمونه‌های متعدد دیگر تماماً همان چیزهایی است که زندگی ما را می‌سازد.
این‌ها در واقع به شخصیت انسان در قالب توانمندی‌های او اشاره دارند. در چنین حالتی، دارایی و ثروت مجال و تحقق گاه روح بشر است.
دارایی و ثروت شخصی از غرور دولت‌ها و حاکمان خودکامه که همانند ضربات سوزش دار دارت است جلوگیری می‌کند. آزادی خواهان بزرگ تاریخ و حتی مخالفان آنان به خوبی بر ارزش غیرقابل توصیف دارایی و ثروت واقف بوده‌اند. رقابت آزاد در سیستم سرمایه‌داری و مالکیت خصوصی دو پیش نیاز ضروری تکنولوژی مدرن محسوب می‌گردد.
من بر این باور نیستم که تکنولوژی بزرگترین دستاورد چنین پیش‌نیازهایی است بلکه حقیقی‌تر آن است که بگوییم بزرگترین دستاورد چنین پیش‌نیازهایی آزادی و اختیار است.
در مقابل تکنولوژی نیز عامل اصلی حیات آزادترین مردم و ملل جهان است. در مقابل همچنین نیازمند آنیم تا به شرح شیوه هایی بپردازیم که تکنولوژی به کمک آن‌ها می‌تواند روح آزادی را به مخاطره بیاندازد. ممکن است از یاده برده باشیم که تکنولوژی تنها یک وسیله است و ما به آن اجازه این را داده‌ایم تا به یک بت بشری مبدل گردد. ممکن است که حتی با وجود این تصور که ما آزادیم به واسطه تکنولوژی گرفتار شویم. چنین خطری در سخن پراکنی های برخی از مشتاقان و هواخواهان بیوتکنولوژی به آشکارترین شکلی رخ می‌نماید. آن‌ها اظهار می‌دارند که ما بر آنیم تا به تصمیم‌گیری درخصوص مسایلی نظیر شبیه‌سازی انسان در قالب علوم کارآمد بدون در نظر گرفتن دیدگاه علوم الهی بپردازیم. در این خصوص، به نقد لئون کاس می‌پردازیم که در قالبی توهین‌آمیز از خدای بزرگ به عنوان راهنمایی برای برنامه معاصر پزشکی یاد نموده بود. تشخیص این مسأله بسیار با اهمیت است که هر چه انسان از خدای بزرگ در سردارد می‌باید به نقل آن عنوان راهنمایی برای انجام برنامه های معاصر پزشکی بپردازد. چنین تفسرهایی احتمالا در قالب مسأله کاربردگرایی جرمی بنتام،مسأله کمال پذیری روسو و یا در قالب اصول اخلاقی پزشکی و تحقیقات بیوتکنولوژی قابل توجیه خواهد بود.
مسأله اساسی این است که چنین تفسیرهایی به طور قطع زاییده ذهن انسان است.
پی گیری صرف علوم معمولاً تنها برای دانشمندان مناسب و درخور است اما باید به این نکته توجه داشت که آنچه برای دانشمندان مناسب است همواره برای همگان مفید نبوده و نخواهد بود.
در مقابل ملتی که به طور منفعلانه تنها به تصورات اخلاقی خود تکیه دارند ملتی ضعیف اند که با ملت آزاد در تقابل و تضاد هستند.
روشن کردن این مطلب در اینجا حایز اهمیت است که تکنولوژی در مقام تکنولوژی در اصل تهدید یا تعارض ناچیزی به دنبال دارد. حقیقتاٌ تکنولوژی در صورت غیبت گردانندگان بشری آن از وجود باز می‌ماند. بدین ترتیب اگر چنانچه نوع بشر نابود شود، ماشین‌ها و تکنولوژی نیز به سرعت با فنای مطلق روبرو خواهند شد. اگر من به نقد تکنولوژی می‌پردازم، روی اصلی نقد من مواجهه ما با آن، ساختن آن به دست ما و لاف‌زنی‌های ما در خصوص آن است. شکایت من که ممکن است با استدلالاتی در خصوص تکنولوژی همراه باشد از خود بشر و نه از چیزهای دیگر است.
● تناقض‌های فرهنگی تکنولوژی
چه چیزی در عصر تکنولوژی است که تحلیل اساسی جایگاه بشر را تهدید نموده و چگونگی تعادل بخشیدن یا تسلط بر آن را برای ما روشن می‌سازد؟
پاسخ ما به واسطه جستجو در نظرات قدیمی درخصوص ثروت به عنوان عامل خود خوشنودی و یا آغازگر انحطاط و زوال بدست می‌آید. حدیث عیسوی به واسطه ارجاع مستقیم معنوی به شرح این موضوع می‌پردازد. مسیح هشدار داد که چه دشوار ثروتمندان و متمولین وارد قلمرو خدا خواهند شد!
