بهداشت کودکان

● رشد كودك
رشد قبل از تولد تحت تأثیر عوامل مادری قرار دارد. رشد بعد از تولد تحت تأثیر عوامل خانوادگی- اجتماعی- اقتصادی ومحیطی است.
● وزن:
وزن متوسط در زمان تولد حدود ۳۵۰۰ گرم یا ۵/۳ كیلوگرم است. از دست دادن وزن در ۱۰- ۷ روز اول زندگی به میزان ۱۰- ۵% وزن زمان تولد اتفاق می‌افتد. در حدود روز هفتم تا دهم بازگشت به وزن زمان تولد اتفاق می‌افتد. در ۵- ۴ ماهگی وزن كودك دو برابر وزن زمان تولد می‌شود و در یكسالگی وزن كودك سه برابر وزن زمان تولدش یعنی حدود ۱۰ كیلوگرم می‌شود. متوسط افزایش وزن روزانه در ۴- ۳ ماه اول زندگی ۳۰- ۲۰ گرم و در باقیمانده سال اول زندگی ۲۰- ۱۵ گرم است. در بدن نوزادی كه سر موعد به دنیا آمده ۲۵- ۲۰% بافت چربی دارد كه ۸۰% چربی آن زیر پوست و ۲۰% چربی آن در احشاء می‌باشد. بعد از دوران نوزادی درصد چربی بدن كاهش پیدا كرده و تا دوران بلوغ ثابت باقی می‌ماند. بزرگترین بافت بدن
● قد:
قد متوسط كودك در زمان تولد ۵۰ سانتی‌متر و در یكسالگی ۷۵ سانتی‌متر است. رشد طولی نمایی از رشد متفاوت سر- تنه- و استخوانهای پاها می‌باشد. سریعترین دوران رشد سر بعد از هفته ۲۸ حاملگی و توقف آن قبل از ۳- ۲ سالگی است. تنه از هفته ۲۸ حاملگی رشد می‌كند اما طویل شدن آن از ۲ سالگی به بعد و در دوران بلوغ با سرعت كمتری ادامه می‌یابد.
● دور سر:
اندازه متوسط دور سر ۵/۳۲ سانتی‌متر در هنگام تولد است. در ۴ ماه اول زندگی دور سر نوزاد ۵ سانتی‌متر افزایش پیدا می‌كند و از آن پس تا سن ۱۸ سالگی ۱۰ سانتی‌متر افزایش پیدا می‌كند. اندازه دور سر پسرها بیشتر از دخترهاست.
● دور سینه:
در موقع تولد قطر قدامی خلفی با قطر عرضی قفسه سینه برابر است ولی به مرور قطر عرضی بیش از قطر قدامی خلفی رشد پیدا می‌كند.
● رشد رفتاری كودك:
سن متوسط نشستن: ۷ ماهگی
سن متوسط سینه خیز رفتن: ۹ ماهگی
توانایی راه رفتن به كمك دیگران: ۱ سالگی
توانایی راه رفتن بدون كمك دیگران و تلوتلو خوردن: ۱۳ ماهگی
یك كودك معمولی در ۲ ماهگی با دیدن چهره مادرش به او لبخند می‌زند.
● اعضای بدن نوزاد در بدو تولد
▪ بند ناف:
بعد از تولد نوزاد بند ناف بریده شده و در محلی حدود ۲-۱ سانتی‌متر بالاتر از شكم نوزاد گیره‌زده می‌شود و طی چند روز بعد بتدریج بندناف چروكیده شده تا ۷ روز بعد از تولد كاملاً از بدن نوزاد جدا می‌شود.
▪ ملاج:
نوزاد در سر خود دارای مكانهای بسیار نرمی می‌باشد كه به آنها ملاج گفته می‌شود. این مكانها در واقع فواصل موجود بین استخوانهای جمجمه می‌باشند كه هنوز به طور كامل به هم جوش نخورده‌اند.
