پنجشنبه, ۲۰ دی, ۱۴۰۳ / 9 January, 2025
مجله ویستا
سهم مسلمانان چین در تمدن
متجاوز از ۱۳۰۰ سال پیش، آیین اسلام وارد سرزمین چین شد و امروزه شمار مسلمانان آن سامان نزدیك به ده میلیون نفر است كه منسوب به ده قوم مختلفاند. (۱) مسلمانان نیز چون دیگر اقوام این سرزمین كه در كنار آنان به كار و مبارزه مشغولند، سهم بسزایی در گسترش روابط دوستانه با كشورهای عربی - اسلامی و بطوركلی همه مسلمانان جهان دارند.
● رهآوردهای علمی
پیامبر اسلام(ص) فرمود: «دانش بجویید، اگر چه در چین باشد.»
پیرو این سخن گرانقدر، خلفای اسلامی نمایندگان سیاسی خود را راهی سرزمین چین كردند. اولین گروه اعزامی از طرف خلیفه سوم عثمان بن عفان در روز دوم محرم سال ۳۱ هجری برابر با ۲۵ اوت سال ۶۵۱ میلادی در دوره كومتخاندان پادشاهی تانگ، به شهر چانگان (۲) پایتخت آن روز چین وارد شد. امپراتور چین، اعزام آن گروه را به عنوان آغاز روابط دوستانه میان چین و عرب تلقی كرد و هیات را مورد استقبال قرار داد. براساس اسناد تاریخی، از سده هفتم گروههایی از مسلمانان عرب به قصد تجارت از راه دریا و خشكی وارد این سرزمین شدند. راه دریایی كه آنها پیمودند از عربستان آغاز میشد و پس از طی خلیج مانار و بنگال و تنگه مالاگا و دریای چین جنوبی به شهرهای كوانگچو (كانتون) ، چیوانچو (زیتون)، هانگچو، یانگچو میرسید و به شانگهای پایان مییافت. در حالی كه راه خشكی از ایران و افغانستان آغاز میشد و با گذشتن از ایالتسینكیانگ به شانگهای ختم میشد. به بركتسكونت گروهی از این مسلمانان مهاجر در چین و روی آوردن برخی از مردم آن سرزمین به اسلام در طول بیش از هزار و سیصد سال بتدریج آیین اسلام رواج یافت و مسلمانان در زمینههای گوناگون به فعالیت پرداختند.
نخست رهآوردهای علمی مسلمانان و شور و اشتیاق آنان در راه كسب هر چه بیشتر دانش را یادآور میشویم.
در آغاز مسلمانان چین به بررسی و بهرهوری از دانشهای اختصاصی مسلمانان عرب بویژه علم پزشكی، داروسازی، ریاضیات، ستارهشناسی، تقویمنگاری و انتقال این علوم به سرزمین چین پرداختند. داروها، نسخهها و اطلاعات پزشكی دیگری كه به چین آورده شد، در بخشهای بسیاری از كتاب داروهای گوناگون چین چاپ قرن دوازده و كتاب دایرهٔالمعارف پزشكی چین چاپ قرن شانزده، ذكر شده است.
سپس مسلمانان چین با به كارگیری دانش ستارهشناسی عرب و فارس به بررسی شرایط جوی پرداختند و در پی آن در قرن سیزده میلادی مركز اسلامی ویژه نظارت بر اوضاع جوی و تهیه تقویم چین تاسیس شد. در سال۱۲۶۷ م جمالالدین، ستارهشناس مسلمان، هفت نوع دستگاه نجومی اختراع كرد كه عبارتند از: «دستگاهی چند حلقهای ویژه ثبت اوضاع جوی، «وسیلهای جهتدار برای ثبتحوادث جو»، «كره آسمان»، «كره زمین» و... در این میان تقویم هجری مهمترین مرجع تقویم چهارصد ساله چین، كه از نیمه قرن سیزده آغاز شده، قرار گرفت. (۳) و در سال ۱۳۸۲م تلاشهای یكی از بزرگان اسلام در راه ترجمه كتابهای عربی در زمینه تقویمنگاری، جغرافیا و ستارهشناسی به ثمر نشست و از سوی دربار امپراتور مورد ستایش قرار گرفت.
