بی خوابی و پر خوابی

بی‌خوابی، ناتوانی در ایجاد یا حفظ تداوم خواب می‌باشد، در صورتی كه وقت كافی برای خوابیدن موجود باشد. بی‌خوابی یك پدیده شایع است و عوامل زیادی در بروز آن نقش دارند. بی‌خوابی یا گذرا و موقتی است و یا به صورت مزمن و طولانی می‌باشد.
● بی‌خوابی را به دو نوع : ۱. بی‌خوابی اولیه و ۲. بی‌خوابی ثانویه تقسیم می‌كنند.
▪ بی‌خوابی یا منشأ فیزیكی دارد و یا زمینه روحی و روانی
▪ علل بی‌خوابی گذرا :
ـ آلودگی صوتی و دیگر عوامل محیطی نظیر بیش از حد گرم بودن یا سرد بودن اتاق خواب
ـ تغییر مكان خواب
ـ خوردن مقادیر زیاد چای یا قهوه قبل از خوابیدن
ـ استرس ، غم و اندوه، داشتن یك امر مهم نظیر امتحان، داشتن چك مهلت دار
ـ احساس دفع ادرار در طول شب
۱. بی‌خوابی اولیه :
ناشی از اختلال عملكرد مكانیسم‌های خواب و مراكز خواب در ساقه مغز می‌باشد و در مجموع بی‌خوابی اولیه نادرتر است.
۲. بی‌خوابی ثانویه :
یك علت زمینه‌ای سبب بی‌خوابی می‌شود، شایع‌تر است، علل زمینه‌ای موجب بی‌خوابی عبارتند از: وجود بیماری‌های جسمی، درد، مشكلات روحی نظیر اضطراب، افسردگی و مصرف بعضی از داروها و الكل
● بی‌خوابی مزمن :
بی‌خوابی كه بیش از یك ماه طول بكشد را بی‌خوابی مزمن می‌گویند. در زنان سالمند شایع‌تر است و به درمان دارویی مقاوم است.
● عوامل محیطی تداخل كننده با خواب طبیعی :
عبارتند از گرما، سرما، سر و صدا، نور، حركت بیش از حد فرد هم خواب، خوابیدن در محیط ناآشنا، احساس ترس و خطر. افراد دچار اضطراب در شروع به خواب رفتن دچار مشكل هستند. افراد افسرده مشكلی در به خواب رفتن ندارند ولی حدود ۴ - ۳ ساعت زودتر از موعد مقرر بیدار شده و دیگر به خواب نمی‌روند. فشارهای روحی و شكست‌های زندگی سبب بی‌خوابی گذرا می‌شوند.
● از فرد مبتلا به بی‌خوابی سوالات زیر پرسیده می‌شود :
▪ نحوه و زمان شروع بی‌خوابی؟
▪ آیا هر شب بی‌خوابی دارد یا فقط در مواقع خاص و به طور متناوب؟
▪ آیا به داروهای خواب‌آور پاسخ داده است؟
▪ عوامل برطرف كننده و تشدید كننده بی‌خوابی كدام هستند؟
▪ وجود درد یا بیماری‌های جسمی؟
▪ مصرف داروهای محرك سیستم عصبی یا الكل؟
▪ وجود سابقه افسردگی، اضطراب و اختلال شخصیت؟
▪ نوع شغل، كار در شیفت شب، میزان و حجم كار؟
● از نزدیكان و هم‌خواب فرد مبتلا به بی‌خوابی سوالات زیر پرسیده می‌شود :
▪ خرناس كشیدن یا خروپف كردن؟
▪ قطع موقت تنفس در هنگام خوابیدن؟
▪ موقع خواب سر و صدای زیاد كردن؟
▪ آیا پاها هنگام خواب پرش دارند؟
● ادراك نادرست از خواب :
برخی افراد تصور می‌كنند خواب كافی ندارند و مدعی هستند كه اصلا هیچ شبی خواب خوب ندارند ولی بررسی ثبت منحنی خواب شبانه یا پلی‌‌سومنوگرافی در كلینیك خواب نشان می‌دهد كه این افراد خوابی با ساختار طبیعی دارند و مراحل خواب عادی می‌باشد(خواب طبیعی شامل : خواب بدون حركات سریع چشم یا خواب NREM و خواب با حركات سریع چشم یا خواب REM است، خواب NREM شامل چهار مرحله ۱، ۲، ۳، ۴ است).