▪ موها:
بعضی از نوزادان در هنگام تولد دارای موی زیاد و بعضی دیگر طاس هستند ولی در هر حال موهای اولیه پس از چند ماه كاملاً ریخته و موهای جدید جای آنها را خواهند گرفت.
▪ چشم:
بعضی نوزادان سفیدپوست در هنگام تولد دارای چشمانی به رنگ آبی- خاكستری می‌باشند. رنگدانه‌های طبیعی در هنگام تولد در چشم نوزاد وجود ندارد و با گذشت چند هفته بعد از تولد به وجود می‌آیند. ممكن است چشم كودك بتدریج در عرض چند هفته تا چند ماه تغییر رنگ دهد.
▪ دستگاه تناسلی نوزاد:
در روزهای اول بعد از تولد در نوزاد پسر دستگاه تناسلی و در نوزاد دختر پستانها مقداری بزرگ به نظر می‌رسد. حتی در بعضی موارد ممكن است از پستانهای نوزاد دختر شیر ترشح شود و یا از دستگاه تناسلی وی ترشحاتی خارج شود كه این موارد به علت هورمونهایی است كه منشأ آن از بدن مادر بوده و هنوز در جریان خون نوزاد موجود می‌باشند كه در عرض چند روز بعد از زایمان این هورمونها از جریان خون نوزاد پاك شده و كلیه موارد مذكور از بین می‌رود.
● تغذیه كودك
▪ رژیم غذایی شیرخوار طبیعی:
طی ۶ ماه اول زندگی شیر مادر یا شیرخشك، تغذیه شیرخوار در حال رشد را تأمین می‌كند. اما شیر مادر بهترین منبع غذایی برای شیرخوار محسوب می‌شود. گرچه شیرخشكها از نظر تركیبی شبیه شیرمادر هستند ولی شیر مادر مزایای متعدد تغذیه‌ای و غیرتغذیه‌ای نسبت به آنها دارد:
۱- شیر مادر نیاز به گرم شدن ندارد.
۲- شیر مادر جهت مصرف همیشه آماده است.
۳- شیر مادر نیاز به آب سالم ندارد.
۴- شیر مادر عاری از هر گونه میكروب است.
۵- شیر مادر نیاز به ظروف تمیز ندارد.
۶- شیر مادر در تقویت وابستگی نوزاد به مادر از نظر روحی نقش دارد.
۷- شیر مادر شیوع آلرژی و حساسیت نسبت به شیر گاو را كم می‌كند.
۸- شیر مادر حاوی عوامل محافظت كننده علیه میكروبها می‌باشد و از عفونت جلوگیری می‌كند.
۹- شیر مادر حاوی مواد مغزی مثل انواع چربیهاست كه در شیرخشكها وجود ندارد.
۱۰- شیر مادر حاوی پروتئین خاص است كه رشد نوعی میكروب كه باعث انواعی از عفونتهای روده‌ای، اسهال و ... می‌شود را متوقف می‌كند.
۱۱- آهن موجود در شیر مادر از آهن موجود در شیر گاو بیشتر است.
تغذیه با شیر مادر برای ۱۲-۶ ماه توصیه می‌شود.
جایگزین شیر مادر، شیر خشكهای محتوی آهن است كه باعث رشد اكثر شیرخواران می‌شوند. به همراه چنین شیر خشكهایی هیچ ماده غذایی اضافی غیر از فلوراید نیاز نمی‌باشد. توجه داشته باشید كه شیر گاو را نباید قبل از یكسالگی به شیرخوار داد. از ۶ ماهگی به بعد می‌توان بتدریج غذاهای جامد و آب میوه را جایگزین شیر مادر یا شیر خشك كرد. گرچه میزان رشد كودك به مرور زمان كاهش می‌یابد ولی انرژی مورد نیاز بدلیل فعالیت بیشتر افزایش می‌یابد.
شیر گاو به علت احتمال ایجاد افزایش حساسیت نسبت به پروتئین شیر، كمبود آهن و هم‌چنین عدم تحمل نسبت به پروتئین شیر گاو ممكن است منجر به خونریزی واضح و متعاقب آن كمبود آهن شود.
