بازخوانی پرونده جنایتکاران جنگی

از سال ۱۹۴۵ تاكنون، جهان شاهد چهره های سیاسی مشهوری بوده كه به پای محاكمه كشیده شده اند تا پاسخگوی اعمال جنایتكارانه خود باشند. برخی از این جنایتكاران به سزای اعمال خود رسیده اند، اما برخی دیگر مثل اگوستو پینوشه از شیلی در بستر بیماری افتاده و «اسلوبودان میلوسوویچ» از یوگسلاوی سابق در گیر و دار محاكمه بر بالین مرگ سر نهاده اند و البته در بین آنها كسانی مثل «چارلز تیلور» از لیبریا هم هستند كه سالها است با ترفندهای گوناگون از تعقیب و محاكمه طفره می روند. نوشته حاضر نگاهی دارد به محاكمه های معروف دیكتاتورها و جنایتكاران جنگی از اروپا تا خاورمیانه.
●دادگاه نورمبرگ
محاكمه های دادگاه نورمبرگ ۴ سال از ۱۹۴۵ تا ۱۹۴۹ به طول انجامید. این دادگاه بزرگترین دادگاه تاریخ به حساب می آید كه در آن به جنایات سران حزب نازی كه از جنگ نجات یافته بودند، رسیدگی می شد. محاكمه نازیها از ۱۸ اكتبر ۱۹۴۵ در شهر «برلین» شروع شد. انتخاب این شهر برای برگزاری دادگاه با تصمیم اتحاد جماهیر شوروی صورت گرفته بود، اما بعداً این دادگاه در «نورمبرگ» برگزار شد، زیرا نورمبرگ در بخش مربوط به آمریكا قرار داشت، ضمن آنكه از معدود اماكن وسیعی بود كه از بمباران های آلمانی ها و همدستان آن در امان مانده بود و یك زندان بزرگ نیز در محوطه آن به چشم می خورد.
همچنین این شهر در اوج قدرت نازی ها به مركز صف آرایی متفقین معروف بود، بنابراین طراحان محاكمه نازیها با انتخاب آن به كاری سمبلیك هم دست زدند و آن را تبدیل به مدفن حزب نازی نیز می كردند. در دادگاه نورمبرگ ۲۳ نفر از سران حزب نازی تحت محاكمه قرار گرفتند كه ۲ نفر از آنان بی گناه شناخته شدند، از ۲۱ نفر باقیمانده یازده نفر (مارتین بورمان، هنس فرانك، ویلهلم فریك، هرمان گورینگ، آلفرد جودی، ارنست كالتنبرونر، ویلهلم كتیل، یواخیم ون ریتنتروپ، آلفرد روزنبرگ، فریتز ساكل و ژولیوس استریشر) گناهكار شناخته شده و محكوم به مرگ شدند. سایرین نیز مجبور به پذیرش محكومیت هایی بین ۱۰ سال تا ۲۰ سال زندان و حبس ابد شدند. این دادگاه همچنین ۳ نفر از ۲۱ نفر را تبرئه كرد. در دادگاههای مرتبط با این دادگاه نیز ۶۵ نفر مجرم شناخته شده و بیش از ۲۰ نفر از آنان محكوم به مرگ شدند.
در خلال این دادگاهها بین ماههای ژانویه تا جولای ۱۹۴۶ تعدادی از متهمان و شاهدان توسط لئون گلدنسون، كه یك روانپزشك آمریكایی بود، تحت مصاحبه قرار گرفتند. او در یادداشتهای خود تمام رفتار و حركات متهمان را ثبت كرده است. می گوید: بر سر اجرای حكم مرگ محكومان بحثهای مفصلی پیش آمد. برخی اعدام با طناب دار را پیشنهاد می دادند و برخی معتقد بودند چون این افراد نظامی بوده اند و شأن نظامی بودن خود را حفظ نكرده اند، باید تیرباران شوند، اما قاضی روس با این نوع اعدام مخالف بود.
