بارداری و زایمان چه اثری بر سلامت روان مادران دارد؟

بارداری و زایمان ازجمله اتفاقات مهم و شایعی است كه همه ما تاحدودی با آن آشنا هستیم؛ ولی درباره اتفاقات و حوادث روحی و روانی كه در این دوران رخ می‌دهد، چقدر می‌دانیم؟! زنان باردار دچار تغییرات روان‌شناختی مهمی در دوره بارداری می‌شوند.
رابطه زن با پدر كودك، سن مادر و... بر واكنش زن نسبت به مادر شدن او در آینده تاثیر می‌گذارد. زنانی كه از لحاظ روانی سالم هستند، اغلب حاملگی را عامل شكوفایی خویش می‌دانند. زنان در مراحل اولیه رشد خود، جدایی از مادر را تجربه و هویت مستقلی ایجاد می‌كنند؛ این تجربه بعدا بر موفقیت آنها در مادر بودن تاثیر می‌گذارد. اگر مادر زنی كه باردار شده است الگوی ضعیفی باشد، احساس زن درباره كفایت مادرشدنش ممكن است مختل ‌شود و زن قبل و بعد از تولد كودك، احساس كمبود اعتماد به نفس ‌كند.
دلبستگی روان‌شناختی به كودك از دوران جنینی و زندگی داخل رحمی آغاز می‌شود و در ماه‌های میانی بارداری، اكثر زنان تصویری ذهنی از كودكشان دارند. حتی قبل از تولد، جنین موجود مجزایی تصویر می‌شود كه دارای شخصیتی مختص خود است. بسیاری از مادران با جنین خود صحبت می‌كنند. شواهد اخیر حاكی است، صحبت كردن با جنین، نه تنها با پیوند اولیه مادر- نوزاد ارتباط دارد بلكه با كوشش‌های مادر برای داشتن یك بارداری سالم (مثلا از طریق كنار گذاشتن سیگار) مرتبط است.
یك یا هر دو والد ممكن است آگاهانه یا ناخودآگاه درباره ورود كودك به خانواده و اثر آن بر روابط دو نفره خود مردد باشند. شوهر ممكن است از ناراحتی همسرش در حین بارداری و زایمان احساس گناه كند و برخی مردها، حتی ممكن است به تجربه حاملگی غبطه بخورند. زوجی كه پیش از این عادت كرده‌اند، نیازهای وابستگی همدیگر را برآورده كنند، از این پس باید به نیازهای برآورده نشده نوزاد جدید و كودك در حال رشد، توجه كنند. هرچند اكثر زوج‌ها نسبت به این مقتضیات واكنش مثبتی نشان می‌دهند اما در برخی این حالت دیده نمی‌شود. در شرایط ایده‌آل تصمیم‌گیری برای صاحب فرزند‌شدن باید با توافق هر دو شریك زندگی انجام شود، اما گاهی پدر یا مادر شدن به‌عنوان وسیله‌ای برای دستیابی به صمیمیتی در یك ازدواج پرتعارض یا اجتناب از مدارا با سایر مشكلات زندگی تلقی می‌شود.
● خلاصی از ۹ ماه بارداری
حاملگی اغلب به سه دوره تقسیم می‌شود و هر دوره، ۳ ماه است. در سه ماه نخست، زن باردار باید با تغییرات بدنی خود انطباق پیدا كند. بسیاری از زنان دچار خستگی شدید می‌شوند. در این دوره عوامل شیمیایی و موادی به نام هورمون‌ها كه در خون جریان دارند بی‌ثباتی خلق را موجب می‌شوند؛ مثلا ممكن است فرد باردار زودتر از آنچه توقع می‌رود، عصبانی شود یا زود به گریه بیفتد و غیره. بسیاری از زنان، اوایل بارداری از خطر سقط می‌ترسند و درباره حامله‌شدن خود، به اعضای خانواده و دوستانشان چیزی نمی‌گویند.
سه ماه دوم اغلب بیش از سایر مراحل بارداری برای زن باردار ارضا كننده است. بازگشت انرژی و پایان یافتن تهوع و استفراغ به زن امكان می‌دهد، احساس بهتری پیدا كند و هیجان باردار‌بودن را تجربه كند. رویداد مهم سه ماهه دوم بارداری، احساس حركات جنین است.