● نحوه تغذیه با شیر مادر:
تصمیم‌گیری درباره نحوه تغذیه با شیر مادر یا شیر خشك باید قبل از زایمان توسط مادران گرفته شود و در صورت انتخاب تغذیه با شیر مادر باید مادران اطلاعات كافی در این زمینه داشته باشند.
مادر باید در وضعیت راحتی باشد و شیرخوار هم باید به نحوی قرار گیرد كه مانعی در تماس دهان شیرخوار با پستان مادر نباشد. پستانی كه شیرخوار از آن تغذیه می‌كند باید با دست طرف مقابل مادر نگه داشته شود به طوری كه انگشت شست و نشانه در بالای نوك پستان قرار گیرند تا دسترسی نوزاد به نوك پستان مادر به راحتی صورت گیرد. برای آسانتر شدن شروع تغذیه باید نوك پستان را به گونه شیرخوار كه نزدیك قرار گرفته زده شود، شیرخوار به طرف نوك پستان می‌چرخد و دهان خود را باز می‌كند تا نوك پستان و اطراف آن وارد دهانش بشود. تمام نوك پستان و قسمت اعظم اطراف آن بایست در دهان شیرخوار جای گیرند. شیرخوار با فشردن لبهایش پستان را محكم نگاه می‌دارد. جهت قطع عمل مكیدن، مادر انگشت تمیز خود را بین لثه‌های شیرخوار و قسمت اطراف نوك پستان قرار می‌دهد و شیرخوار را از خود جدا می‌كند. طی ۲ هفته اول به طور متوسط شیرخوار ۱۲-۸ مرتبه در روز شیر می‌خورد.● نكاتی درباره تغذیه با شیرمادر:
زنان شكم اول معمولاً در روز سوم بعد از زایمان دچار سفتی پستان می‌شوند. پستانها دردناك و نوك پستان كمتر برجسته می‌باشد. دمای بدن مادر مقداری افزایش می‌یابد. بهترین درمان افزایش جریان شیر است. اگر سفتی شدید باشد سختی هاله اطراف نوك پستان ممكن است مانع گرفتن نوك پستان و هاله اطرافش توسط شیرخوار شود. توجه به محكم در دست گرفتن پستان توسط كودك و نیز فشردن پستان با دست به خروج شیر كمك می‌كند.
افزایش ناگهانی اشتهای نوزاد برای اولین بار در روزهای ۱۰-۸ بعد از تولد مشاهده می‌شود كه باعث تولید شیر بیشتر می‌شود. مدت شیردهی بسیار متفاوت است. ۸۰% شیر در مدت ۴ دقیقه اول شیردهی از هر پستان مصرف می‌شود. طی دو هفته اول پس از زایمان، حجم شیر به سرعت افزایش می‌یابد. زنانی كه به شیرخوارانشان فقط شیر خود را می‌دهند تقریباً ۷۵۰ میلی‌لیتر شیر در روز تولید می‌كنند. این میزان حداقل تا ۴ الی ۶ ماهگی باقی می‌ماند ولی پس از اضافه كردن مواد جامد به رژیم شیرخوار، حجم شیر در پاسخ به كاهش شیردهی افت پیدا می‌كند.
ویژگیهای مدفوع شیرخوارانی كه از شیر مادر تغذیه می‌كنند. غالباً باعث هراسان شدن مادران می‌گردد. مدفوع، بدون شكل، زرد، قهوه‌ای یا سبز با ظاهری دانه دانه می‌باشد. دفعات مدفوع متغیر است و در شیرخوارانی كه شیر مادر می‌خورند بیشتر از كسانی است كه شیرخشك می‌خورند.