●دادگاه جنایتكاران جنگی توكیو
دادگاه رسیدگی به جرایم جنگی ۲۸ نفر از فرمانده های خاور دور كه بیشتر آنها ژاپنی بودند، بین سالهای ۱۹۴۶ تا ۱۹۴۸ جریان داشت. بر این دادگاه، فرمانده ارشد آمریكا «داگلاس مك آرتور» نظارت می كرد و متهمان به دلیل جنایاتی كه در طول جنگ جهانی دوم مرتكب شده بودند، محاكمه می شدند. معروف ترین متهم دادگاه جنایتكاران توكیو كه پس از دستگیری مجرم شناخته و حكم اعدام برای وی صادر شد، «هیدكی توجو» نخست وزیر سابق ژاپن بود. در طول این دادگاه ۲۸ نظامی و فرمانده تحت محاكمه قرار گرفتند كه همگی مجرم شناخته شدند. ضمن آنكه ۳۰۰ هزار ژاپنی هم با اتهامات درجه ۲ و ۳ مجرم شناخته شدند، بیشتر این افراد را كسانی تشكیل می دادند كه با زندانیان خود بدرفتاری می كردند. این جرایم را آن دسته از سربازان ژاپنی، كره ای و چینی مرتكب شده بودند كه در جنگ جهانی دوم حضور داشتند. در خلال محاكمات این دادگاه به جرایم ۱۳ چینی هم رسیدگی شد. در پایان این دادگاه برای ۵۰۴ نفر قرار مجرمیت صادر شد و ۱۴۹ مورد نیز محكوم به اعدام شدند. از ۲۸ نفر ژاپنی دستگیر شده هم ۷ نفر به مرگ، ۱۶ نفر به حبس ابد، دو نفر به زندان های طویل المدت محكوم شدند. ضمن آنكه دو نفر از مجرمان در خلال برگزاری دادگاه به مرگ طبیعی درگذشتند و یك نفر هم دچار جنون شد. امپراتور ژاپن «هیرو هیتو» و شاهزاده «آساكا» تحت هیچ گونه پیگرد قانونی در رابطه با این جنایات قرار نگرفتند. «كیشی نوبوسوك» هم كه مظنون به ارتكاب به جنایات درجه اول جنگی بود، هرگز مورد محاكمه قرار نگرفت و بعداً نیز نخست وزیر ژاپن شد، هفت نفر محكوم به اعدام در ۲۳ دسامبر در زندان سوگامو به مجازات خود رسیدند. از بین ۱۶ نفری كه محكوم به زندان شده بودند، ۳ نفر در زندان درگذشتند. «شیگ تیسو مامورا» وزیر امور خارجه ژاپن كه به ۷ سال زندان محكوم شده بود، در سال ۱۹۵۰ از زندان آزاد شد و بعداً به عنوان نخست وزیر ژاپن در كابینه «ایشیرو هاتویاما» انتخاب شد.
●دادگاه نیكلای چائوشسكو
نیكلای چائوشسكو سه روز پس از مرگ «گئورگی دج» در مارس ۱۹۶۵ به رهبری حزب كارگر رومانی رسید و سپس ریاست جمهوری این كشور را در دست گرفت و بلافاصله نام حزب را به حزب كمونیستی رومانی تغییر داد. او در ابتدا به عنوان چهره ای پرنفوذ در رومانی شناخته می شد و در سیاست خارجی خود ادعای استقلال داشت و با شوروی بر سر اعمال حاكمیت آن كشور بر رومانی چالشهای بسیاری داشت. او در سال ۱۹۶۰ به فعالیت رومانی در پیمان ورشو خاتمه داد.
