شنبه, ۱۳ بهمن, ۱۴۰۳ / 1 February, 2025
مجله ویستا
به پرواز زنبور دقت‌کن!
زندگی انسان در طول تاریخ هرگز از تفکر و اندیشه خالی نبوده است؛ اما چیزی که مهم است و ابعاد موثر این تفکر را وسعت می‌بخشد، پویایی اندیشه است. انسانی که پیوسته تفکر می‌کند و ذهن خود را از محبوس شدن در چارچوب ثابت و قواعد معین رها می‌کند و هر بار امور را به نحوی نو به هم مرتبط می‌سازد، می‌تواند ایده‌یی جدید ارایه کند و در اینجا است که خلاقیت ظهور و بروز پیدا می‌کند.
خلاقیت، همواره مفهومی اسرارآمیز، وسیع و بسیار پیچیده بوده است. خلاقیت را شاید بتوان براساس سطح یادگیری بشر، بالاترین توانمندی تفکر و محصول نهایی ذهن و اندیشه انسان دانست اما صرف نظر از این باور قدیمی که خلاقیت را ناشی از نیرویی اسطوره‌یی و ماورایی می‌پنداشتند در قلمرو علم روانشناسی و رفتارشناسی جدید نیز به دلیل ابهام و پیچیدگی ماهیت خلاقیت، میان روانشناسان و پژوهشگران ذهن و روان در تعریف و تبیین آن اختلاف نظرهای زیادی وجود دارد.
● عناصر خلاقیت
خلاقیت، دارای عناصر تشکیل دهنده‌یی است. اولین عنصر، قلمرو مهارت‌ها است که مربوط به استعداد آموزش و تجربه در یک زمینه خاص است و به عنوان مواد اولیه کار محسوب می‌شود زیرا، برای اینکه در یک حوزه خاص، خلاق شوند، باید دارای مهارت لازم در آن زمینه باشند. عنصر دوم مهارت‌های تفکر خلاق است. همه افراد از ویژگی‌های مختلفی برخوردارند که باعث می‌شود آنها بتوانند قلمرو مهارت‌های خود را در راه جدیدی به کار اندازند. این ویژگیها یا مهارت‌ها را می‌توان با آموزش و تجربه گسترش داد.
عنصر سوم، انگیزه است. انگیزه میل به کار بخاطر همان کار است. اصولاً انگیزه زمانی ایجاد می‌شود که شخا، کار را جالب، جذاب و رضایت آمیز ببیند و به انجام آن علاقه‌مند شود.
● روش‌های ایجاد تفکر خلاق
معلم می‌تواند با به‌کارگیری شیوه‌های مناسب زمینه رشد خلاقیت را در دانش‌آموزان فراهم کند و موارد ذیل از آن جمله‌اند:
۱. استفاده از مغایرت‌ها: ارایه مطالبی که خلاف باورهای مرسوم و عمومی علمی باشد، مثلاً معلم در درس علوم از دانش‌آموزان بخواهد که نظریات قدیمی را رد کنند و بدین ترتیب دانش آموزان را برانگیزاند تا چیزها را ارزیابی کنند و راههای جالبی برای آزمون و اثبات کردن مسائل بیابند.
۲. استفاده از تمثیل: معلم به دانش‌آموزان کمک کند تا با استفاده از چیزهایی که قبلاً می‌دانستند در موقعیتی مشابه به اطلاعات، حقایق و اصول تازه‌یی دست یابند. به آنها نشان داده شود چگونه محصولات علمی براساس موقعیت‌های مشابه شکل گرفته‌اند.
۳. توجه دادن به کمبودها و خلا موجود در دانش: از دانش‌آموزان خواسته شود به جای آنکه به دانستنی‌های انسان بپردازند آنچه را که برای انسان مجهول مانده است بررسی کنند. مهارت‌های دانش‌آموزان را برای جست و جوی شکاف‌ها، ناشناخته‌ها و مجهولات توسعه دهند. معلم باید از دانش‌آموزان بخواهد تا تمام تعاریف ممکن یک مساله و همچنین موارد نقض آن را جست‌وجو کنند.
۴. تقویت تفکر درباره امکانات و احتمالات: فرصت‌هایی ایجاد شود تا به سوال‌هایی مانند چطور، اگر، یا از چه راه‌هایی پاسخ داده شود و حتی خود وادار به پاسخ دادن به آن بشود. دانش‌آموزان باید بفهمند چگونه یک چیز به چیز دیگر منجر می‌شود. هنگام گفتن مساله به دانش‌آموزان فرصت اندیشیدن به راههای مختلف حل مساله داده شود.