● تغذیه تكمیلی:
نوزاد رسیده‌ای كه از شیر مادر تغذیه می‌كند به ویتامین K به صورت داخل عضلانی، یكبار هنگام تولد نیاز دارد و از آن به بعد ویتامین D و بعد از ۶ ماهگی به فلوراید نیاز دارد. آهن یا شیرخشك غنی از آهن را می‌بایست در ۴ الی ۶ ماهگی اضافه نمود. اگر مادر انحصاراً از غذاهای گیاهی استفاده می‌كند باید ویتامین B۱۲ نیز به كودك داده شود. غیز از شیر مادر، دادن شیرخشك و غذاهای كمكی مایع برای نوزادان رسیده‌ای كه از شیر مادر تغذیه می‌كنند ضرورتی ندارد. اگر تغذیه با شیشه قبل از آنكه تغذیه از پستان مادر بخوبی صورت گرفته باشد آغاز شود ممكن است مانع تداوم تغذیه از شیر مادر شود.
بعد از ۴ الی ۶ ماهگی می‌توان غذاهای جامد را به رژیم غذایی اضافه نمود. بعد از ۶ ماهگی در رژیم غذایی كودكانی كه فقط از شیر مادر تغذیه می‌كنند كمبود بعضی از مواد غذایی یافت می‌شود كه احتمالاً پروتئین، آهن و روی و نیز كمبود انرژی كل بدن از آن موارد می‌باشد. مناسبترین غذایی كه به شیرخواری با تغذیه انحصاری شیرمادر در ابتدا داده می‌شود غلات غنی از آهن (برنج) می‌باشد.
● مشكلات شایع تغذیه با شیر مادر:
امكان التهاب پستان در خانم‌ شیرده با علائمی چون تب، لرز، بی‌حالی است كه باید برای درمان آن پستان به طور كامل و مكرر تخلیه شود. در التهاب پستان تغذیه با شیرمادر نباد قطع شود چون هیچ اثر منفی بر شیرخوار ندارد. التهاب پستان توسط پزشك درمان می‌شود و داروهای تجویزی (آنتی‌بیوتیك) برای شیرخوار بی‌خطر است. التهاب پستان درمان نشده ممكن است به سمت آبسه پستان پیشرفت كنند. اگر آبسه تشكیل شود تغذیه با شیرمادر می‌بایست تا زمان بهبودی كامل از پستان درگیر قطع شود. شیر پستان درگیر باید دوشیده و سپس دور ریخته شود.
● غذاهای كمكی
▪ غذاهای كمكی اولیه باید:
۱-كاملاً نرم باشند مثل لعاب برنج، پوره سبزیجات
۲- از ۹-۶ ماهگی غذاهایی مثل غلات، حبوبات را به رژیم غذایی اضافه كنید.
۳- در رژیم غذایی كودك باید تركیبی از شیر، حبوبات و سبزیجات باشد.
باید توجه داشت كه سفیده تخم‌مرغ قبل از یكسالگی داده نشود و شكر و نمك به غذا اضافه نشود. در صورت تغذیه با شیرمادر از ۶ ماهگی به بعد مكملهای ویتامینی به شیر اضافه شود و در صورت تغذیه با شیر خشك بعد از یكسالگی مكملهای ویتامینی به شیرخوار داده شود.
علائم حساسیت غذایی در شیرخوار بثورات پوستی بخصوص كهیر و اسهال و استفراغ است.
● اختلالات و بیماریهای شیرخوار
▪ گریه:
گریه می‌تواند به علت گرسنگی، بیماری، طرز قرار گرفتن كودك، ناراحتی‌های ناشی از سرما و گرما و كثیف شدن به علت مدفوع باشد. اگر گریه علت مشخصی نداشت با بغل كردن كودك گریه معمولاً قطع می‌شود. شیرخوار به طور متوسط در سن ۲ هفتگی یكساعت و چهل و پنج دقیقه، در ۶ هفتگی دو ساعت و چهل و پنج دقیقه و در سه ماهگی ۱ ساعت گریه می‌كند.