از آنجا كه ریاضی پایه دانش ستارهشناسی است، مسلمانان همزمان كتابهای ریاضی عرب را نیز به چین آوردند، كه گزارش آن در اسناد تاریخی دوران حكومتخاندان پادشاهی یوآن (۴) به ثبت رسیده است. و بر این اساس، در دوران حكومتخاندان پادشاهی یوآن (۵) و مینگ، شمار بسیاری از دانشمندان همپایه در دانش ستارهشناسی و ریاضیات از میان مسلمانان چین به ظهور رسیدند.
مسلمانان چین به مهارت خارقالعاده خود در هنر معماری شهرت یافتند، آنها طی روزهای نخستین ورود اسلام به آن سرزمین به منظور برگزاری مراسم دینی خود مساجدی در ایالتهای شانگهای، گوانگچو، چیوانچو و هانگچو بنا كردند. مسجد هانگچو كه در اوایل سده چهاردهم به دست علاءالدین ساخته شد مورد ستایش جهانگرد عرب ابنبطوطه قرار گرفته است. این مسجد بارها مرمتشده و تاكنون همچنان پابرجاست. در سال۱۲۶۶ م معمار برجستهای به نام اختیارالدین مامور شد تا كاخهای پادشاهی یوآن را كه امروزه كاخ امپراتور در پكن بر پایه آن پیریزی شده استبنا كند.
مسلمانان چین، همزمان با توسعه و تكامل بخشیدن به فرهنگ خود به فراگیری فرهنگهای دیگر اقوام نیز پرداختند. امروزه موسیقی و رقص دو قوم اویغور و قزاق، سرودهها و ترانههای محلی اقوام هویی، دونگ شیانگ و سالا از شاهكارهای فرهنگ چین بهشمار میآیند. در دهه هفتاد قرن یازدهم «حاج یوسف هاس» قصاید داستانی خود را به نام «رمز سعادت و بركت» در ۱۳۲۹۰ بیتسرود، این اشعار با «دوازده مقام» - شامل ۳۴۰ ترانه - دیرزمانی به عنوان اثری ارزشمند در ادبیات چین زبانزد قوم اویغور شد. در همان زمان نیز «ماناس» - مجموعهای حماسی - از نمونههای ادبیات ملی نژاد قرقیز بهشمار میرفت.
در میانه قرن سیزده و چهارده میلادی نقاش مسلمان «گاوكه گونگ» (متوفی به سال ۱۳۱۰م) با ترسیم مناظر طبیعی، بویژه جنگلهای كوهستانی پوشیده از مه شهرت یافت. وی با بهرهگیری از روشهای سودمند مكاتب هنری معروف آن زمان مكتب هنری خاص خود را به وجود آورد. لازم به یادآوری است كه تابلو «بوتههای خیزران» وی از برجستهترین كارهای هنری آن عصر به شمار میآید.
«سعد الله» (۱۲۷۱ - ۱۳۶۸م) نیز با سرودن قصایدش به شهرت رسید. «شمسالدین» (۱۲۷۸ - ۱۳۵۱ م) كتابهای بسیاری تالیف كرد. وی به دانش گستردهاش در زمینه ادبیات، فلسفه، تاریخ، ریاضیات، ستارهشناسی، جغرافیا و طرحهای آبرسانی آوازه یافت. پس از قرن پانزده میلادی شمار بسیاری از شاعران، ادیبان و نقاشان از میان مسلمانان چین به ظهور رسیدند.
افزون بر «گای چای» (۱۷۷۴-۱۸۲۹م) نقاش مسلمانی كه در كشیدن چهره عموما و نقاشی گیاهان ثعلب و خیزران به طور خاص مهارت زیادی داشت مسلمانان دیگری نیز بودند كه نامشان در تاریخ چین درخشیده است، مانند: بدرالدین، مایلیوی، دینگ خدنیان، جین دایوی، شانجیدی، ماشی جیون و ساییوی و...
شایان ذكر است; «لیچی» متفكر، منتقد و تاریخدان مسلمان (۱۵۲۷-۱۶۰۲) چنان جراتی داشت، كه نیش قلم خود را متوجه تفكر فئودالیستی و سازمانهای اجتماعی حاكم آن دوران كرد، و زیانهای اینگونه تفكر را بر پیشرفت جامعه برشمرد. و به همین دلیل آثار علمی او پیوسته موردتوجه دانشمندان چین قرار داشت. از جمله آثار وی: «تسانگ شو» (كتاب پنهان) و ملحقات و «وینشو» (كتاب سوخته) میباشد كه بخش ملحقات آن پس از تحریر تجدید چاپ شد.