این حالت، تصویر ذهنی كودك آینده را در مادر تقویت می‌كند. بسیاری از باورهای فرهنگی نوع حركات جنین را به شخصیت وی ربط می‌دهند. وقتی این باورها با توقعات زن فاصله داشته باشند، ممكن است در برخی زنان اضطراب یا افسردگی ایجاد كند. با این حال اكثر زنان احساس حركات جنین را معادل داشتن جنین زنده و تجربه‌ای فرح‌بخش می‌دانند و اغلب این احساس فرح‌بخش را با شریك زندگی‌شان در میان می‌گذارند. اگر در خانواده كودكان دیگری وجود داشته باشند، اجازه‌دادن به آنها برای احساس حركات جنین، كمك می‌كند تا آنها خود را برای ورود خواهر یا برادر جدید آماده كنند.
سه ماهه سوم در بسیاری از زنان با ناراحتی جسمی همراه است. در برخی موارد لازم است به زن باردار اطمینان داده شود كه مدت كوتاهی پس از زایمان (عموما ظرف ۴ تا ۶ هفته) به حالت عادی باز می‌گردند.
با نزدیك‌شدن زمان زایمان، مسائل عملی مربوط به تولد نوزاد (مانند مراقبت از كودك، لباس‌های بچه و مسائل مالی) مطرح می‌شوند. علاوه بر این، آمادگی‌های لازم برای زایمان و مراقبت پس از زایمان (مانند اطلاع‌دادن پزشك، مراجعه به بیمارستان، مصرف داروی بی‌حسی و تغذیه با شیر مادر در مقابل تغذیه با بطری) به عمل می‌آید.
والدین اغلب درباره برخی مسائل خاص مثل احتمال بدشكلی نوزاد نگرانند اما در بسیاری موارد این نگرانی‌ها به زبان آورده نمی‌شوند. اگر یكی از والدین یا هر دوی آنها با نزدیك‌شدن تاریخ تخمینی زایمان، اضطراب فزاینده‌ای از خود نشان دهد، این موضوع و سایر مسائل اضطراب‌برانگیز نظیر زایمان طبیعی در مقابل سزارین باید با پزشك در میان گذاشته شود.
● اندوه پس از زایمان
حدود نیمی از زنانی كه زایمان خود را پشت سر می‌گذارند، دچار حالتی به نام اندوه پس از زایمان یا اندوه بچه می‌شوند كه نوعی حالت غمگینی، ملال، گریه‌های مكرر و وابستگی است. این حساسیت كه ممكن است چندین روز طول بكشد، به تغییرات سریع سطوح برخی مواد شیمیایی در بدن زن مربوط می‌شود. صد البته كه استرس تولد نوزاد و آگاهی از افزایش مسوِولیت ناشی از مادرشدن نیز در ایجاد اندوه بچه دخیل است. این حالت در تمامی فرهنگ‌ها و طبقات اقتصادی اجتماعی دیده می‌شود و ارتباطی به داشتن سابقه اختلال روانی ندارد.
اندوه پس از زایمان، حدود سه تا پنج روز پس از زایمان شروع شده، چند روز تا چند هفته نیز به‌ طول می‌انجامد. در این حالت، اطرافیان باید حالتی حمایت‌گر داشته باشند تا این دوره كوتاه بگذرد.
● زنگ خطر
گاه وضعیت فردی كه به تازگی وضع حمل كرده است، نگران‌كننده‌تر از شرایطی است كه پیش از این توصیف شد. به این حالت افسردگی پس از زایمان می‌گویند. برخی علائم این حالت، عدم احساس لذت، خلقی افسرده، اختلالات خواب، اضطراب مفرط، احساس گناه و بی‌كفایتی و حتی گاه افكار خودكشی است. در چنین مواردی به كمك پزشك نیاز است.‌
اكثر زنان احساس حركات جنین را معادل داشتن جنین زنده و تجربه‌ای فرح‌بخش می‌دانند و اغلب این احساس را با شریك زندگی‌شان در میان می‌گذارند.

‌دكتر ژامك مدرسی

منبع : روزنامه سلامت