۵. استفاده از سوال‌های محرک: معلم باید بیشتر به گزاره‌های پرسشی که نیاز به درک عمیق دارد، توجه کند و از سوال‌هایی که نیاز به ترجمه، تفسیر، تعریف، اکتشاف و تجزیه و تحلیل دارد استفاده کند.
۶. ایجاد فرصت‌هایی برای دانش‌آموزان تا رازهای هر چیز را جست و جو کنند.
۷. تشویق به مطالعه زندگی افراد خلاق.
۸. تقویت تعامل دانش‌آموزان با اطلاعات قبلی: ایجاد فرصت‌هایی برای دانش‌آموزان تا با اطلاعاتی که دارند بازی کنند و به آنها کمک کنند و فرصت دهند تا بتوانند با استفاده از حقایق و اطلاعاتی که قبلاً آموخته‌اند کارهایی را تجربه کنند.
۹. تقویت مهارت‌های مطالعه خلاق: از دانش‌آموزان خواسته شود به جای آنکه بگویند چه خوانده‌اند، عقایدی را که در نتیجه خواندن به دست آورده‌اند بیان کنند.
۱۰. ایجاد ابهام و تقویت آن: همه می‌دانند دانش‌آموزان زمانی یاد می‌گیرند که با موقعیت‌های حل مساله مواجه باشند. بنابراین معلم باید موقعیت یادگیری را با بیان نکته‌یی آغاز کند و سپس دست نگه دارد و اجازه دهد دانش‌آموزان خود با اطلاعات بازی کنند و درگیر شوند، این روش خوبی است که منجر به یادگیری خود هدایتی می‌شود.
۱۱. استفاده از روش اکتشافی: در روش اکتشافی، دانش‌آموز خود به جست‌وجوی راه‌حل می‌رود و معلم نقش راهنما را ایفا می‌کند. در این روش بیش از جواب مساله چگونگی یافتن جواب مهم است. دانش‌آموز خود را به اطلاعاتی که پیرامون مساله توجه کرده و حتی ممکن است تغییراتی در آن ایجاد کند. بدین ترتیب امکان تجربه شخصی توسط دانش‌آموزان، موقعیت یادگیری را برای آنها جذاب و مطلوب می‌نماید و انگیزه‌های درونی آنها را تقویت می‌کند. همه این جنبه‌ها در کشف و شکوفایی استعداد خلاق دانش‌آموزان تاثیر مستقیم دارد.● ویژگی‌های شخصیت خلاق
هر چند خلاقیت یک توانایی همگانی است و همه انسان‌ها کم و بیش از آن برخوردارند اما افرادی که خلاقیت بالایی دارند و به عنوان افرادی خلاق شناخته می‌شوند دارای خصوصیات شخصیتی و رفتاری ویژه‌یی هستند که به وسیله این خصوصیات می‌توان آنها را از سایر افرادی که از خلاقیت کمتری برخوردار هستند تشخیص داد.
۱. استقلال: فرد خلاق در افکار و کارهای خویش از استقلال بالایی برخوردار است.
۲. کنجکاوی: کنجکاوی یک خصوصیت بارز فرد خلاق است. او تمایل زیادی به کشف مسائل و پی بردن به اصل پدیده‌ها دارد.
۳. علاقه به کارهای پیچیده: فرد خلاق پیچیدگی را دوست دارد به همین دلیل او در کارهای مشکل و پیچیده بیش از هر چیز دیگر انرژی صرف می‌کند.
۴. تحمل ابهام: برای فرد خلاق مواجه شدن با ابهامات، یک مبارزه محسوب می‌شود و برای او نوعی لذت به دنبال دارد.
۵. انعطاف‌پذیری: فرد خلاق از ذهن و شخصیتی بسیار انعطاف‌پذیر برخوردار است.
۶. شوخ طبعی: شوخی، خودنوعی خلاقیت است و شوخ طبعی از جمله ویژگی‌های عینی و قابل مشاهده در افراد خلاق است.
۷. اعتماد به نفس بالا: فرد خلاق نسبت به خود و توانمندی‌هایش آگاهی دارد به همین سبب از اعتماد به نفس زیادی برخوردار است.
۸. ابتکار: ابتکار داشتن یعنی دور شدن از کلیشه‌ها، قالب‌ها و عادت‌های رایج و تکراری. فرد خلاق به راه‌حل‌های کلیشه‌یی و بطور کلی تفکر مبتنی بر عادت علاقه‌یی ندارد.