اما آنچه كه باید بدان توجه داشت این است كه گریه حاد كه بیشتر از دو ساعت طول بكشد و با بغل كردن كودك آرام نشود امكان دارد ناشی از اورژانسهای طب كودك آزاری، در مورد پسران پیچ خوردگی بیضه، خراشیدگی قرنیه، پیچ خوردگی روده‌ها، واكنش به داروها، واكسنها باشد كه سریعاً كودك را باید به مراكز درمانی رساند تا بررسی دقیق شوند.
● الگوی خواب
۷۰% شیرخواران تا ۳ ماه اول زندگی در تمام طول شب (حداقل ۵ ساعت ممتد) می‌خوابند. اكثراً شیرخواران در طی سال اول زندگیشان به علت یك بیماری شبها از خواب بیدار می‌شوند و گاهی نیز ممكن است در دراز مدت دچار بیداریهای شبانه شوند و جهت درمان آن نیاز به رفتار درمانی است.
كابوسهای شبانه، شب ادراری، راه رفتن در خواب پدیده‌های شایعی در خواب عمیق هستند كه از لحاظ تكاملی طبیعی می‌باشند و معمولاً نشانگر حالت مرضی نیستند.
علائم دندان درآوردن عبارتند از: ایجاد ناحیه قرمز بر روی فك تحتانی، آبریزش بیش از حد از دهان و جویدن انگشتان دست.
● ختنه
ختنه به دلایل فرهنگی مختلف انجام می‌شود. ختنه باعث كاهش بروز التهاب حشفه آلت مردانه، سرطان آلت جنسی، بیماریهای منتقله از راه جنسی شامل ایدز، عفونتهای ادراری در شیرخواران پسر، عدم بازگشت پوست حشفه به عقب بعد از ۳ سالگی و ... می‌شود.
● كولیك یا قولنج
مشخصه كولیك (قولنچ، درد حاد و متواتر شكمی) دوره‌های حاد و غیرقابل توجیه گریه كه بیشتر از ۳ ساعت در روز، بیشتر از ۳ روز در هفته و بیشتر از ۳ هفته طول بكشد در نوزادی كه سالم است و تغذیه كافی دارد می‌باشد. حملات در هر زمانی از روز می‌تواند اتفاق بیفتد ولی در ساعات پایانی روز بیشتر است. شروع حملات ۲۱-۱۴ روز بعد از تولد است و تا ۳ ماهگی برطرف می‌شود. كولیك در ۲۶-۱۶ درصد شیرخواران دیده می‌شود. علت آن نامشخص است.
درمان: از نظر درمانی كولیك یك حالت خود محدود شونده است و علایم آن معمولاً تا ۳ ماهگی برطرف می‌شود. اما اقداماتی كه كمك به آرام شدن شیرخوار می‌كند:
۱- مناسبترین كار در آغوش گرفتن شیرخوار و آرام كردن اوست. توجه بیشتر مادر به گریه شیرخوار و سعی در آرام كردن شیرخوار در ۳ ماهه اول عمر سبب می‌شود كه وی در مابقی سال اول عمر كمتر گریه كند. و از بقیه راههای ارتباطی استفاده كند.
۲- والدین باید بحدكافی استراحت بكنند و اوقات فراغتی برای خود داشته باشند تا توانایی لازم برای آرام كردن و برخورد با وی را داشته باشند.
۳- والدین باید كمیت و كیفیت محركهایی را كه در طول روز كودك در برابر آنها قرار می‌گیرد تغییر دهند. مثلاً كودك را از محیط شلوغ به یك محیط آرام ببرند.
۴- بكارگیری روشهایی مثل حركت دادن آرام و یكنواخت كودك مثل گردش كالسكه، حركت دادن گهواره، گردش با اتومبیل.
۵- گذاشتن موزیك آرام یا صدای رادیو برای كودك
۶- گرم نگهداشتن شكم كودك
۷- تغییر دادن شیرخشك
۸- جدا شدن كوتاه مدت والدین از كودك

منبع : پایگاه اطلاع‌رسانی سینامهر