دانشمندان مسلمان چین شوق فراوانی به دانشاندوزی داشتند و بهرهوری ایشان از مزایای دیگران آنها را به ارائه خدمات تازهای در راه غنای فرهنگ كشور واداشت.
● پیرامون آموزش احكام اسلام و كتابهای اسلامی
مسلمانان چین عموما از راه شفاهی معارف اسلامی را فرامیگرفتند و آموزش معارف اسلامی در سالهای پایانی سده شانزده میلادی در مساجد ایالتشانسی آغاز شد. در هر مسجد گروهی از دانشجویان به فراگیری قرآن كریم، دیثشریف، فقه ،كلام و فلسفه، زبان عربی و فارسی نزد پیشنماز آن محل پرداختند و با گذشت زمان از این شیوه آموزش معارف اسلامی سایر مناطق مسلماننشین نیز پیروی كردند.
در قرن هفدهم، دانشمندان مسلمان چین از سویی به تالیف كتابهایی به زبان سنتی چین پرداختند و از سوی دیگر، كتابهای دینی نگاشته شده به زبانهای فارسی و عربی را به زبان چینی برگرداندند و از این طریق خدمات ارزندهای ارائه كردند.
وانگ دای یوی (۱۵۶۰-۱۶۶۰ م) نخستین كسی است كه درباره آیین اسلام به زبان چینی كتاب نوشت. وی كتابی را با عنوان پاسخ صحیح به پرسش از حقیقت نگاشت و در آن به پرسشهای مطرح شده پیرامون اسلام پاسخ گفت. این اثر بارها به چاپ رسید و با استقبال مسلمانان چین روبرو شد. افزون بر آن وی كتابهای حقیقت اسلام، راه و روش اسلام و آثاری پیرامون «توحید»، «فقه» و «احكام دین» نیز تالیف كرد.
شیخ یوسف ماچو (۱۶۴۰-۱۷۱۱) نویسنده كتاب ده جلدی روشنگری اسلام است كه تالیف آن به سال ۱۶۸۲ م پایان پذیرفت.
لیوچی (۱۶۵۵-۱۷۴۵) به شمار بسیار تالیف و ترجمهاش شهرت یافت، از جمله آثار او حقیقتهای اسلامی در شش جلد، راه و روش آخرین پیامبر(ص) در بیست جلد و دستورات اسلام در بیست جلد میباشد.
شیخ ماده سین (۱۷۹۴-۱۸۷۴) نویسندهای برجسته و پیشوایی ژرفنگر در علوم دینی است، وی همزمان با تدریس به دانشجویان در مساجد به امر ترجمه و تالیف نیز میپرداخت. از آثار وی میتوان: گزیدهای از اصول چهارگانه دین، هدف زندگی، شناختحقیقت اسلام و احكام دین را نام برد. از وی تاكنون سی اثر به چاپ رسیده است كه مشتمل بر موضوعات گوناگونی از قبیل «قانون و دستور اسلام»، «ستارهشناسی»، «جغرافیا»، «دستورزبان عربی» و «بلاغت» میباشد. بخشی از این كتابها را وی به تنهایی و بخشی را با همكاری نویسندگان دیگر تالیف كرد. لازم به یادآوری است كه تعدادی از این كتابها به زبان چینی و تعدادی دیگر به زبان فارسی یا عربی و یا به هر دو زبان نوشته شدهاند. متاسفانه او در زمانی كه تنها پنج جزء از قرآن كریم را به زبان چینی ترجمه كرده بود، درگذشت.
علاوه بر چهار دانشمند مشهور یاد شده دوران حكومتخاندان پادشاهی «چینگ»، (۶) نامآورانی چون جیون شی (۱۵۶۷-۱۶۵۷) و ووتسون چی (۱۵۹۸-۱۶۹۸) وجود داشتند.
شایان ذكر است; كه سلیمان دوون شیو (۱۸۲۸-۱۸۷۲) ساكن ایالتیوننان و رهبر جنبش مقاومت در برابر حكومت فئودالی خاندان چینگ، نخستین كسی است كه در سال ۱۸۶۲م اقدام به چاپ قرآن كریم به روش كندهكاری بر روی چوب كرد. البته فراموش نكنیم كه لیآنیوآن (۱۸۴۱-۱۹۰۳) نیز قبل از وی موفق به چاپ برگزیدهای از قرآن كریم با ترجمه چینی آن شده بود.