۹. پشتکار: فرد خلاق تلاشگر و سختکوش است و شکست‌ها او را خسته نمی‌کنند.
۱۰ تخیل قوی: تخیل زیر بنای خلاقیت است. این واقعیت را تاریخ علم و اندیشه‌های شخصیت‌های خلاق به اثبات رسانیده است.
۱۱. حساسیت و توجه: بسیاری از اشیا و پدیده‌هایی که برای اغلب مردم عادی و پیش پا افتاده جلوه می‌کند، می‌تواند توجه و حساسیت فردخلاق را برانگیزد.
۱۲. زیبایی دوستی: فردخلاق به آسانی مجذوب زیبایی می‌شود و نسبت به آن توجه و دقت زیادی دارد.
۱۳ تردید: فرد خلاق معمولاً هر عقیده یا ایده تازه‌یی را براحتی نمی‌پذیرد.
● شناخت ویژگی‌های نوجوان خلاق
۱. ایده‌ها و نظرات خود را بدون ترس مطرح می‌کند.
۲. معمولاً برای مسائل، راه حل‌ها و پاسخ‌هایی متفاوت از سایر همسالان خود ارایه می‌کند.
۳. به فعالیت‌های هنری علاقه زیادی دارد و در این زمینه دارای تجربه و مهارت است.
۴. غالباً ایده‌ها و راه‌حل‌های بیشتری نسبت به سایر همسالان خود پیشنهاد می‌کند.
۵. معمولاً قادر است با طنزپردازی‌ها و شوخی‌های جالب دیگران را بخنداند.
۶. از والدین خود اغلب سوالاتی غیرعادی و گاه عجیب و غریب می‌پرسد.
۷. علاقه زیادی به نقاشی و ترسیم افکار و ایده‌های خود دارد.
۸. انتقادگر است و هر نظر یا عقیده‌یی را براحتی نمی‌پذیرد.
۹. گاهی بخاطر بیان نظرات و ایده‌های عجیب و غریبش در نظر همسالان خود فردی غیرعادی جلوه می‌کند.
۱۰. از قوه تخیل خوبی برخوردار است.
۱۱. معمولاً با آب و تاب صحبت می‌کند و سعی می‌کند ایده‌هایش را با جزییات کامل شرح دهد.
● موانع خلاقیت
۱. عدم آشنایی والدین و مربیان با مفهوم واقعی خلاقیت
۲. قراردادن قوانین خشک و دست و پاگیر در منزل و جامعه
۳. عدم تکیه بر تفاوت‌های فردی
۴. عدم اعمال مدیریت مناسب برای ایجاد جو مناسب برای خلاقیت
۵. عدم مشاهده و آزمایش
۶. تاکید بر روش تقلیدی و قالبی در علم و یادگیری
۷. تاکید بر تفکر همگرا به جای تفکر واگرا
۸. رواج روح سکوت در مقابل افراد
۹. درگیر نشدن در مسائل زندگی
۱۰. عدم نشاط و پویایی در جامعه
محمد حسن فرمهینی فراهانی
منبع : روزنامه اعتماد
ایران مسعود پزشکیان دولت چهاردهم پزشکیان مجلس شورای اسلامی محمدرضا عارف دولت مجلس کابینه دولت چهاردهم اسماعیل هنیه کابینه پزشکیان محمدجواد ظریف
پیاده روی اربعین تهران عراق پلیس تصادف هواشناسی شهرداری تهران سرقت بازنشستگان قتل آموزش و پرورش دستگیری
ایران خودرو خودرو وام قیمت طلا قیمت دلار قیمت خودرو بانک مرکزی برق بازار خودرو بورس بازار سرمایه قیمت سکه
میراث فرهنگی میدان آزادی سینما رهبر انقلاب بیتا فرهی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی سینمای ایران تلویزیون کتاب تئاتر موسیقی
وزارت علوم تحقیقات و فناوری آزمون
رژیم صهیونیستی غزه روسیه حماس آمریکا فلسطین جنگ غزه اوکراین حزب الله لبنان دونالد ترامپ طوفان الاقصی ترکیه
پرسپولیس فوتبال ذوب آهن لیگ برتر استقلال لیگ برتر ایران المپیک المپیک 2024 پاریس رئال مادرید لیگ برتر فوتبال ایران مهدی تاج باشگاه پرسپولیس
هوش مصنوعی فناوری سامسونگ ایلان ماسک گوگل تلگرام گوشی ستار هاشمی مریخ روزنامه
فشار خون آلزایمر رژیم غذایی مغز دیابت چاقی افسردگی سلامت پوست