در دوران ریاست جمهوری او، رومانی نخستین كشوری بود كه روابط رسمی با اتحادیه اروپا داشت. چائوشسكو از ابتدای حكومت خود بنای ظلم و خفقان را در رومانی بنا كرد. در این دوران بسیاری از رومانیایی ها از كشور خود گریختند. در ۱۹۸۹ اوضاع رومانی رو به وخامت گذارد. كشور شرایط بدی را تحمل می كرد، صفوف نان جلوی نانواییها و فروشگاههای خالی، طولانی و طولانی تر می شد. همه اینها در شرایطی بود كه تلویزیون مدام در برنامه های تبلیغی خود فروشگاههایی پراغذیه را نشان می داد و زندگی رومانیایی ها را یك زندگی «فراتر از استاندارد» می نامید. در پاییز ۱۹۸۹ نشانه های اعتراضات گسترده مردم به حكومت چائوشسكو بیشتر شد، اما چائوشسكو ظاهراً هیچ واكنشی نشان نمی داد. حال كه سالها از آن زمان می گذرد، برخی معتقدند چائوشسكو از آنچه كه در كشور می گذشت، اطلاعی نداشت. این تردید از آنجا ناشی می شود كه او سفرهای زیادی به اطراف رومانی می كرد و نامه های زیادی به دستش می رسید كه بدون خواندن اش، آنها را به زیردستان خود می سپرد تا اقدامات لازم را برای نویسندگان نامه ها انجام دهند. رژیم «چائوشسكو» در دسامبر ۱۹۸۹ بعد از یك سری كشتار در بخارست و تیمیسوارا رو به اضمحلال گذارد. در نوامبر ۱۹۸۹ كنگره حزب كمونیست رومانی، «چائوشسكو» را كه حالا ۷۱ ساله شده بود، برای ۵ سال دیگر به عنوان رهبر حزب انتخاب كرد. چند روز پس از این ماجرا، مردم در «تیمیسوارا» علیه چائوشسكو تظاهرات كردند. اعتراض ها ادامه یافت و سرانجام در ۱۷ دسامبر ۱۹۸۹ پلیس اسلحه خود را به سمت تظاهر كنندگان گرفت و باعث مرگ تعدادی از آنان شد. فردای آن روز چائوشسكو و همسرش «النا» به منظور یك دیدار رسمی با یكی از مقامات ایران، وارد این كشور شدند و پس از یك روز یعنی در ۲۰ دسامبر به كشور خود بازگشتند. او در شرایطی به رومانی باز می گشت كه تنش ها بیشتر شده بود. بنابراین، زمانی كه با تظاهرات مردم در مقابل دفتر كارش روبرو شد، به خشونت متوسل شد، اما این واكنش او آتش انقلاب را شعله ورتر ساخت. او و همسرش چند روز مانده به شب كریسمس ۱۹۸۹ توسط انقلابیون دستگیر شدند و درست در روز كریسمس حكم اعدام آن دو صادر شد و بلافاصله كشته شدند.
پس از اعدام «چائوشسكو و همسرش» مردم ابتدا در بهت و حیرت فرو رفتند و سپس در خیابان های بخارست و دیگر شهرهای رومانی به جشن و پایكوبی برخاستند. دادگاه آنها كوتاه بود و حكم سریع اعدام چائوشسكو با واكنش های جهانی مختلفی روبرو شد.●محاكمه بین المللی جنایتكار جنگی یوگسلاوی سابق
از سال ۱۹۹۳ تاكنون دادگاهی از طرف شورای امنیت برقرار است كه در آن به جنایات جنگ خونین بالكان رسیدگی می شود. در رأس این دادگاه ها نام «اسلوبودان میلوسوویچ» قرار دارد. مردی كه زمانی رئیس جمهوری یوگسلاوی بود و چند سال بعد وقتی هدایت حزب سوسیالیست صربستان را به دست گرفت، به نسل كشی مسلمانان بوسنی پرداخت. محاكمه اسلوبودان میلوسوویچ معروف به قصاب بالكان از ۱۲ فوریه ۲۰۰۲ آغاز شد. در طول این محاكمه از ۱۶۲ نفر بازجویی شده است كه همه آنها به نوعی در نسل كشی بوسنی دست داشته اند. ۵۹ نفر از متهمان در زندان منتظر محاكمه خود هستند. «اسلوبودان میلوسوویچ» جنایتكار جنگی بدترین كشتار اروپا را از جنگ جهانی دوم تاكنون مرتكب شده است. او اوایل امسال در ۱۱ مارس ۲۰۰۶ در سلول خود مرد.
شایعات بسیاری در مورد چگونگی مرگ او مطرح شد. «میلوسوویچ» چند روز پیش از مرگ خود، از محاكمه كنندگانش خواسته بود اجازه دهند وی تحت عمل جراحی قلب باز به وسیله روس ها قرار گیرد. پس از مرگ نیز كالبدشكافی ها علت مرگ او را حمله قلبی اعلام كردند. البته «میلوسوویچ» سال ها بود از بیماری فشار خون رنج می برد، ولی شایعات همچنان ادامه داشت و برخی ادعا كردند كه شاید حمله قلبی به خاطر مراقبت های نادرست بهداشتی از وی به وجود آمده است. اما شاهدان ابراز داشتند كه داروهایی كه آن روز به «میلوسوویچ» داده شده بود، همان داروهای همیشگی بود. به هر صورت «میلوسوویچ» درگذشت، اما مرگ او واكنش های مختلفی را برانگیخت. برخی با ناراحتی ابراز می داشتند «میلوسوویچ» بدون آنكه سزای اعمال خود را ببیند درگذشت و برخی دیگر هم به حمایت از میلوسوویچ می گفتند كسانی كه «میلوسوویچ» را در بند كرده بودند، باید پاسخگوی مرگ او باشند. بیشتر این افراد صرب های متعصب و یا دوستان روس قصاب بالكان بودند. مراسم تدفین «میلوسوویچ» در شهر زادگاهش برگزار شد، اما حامیان متعصب «میلوسوویچ» در بلگراد مراسم تودیعی برای او برگزار كردند.
