نگاهی به جامعه شناسی خانواده در ایران

● نگاهی به جامعه‏شناسی خانواده در ایران از روزنه ازدواج‏های دسته جمعی
”بسیاری بر این باورند که در دنیای امروز نهاد خانواده تضعیف شده و حتی چیزی از آن برجای نیست. این عده معمولاً در چارچوب جامعه مدرن به خانواده نگاه نمی‏کنند؛ بلکه الگوهای جامعه سنتی را برای سنجش کارکردهای نهاد خانواده معیار خود قرار می‏دهند. این در حالی است که در جامعه مدرن، هنجارها درونی شده و مشارکت فعال خانواده برانگیخته می‏شود البته در اینکه خانواده از جهاتی کارکردهای خود را از دست داده و به عبارتی دولتی شده، تردیدی نیست. امروزه دولت در جوامع مدرن و شبه مدرن، از طریق قوانین یا ایجاد الگوهای جدید خانواده را تحت سلطه قرار می‏دهد. رسانه‏ها هر روز در قلب خانه‏ها کار می‏کنند و ارزش‏های جدیدی را ایجاد می‏کنند. بنابراین بسیاری، خانواده را در معرض تهی شدن می‏بینند چرا که در خانواده‏های جدید حتی نهار و صبحانه بیرون خورده می‏شود و بسیاری از کارکردها را دولت و سازمان‏های دیگر به عهده می‏گیرند“.
مطالب بالا گفته‏های دکتر باقر ساروخانی در یکی از نشست‏های گروه علمی ـ تخصصی جامعه‏شناسی خانواده انجمن جامعه‏شناسی ایران بود. در این سلسله نشست‏ها که معمولاً نخستین یکشنبه هر ماه برگزار می‏شود، نهاد خانواده در ایران، تغییر کارکردها و معضلات و مشکلات آن مورد بررسی قرار می‏گیرد.
عنوان جلسه‏ای که در اردیبهشت ماه سال جاری برگزار شد، نگاهی به کتاب ”جامعه‏شناسی خانواده در ایران از روزنه ازدواج‏های دسته‏جمعی“ نوشته دکتر باقر ساروخانی اعلام شده بود که در واقع از زاویه معرفی این کتاب، شاخص‏های توفیق خانواده، میزان و نحوه بررسی آن مورد توجه متخصصان این گروه قرار گرفت.
دکتر ساروخانی در حاشیه این بحث ضمن بیان مطالب بالا، نظر خود را نسبت به بقای نهاد خانواده بسیار خوش‏بینانه‏تر عنوان کرد و گفت: من معتقدم جامعه بدون خانواده قابل تداوم نیست. خانواده میراثی اجتماعی است که ما از نیاکانمان می‏گیریم و به اخلاف خود منتقل می‏کنیم اما برای بررسی کارکردهای آن، باید نهاد خانواده را با دنیای روز انطباق دهیم چرا که خانواده جدید در دنیای جدید تبلور می‏یابد.
وی در معرفی اثر خود گفت: این کتاب نتیجه تحقیقی است که در کمیته امداد امام خمینی و در مورد ازدواج‏های دسته‏جمعی آن انجام شده است و از این زاویه، عروسان دسته‏جمعی کسانی هستند که زیر لوای کمیته امداد ازدواج می‏کنند.
دکتر ساروخانی افزود: کتاب شامل سه بخش و فصل‏های مختلف است. در یک فصل سن ازدواج مورد بررسی قرار گرفته است که از این منظر، تا چه حد سن ازدواج در خانواده تأثیر دارد و به عبارتی سن آرمانی ازدواج در این خانواده‏ها چیست. همچنین ارتباط میان تحصیلات و توفیق خانواده‏ها مورد بررسی قرار گرفته است.
وی ادامه داد: بحث دیگر، مبحث شغل و توفیق زناشویی است. همچنین تعلق قومی، ازدواج و کامیابی زناشویی از دیگر مباحث این کتاب است که به نوعی اطلس جغرافیای اجتماعی ازدواج و طلاق در آن مورد توجه قرار گرفته است و بررسی شده که در کدام مناطق طلاق‏زایی بیشتر است.