نمی‌دانم چگونه است که یک فرد مسیحی غربی در آستانه قرن بیست و یکم چنین متنی را می‌خواند و هراسان نمی‌شود. چرا برای ثروتمندان ورود به قلمرو خدا دشوار است؟
زیرا ثروت و دارایی آنان به آسانی به مانعی در قدردانی و پیگیری موضوعات واقعی و اساسی مبدل می‌گردد. ثروت و دارایی این افراد به آسانی و با ظرافت تمام مبدل به بتی برای آنان می‌شود.
از دیگر سو، ثروت و دارایی تمامی علت‌های خود را در پرده‌ای از ابهام می‌پیچاند. یک بازرگان جاه‌طلب و در عین حال آبرومند به فعالیت از طریق شیوه‌هایی هرچه مؤثرتر می‌پردازد اما در مقابل فرزند وی علیرغم تمامی تلاش‌های پدر، راه فساد در پیش گرفته و رسوایی به بار می‌آورد.
پدر در اعماق وجود خود، موفقیت را به عنوان هدفی درازمدت درنظر می‌آورد که تقریباً به رویا یا تصویری می‌ماند. اما با این وجود از نظر فرزند موفقیت در دستان اوست تا آن اندازه که او به ندرت قادر به دیدن چیزهای اطراف خود و در واقع کور بیناست.
موفقیت و کامیابی به طور غیرمنطقی پرهیزکاری و درستکاری انسان را که در وهله نخست سعی در گسترش آن داشت با افول مواجه می‌سازد.
هواخواه‌ترین منتقدان کاپیتالیسم (سرمایه‌داری) تنها نظاره‌گر فرزند به فساد و تباهی کشیده شده بوده و وقعی به پدر سخت‌کوش نمی‌نهند. بدین ترتیب آنها به این باور می‌رسند که موفقیت و کامیابی می‌باید همواره از فساد و گناه و نه پرهیزکاری و تقوا مشتق شده باشد.
به اعتقاد من ما می‌توانیم از این اتهام به عنوان یک ایده متعصبانه غیرقابل اجتناب به واسطه گفتن این که آنها هر آن چرا که می‌خواهند ببینند می بینند رفع ابهام کنیم.
واقعیت است که سیستم اقتصاد آزاد می‌تواند بدون توجه به نیک و بد آن مورد تقدیر قرار گیرد، اما آنچه واضح است آن که چنین سیستمی از ساختار منحصر به فرد رقابت آزاد در سیستم سرمایه‌داری برخوردار نخواهد بود. تمامی کسانی که به انجام فعالیت‌های خود بدون توجه به موانع و موازین اخلاقی می‌پردازند احتمالاٌ به سود و منفعت اقتصادی نیز دست می‌یابند.
چیزی که هست این که همواره اعمال توأم با خیانت و چپاول با سود همراه بوده است و این پدیده تنها به جوامع سرمایه‌داری محدود نمی‌گردد.
جوامع سوسیالیستی (طرفدار توزیع ثروت) درگذشته به آسانی به تخطی از اصول اقتصاد سیاسی و عدم وفاداری به آن مبادرت می‌نمودند و بارها شاهد تباهی و فساد ملالت‌انگیز آن بوده‌ایم.
در حالی که چنین انتقادی از سرمایه‌داری اغلب یکسونگرانه است، اطلاعات مهمی درخصوص چگونگی درک موفقیت و کامیابی در هر زمان و مکانی به ما ارایه می‌کند.
همگی ما با دیدن فرزند فاسد بازرگان پی به فساد و تباهی و این عیب او می‌بریم. در عصر تکنولوژی، این خطر به تنهایی در نتایج کاری ما و دست‌ساخته‌های تکنولوژیک یافت می‌شود و اغلب بنیان منش انسانی به عنوان عامل توسعه تکنولوژی را سست می‌کند. از این روست که ما به فساد و تباهی کشیده می‌شویم.
خطر اصلی نه افزایش استیلای ماشین‌آلات که تحقیر و بینوایی نوع بشر است که در پشت تکنولوژی پنهان شده است. ما در خطر افتاده و عاشق دست‌ساخته‌های خود می‌شویم از این روست که در ترویج پرهیزکاری و تقوی که خود تکریم ابداع ماشین‌آلات تکنولوژیک را در پی خواهد داشت باز می‌مانیم. خطر پیش روی ما، بشر مدرن و مسلح به پیچیده‌ترین تکنیک‌ها و تکنولوژی‌هاست که از درک حقیقی شأن و اعتبار کاری خود عاجز است. بشر امروزی درواقع عهده‌دار نقش یک واسطه ابدی است. بخشی از این انتقال مالکیت از دورشدن ما از علت‌ها و چیستی چیزها و بخشی نیز از نتایج حاصله از آن منتج می‌شود.

نوشته شده توسط: پل. جی. سلا
مترجم: کامبیز پارتازیان

منبع : انجمن علمی دانشگاه شیخ بهایی