●دادگاه بین المللی جنایت جنگی در رواندا
دادگاه رسیدگی به پرونده نسل كشی رواندا از سال ۱۹۹۴ آغاز به كار كرد و هنوز ادامه دارد، زیر نظر سازمان ملل انجام می شود تا جنایتكارانی كه باعث قتل عام رواندا كه از ۶ آوریل ۱۹۹۴ به مدت ۱۰۰ روز ادامه داشت، شناسایی و مجازات شوند.
نخستین جلسه دادگاه در ۸ نوامبر ۱۹۹۴ توسط شورای امنیت سازمان ملل برگزار شد. این دادگاه تاكنون ۲۱ جلسه محاكمه را برگزار كرده است كه طی آنها تاكنون ۲۸ نفر را محكوم كرده است.
هنوز ۱۱ مورد از این سلسله محاكمات نیز باقی مانده است كه طی آنها ۱۴ نفر منتظر دریافت احكام خود هستند، ۱۸ نفر تحت تعقیب قرار دارند و برخی مظنونان مرده اند. نخستین محاكمه پرونده نسل كشی رواندا، مربوط به ژان پل اكایزو بود كه در سال ۱۹۹۷ برگزار شد. «ژان كامباندا» نخست وزیر موقت این كشور گناهكار شناخته شد. گفته می شود جمع آوری مدارك و شواهد تا سال ۲۰۰۸ به پایان می رسد و تمام جلسات محاكمه نیز در سال ۲۰۱۰ به پایان خواهد رسید. اما در عین حال باید توجه داشت كه تمامی این اعلام تاریخ ها در حد حدس و گمان است و احتمالاً این تاریخ های ذكر شده تغییر خواهد كرد. اخیراً نیز شواهد جدیدی پیدا شده كه دلالت بر این دارد كه دولت فرانسه نیز در نسل كشی رواندا نقش داشته است و با این مدارك پرونده جدیدی برای محاكمات مربوط به رواندا به جریان افتاده است.
●دادگاه «آدولفو شیلینگو»
دادگاه و محاكمه «آدولفو شیلینگو»، افسر سابق نیروی دریایی آرژانتین از سال ۱۹۹۵ شروع شد و به مدت ده سال ادامه داشت. او در طول دوران خدمتش در نیروی دریایی آرژانتین بین سال های ۱۹۷۶ تا ۱۹۸۳ مرتكب جنایات و جرایم گوناگونی شد و در طول جلسات محاكمه شیلینگوی آرژانتینی ، او مسئول ۳۰ قتل، ۲۲۵ عمل تروریستی، ۲۸۶ مورد شكنجه و آزار دیگران در طول دیكتاتوری اش بر ارتش آرژانتین شناخته شد. در پایان جلسات محاكمه، «آدولفو شیلینگر» به حكم قاضی دادگاه به ۶۴۰ سال زندان محكوم شد. محكومیت او از ۱۹ آوریل ۲۰۰۵ شروع شد. او در حال حاضر در زندانی اسپانیایی تحت مراقبت شدید، زندانی است.
●نبرد قانون برای محاكمه آگوستو پینوشه
پینوشه اكتبر سال ۱۹۹۸ در بیمارستانی در لندن دستگیر شد. او كه بین سال های ۷۳ تا ۸۱ رئیس جمهوری شیلی بود، در زمان دستگیری اش، هنوز در شیلی صاحب قدرت بود و سفرش به انگلستان نیز فقط به منظور درمان پزشكی صورت گرفته بود. او تحت دستور یك قاضی اسپانیایی به نام «بالتازار گارزون» دستگیر و تحت تدابیر شدید امنیتی در یك كلینیك مورد مداوا و عمل جراحی كمر قرار گرفت. پینوشه در ابتدای دستگیری با اتهام ۹۴ مورد شكنجه شهروندان اسپانیایی مواجه شد. دستگیری پینوشه توسط دادگاه اسپانیایی با مخالفت شدید شیلی مواجه شد.