این افراد ادراك نادرست از حالت خواب دارند و باید بدانند كه مدت زمان خواب افراد متفاوت است و یك فرد با ۴ – ۳ ساعت خوابیدن، روز بعد كاملا سرحال است و فرد دیگر با ۸ – ۷ ساعت خوابیدن هنوز خوش خواب است و بدش نمی‌آید كه باز هم بخوابد.
از نظر فیزیولوژیك حداقل خواب كه سبب تأمین نیازهای فیزیولوژیك بدن می‌شود ۴ ساعت می‌باشد.
● درمان بی‌خوابی شامل دو قسمت است :
الف) رعایت بهداشت خواب
۱.در طول روز از خوابیدن خودداری شود.
۲. قبل از خواب ورزش و كار بدنی سنگین نشود، هنگام غروب قدم بزنند.
۳. از خوردن غذاهای سنگین در شب و صرف محرك‌های سیستم عصبی و الكل یا داروهای آرام بخش قبل از خواب پرهیز شود.
۴. سعی شود زمان خوابیدن و برخاستن از خواب ثابت باشد.
۵. از اتاق خواب صرفا برای خوابیدن استفاده شود.
۶. اتاق خواب آرام، خنك و تاریك و دارای پنجره باشد.
۷. از انجام كارهای فكری شدید و كار طولانی با كامپیوتر قبل از خواب احتراز شود.
۸. لباس خواب راحت و فراخ باشد.
ب) درمان داروئی
- استفاده از داروهای خواب‌آور بایستی برای مدت كوتاهی باشد زیرا سبب وابستگی، خواب‌آلودگی در روز بعد و افت عملكرد درسی و شغلی و اجتماعی می‌شود.
- یك داروی خواب‌آور مناسب داروئی است كه سبب تسهیل در شروع خواب و حفظ تداوم خواب شده و موجب خواب‌آلودگی در روز بعد نشود.
- در مبتلایان به درد همراه داروی خواب‌آور از داروهای ضد درد و مسكن نیز استفاده می‌شود.
- در افراد دچار افسردگی و بیماران مبتلا به بی‌خوابی اولیه از داروهای ضد افسردگی سه حلقه‌ای استفاده می‌شود.
● پرخوابی روزانه (Daytime Sleepiness)
درمقایسه با بی‌خوابی شیوع كمتری دارد. پرخوابی روزانه یك علت مهم حوادث محیط كار و تصادفات جاده‌ای است.ارتباط پرخوابی با اختلالات عصبی روانی بایستی مدنظر باشد.
● پرخوابی به دو نوع اولیه و ثانویه تقسیم می‌شود:
۱ - پرخوابی اولیه یا ناركولپسی :
حالتی است كه بیمار با وجود اینكه كمبود خواب نداشته، گرایش شدیدی به خوابیدن دارد. قادر نیست جلوی این خواب را بگیرد. بیمار ممكن است روزانه چندین نوبت در حالی كه سر كلاس درس یا در جلسه سخنرانی نشسته یا مشغول تماشای تلویزیون یا در حال گفتگو با دیگران است یا در هنگام رانندگی احساس سنگینی پلك‌ها نماید و چشم‌هایش بسته و عضلاتش شل شود و به خواب برود، مدت این خواب بیشتر از ۱۵ دقیقه طول نمی‌كشد و شخص با تحریك لمس و یا قطع شدن صدای گوینده بیدار می‌شود
۲ - پرخوابی روزانه ثانوی :
علل : كم كاری تیروئید، چاقی، آپنه خواب(قطع موقت تنفس هنگام خواب)، محرومیت از خواب یا ناكافی بودن خواب شبانه.

نام نویسنده :دكتر احمد چیت ساز - متخصص مغز و اعصاب

منبع : پایگاه اطلاع رسانی پزشکی ایران سلامت