در فصل دیگر نیز بحث هم خونی و ازدواج مطرح شده و این پرسش عنوان شده که هم خونی تا چه حد در ازدواج اثرگذار است و البته چه نوع هم خونی، در چه سطح و درجه‏ای. البته اعتقاد ما بر این است که ازدواج‏های هم خون باید با احتیاط زیاد نگریسته شوند. مدیر گروه جامعه‏شناسی خانواده انجمن جامعه‏شناسی ایران در عین حال یادآور شد که تنها منجر شدن ازدواج به طلاق، مبنای شناسایی عدم توفیق خانواده‏ها نیست بلکه این بحث در سه سطح مورد بررسی قرار گرفته است که یکی از شاخص‏های آن توفیق کمی یا همان منجر شدن ازدواج به طلاق است.
به گفته وی، شاخص دیگری که در این تحقیق مورد توجه قرار گرفته، طلاق ذهنی است، بدین معنا که اندیشه طلاق به ذهن فرد رسیده باشد و شاخص سوم در توفیق خانواده‏ها نیز به فضای عاطفی درون خانواده برمی‏گردد که بنابر آن، وقتی در درون خانواده فضای عاطفی سرد می‏شود، این خانواده مطلوب نخواهد بود.
دکتر ساروخانی در این زمینه تأکید کرد: اگر پیوند عاطفی درون خانواده از میان برود، این نهاد دیگر به عنوان گروه نخستین شناخته نخواهد شد چرا که در بسیاری از موارد، وقتی فضای عاطفی به شدت کاهش می‏یابد، شاهد پادگان شدن خانواده هستیم که از ماهیت اصل خود به دور افتاده و با ابزارهای دیگری کنترل می‏شود.
وی در عین حال خاطر نشان کرد: اگر در جامعه‏ای هیچ طلاقی اتفاق نیفتد، این امر نشانه خوبی برای توفیق خانواده در آن جامعه نیست. به عقیده او دیدگاه در اینجا باید دورکیمی باشد بدین معنا که نوعی آسیب در حد معقول و کم جامعه را واکسینه می‏کند و از این زاویه طلاق در سطح پایین می‏تواند معیار خوبی برای جامعه باشد.
دکتر ساروخانی یکی دیگر از مباحث کتاب خود را بحث خانواده درمانی را معرفی کرد و گفت: در این بحث سئوال این بود که اگر خانواده‏ای با مشکل مواجه شد، این مشکل را چگونه برطرف کنیم؟ در بسیاری از موارد زوجین با هم سازش ندارند و طلاق عاطفی بسیار زیاد شده است.
وی تصریح کرد: در علم جامعه‏شناسی خانواده برای ارائه راهکارهایی برای گزینش همسر تلاش در جهت سیاستگذاری ازدواج برای سوق دادن آن به سمتی است که ریز فاکتور سقوط و عدم توفیق را با شاخص‏های یاد شده، کمتر داشته باشیم.
دکتر ساروخانی گفت: با وجود این تئوری، در این تحقیق با وجود تأکید کمیته امداد برای ارائه نوعی جداول امتیازبندی شده برای پیش‏بینی در مورد موفقیت ازدواج، در مرحله گزینش همسر، به این نتیجه رسیدیم که با توجه به تمایز فرهنگی زیاد در نقاط مختلف کشور و سیال بودن این واقعیت انسانی، رتبه‏بندی و پلکانی کردن عوامل میزان موفقیت در گزینش همسر امکان‏پذیر نیست بلکه باید در این امر کارشناسان مجربی با در دست داشتن مجموعه‏ای از قواعد نسبی، حساس و کیفی این امر را مورد سنجش قرار دهند.
وی همچنین به مشکلات جمع‏آوری اطلاعات در مورد سلامت یک خانواده در فرهنگ ایرانی اشاره کرد و گفت: در این تحقیق رابطه فرزندان به عنوان یکی از معیارهای سنجش سلامت خانواده و آرامش و تعادل روانی افراد مورد بررسی قرار گرفته است.
در اینکه خانواده از جهاتی کارکردهای خود را از دست داده و به عبارتی دولتی شده، تردیدی نیست. امروزه دولت در جوامع مدرن و شبه مدرن، از طریق قوانین یا ایجاد الگوهای جدید خانواده را تحت سلطه قرار می‏دهد. رسانه‏ها هر روز در قلب خانه‏ها کار می‏کنند و ارزش‏های جدیدی را ایجاد می‏کنند. بنابراین بسیاری، خانواده را در معرض تهی شدن می‏بینند چرا که در خانواده‏های جدید حتی نهار و صبحانه بیرون خورده می‏شود و بسیاری از کارکردها را دولت و سازمان‏های دیگر به عهده می‏گیرند“

منبع : انجمن جامعه شناسی ایران