جنگ و نبرد برای محاكمه «آگوستو پینوشه» به مدت ۱۶ ماه ادامه داشت. دولت انگلستان طبق قوانین مصوب ۱۹۸۸ خود تنها در صورتی می توانست «پینوشه» را تحویل كشور دیگری دهد كه جرمش اثبات شده باشد. سرانجام پینوشه در سال ۲۰۰۲ پس از اتمام دوران مداوایش در انگلستان به شیلی بازگشت. در آن زمان اعلام شد پینوشه از ناراحتی عروقی رنج می برد و بنابراین نمی تواند محاكمه و روند دادگاه را تحمل كند. به این ترتیب پینوشه بار دیگر از میدان محكمه و قانون گریخت. در ماه مه ۲۰۰۴ دادگاه عالی شیلی اعلام كرد پینوشه توانایی ایستادن در محضر دادگاه را دارد و در دسامبر همان سال نیز پینوشه به چند فقره جرم علیه بشریت متهم شد.
در ماه آگوست همان سال ۸ قاضی از ۹ قاضی دادگاه عالی شیلی رأی دادند كه پینوشه باید از سنا خارج شود. چند ماه بعد در ۱۳ دسامبر قاضی «خان گازمان» تحت حمایت قانون پینوشه را دستگیر كرد و اتهام وارده به وی را ارتباطش با ناپدید شدن ۹ فعال مخالف خود و كشتن یك تن از آنان در دوران رژیم دیكتاتوری اش برشمرد. از آن زمان تاكنون پینوشه بارها با اتهام های مختلف همچون كشتن ۱۱۹ تن از مخالفان، ناپدید شدن ۶ تن دیگر كه احتمالاً توسط نیروهای امنیت داخلی شیلی در اواخر ۱۹۷۴ دستگیر شده بودند و... روبرو شده است و هر بار نیز مدتی تحت نظارت پلیس قرار گرفته و سپس دوباره با دستاویز قرار دادن عدم سلامتی و یا بیماری از محاكمه گریخته است. آخرین باری كه پینوشه دستگیر شد، سال ۲۰۰۵ در روز جشن تولد ۹۰ سالگی اش بود. در حال حاضر نیز او با اتهامات دیگری همچون رشوه خواری و اختلاس و داشتن حسابی چند میلیاردی در بانك یكی از كشورهای شرق آسیا و محموله های شمش در هنگ كنگ روبرو است.
●دادگاه ویژه برای جرایم سیرالئون
دادگاه ویژه برای جنایات سیرالئون سال ۲۰۰۲ از سوی سازمان ملل برگزار شد تا به جرایم مجرمانی كه از سال ۱۹۹۶ به جرایمی ضدبشریت دست زده بودند، رسیدگی شود. محاكمه ها از سال ۲۰۰۲ شروع شد و طی آنها ۱۱ نفر به اتهامات جرایم جنگی متهم شدند. این یازده نفر در معرض محاكمه قرار گرفتند، اما در خلال دادگاه یك نفر از متهمان به مرگ طبیعی درگذشت و ده تن دیگر تحت حفاظت قانونی دادگاه ویژه قرار دارند. در ژوئن ۲۰۰۳ نیز یك نفر از این متهمان كشته شد كه هنوز راز قتل او كشف نشده است. افراد باقی مانده هنوز در حال بازجویی و محاكمه برای جرایمی نظیر قتل، خشونت، شكنجه روانی، غارت، آتش افروزی، ایجاد رعب و وحشت و هتك حرمت هستند.
●دادگاه جنایت جنگی برای اعضای حزب بعث
آخرین دادگاه معروف یك قرن اخیر، دادگاه صدام حسین و شش نفر دیگر از اعضای حزب بعث است كه یكشنبه هفته پیش نخستین پرونده آن بسته شد كه بر مبنای آن صدام حسین، دیكتاتور بغداد و دو همدست او محكوم به مرگ و دیگر اعضای حزب بعث به حبس ابد و زندان به مدت ۱۵ سال محكوم شدند.

ترجمه و گردآوری: بنفشه غلامی

منبع : روزنامه ایران