شمار زیاد تالیفات اسلامی چین بازتاب از خودگذشتگی نخستین دانشمندان ما در مسیر غور و بررسی معارف دینی است و همین امر نیز كمك شایانی به نشر اسلام در آن سرزمین كرده است.
مسلمانان چین در عرصه اقتصاد و سیاست نیز خدمات ارزندهای ارائه كردند. اقوامی مانند اویغور، هویی، قزاق، دونگ شیانگ، قرقیز، سالا، تاجیك، ازبك، تاتار و باوآن پیوسته در زمینه تولید، بهسازی و نوآوری وسایل كشاورزی، احیای زمینهای بایر، ایجاد شبكههای آبرسانی، تحول كشاورزی و پرورش دام در مناطق شمال غربی چین، با اقوام هان، مغول، تبت و دیگر اقلیتهای نژادی به تبادل تجربیات مشغول بودند. آنها در راه احیای زمینهای بایر شمال و جنوب كوههای تیانشان و منطقه گذرگاه غرب رودخانه زرد و بعضی از بخشهای ایالات نینگ شیا - گانسو و شانسی كوشیدند.
از اسناد تاریخی چنین درمییابیم كه آن گروه از مسلمانان چین كه در ساختشبكههای آبیاری شركت داشتند در مدت شش سال از ۱۲۷۴ تا۱۲۷۹ م به آبادانی ۰۰۰/۲۰۰ مو از اراضی بایر ایالتیوننان توفیق یافتند.مشهور است كه ایالتسینكیانگ از خشكترین مناطق چین است و برای دگرگونی این شرایط مسلمانان محلی با همیاری دیگر نژادها به ساختشبكههای آبرسانی پرداختند و به تلاشهایی طاقتفرسا در این راه دست زدند. این فعالیتها در پایان قرن نوزدهم میلادی به ثمر نشست و دو بخش شمالی و جنوبی ایالتسینكیانگ را زیرپوشش گرفت.
در یادداشتهای تاریخی محلی به این نكته اشاره شده است. شبكه آبیاری با برخورداری از ۹۴۴ حلقه قنات اصلی و۳۳۰۳ حلقه قنات فرعی به خود میبالد كه عهدهدار آبیاری مساحتی برابر ۰۰۰/۱۹۰/۱۱ مو از زمینهای كشاورزی شده است.
ایالتسینكیانگ پس از آزادی شاهد موقعیتی بینظیر در آبرسانی بود، زیرا با حفر چاههای آرتزین روش ساخت صدها طرح آبرسانی تغییر كرد. و در كنار مهار كردن برخی رودخانهها به صورت اولیهاش، مناطق مشروب از قناتها نیز، بازسازی شد. اما شبكههای قنات كه در سرتاسر ایالت نینگ شیا امتداد یافته در آغاز با سختكوشی قوم هان به وجود آمد و بعدها نیز قوم هویی در تكمیل آن شركت جستند.
مسلمانان قزاق كه نسل اندر نسل، به دامپروری مشغول بودهاند، سهم بسزایی در توسعه دامپروری و صنعت ریسندگی و بافت پارچههای پشمی و دباغی پوست چین دارند. امروزه این قوم به پیروی از سایر نژادها به صنایع دستی، تجارت و حمل و نقل كالا روی آوردهاند.
شمار بسیاری از مسلمانان در میدانهای سیاسی چین درخشیدند، كه سید اجل شمسالدین (۱۲۱۱-۱۲۷۹) تنها یكی از آنان به شمار میآید. وی به ریاستحكومت ایالتشنسی و یوننان انتخاب شد و در مدت حكومتخود «سازمان كشت گروهی» را بنیان نهاد. او با تمام همت در راه ساخت مسجدها و مدرسهها، احداث پلها، راههای كوهستانی و ساختمان چاپارخانهها، ایجاد شبكههای آبرسانی، آوردن بذرهای نو به منطقه كوشید و به ترویجحداكثر بهرهوری اهالی از ابزارهای پیشرفته تولید به قصد توسعه اقتصاد محلی پرداخت. از آن زمان تاكنون پیوسته، این مرد سیاسی، دادگر و درستكار به پاس خدمات ارزندهاش مورد احترام و بزرگداشت اهالی آن منطقه است. پسر بزرگ وی، ناصرالدین (درگذشته به سال ۱۲۹۲ م) و پسر دیگرش حسن (درگذشته به سال ۱۳۱۰م) و «گاوكه گونگ» نقاش و نیز شمسالدین، كه از او سخن رفت، همگی از سیاستمداران سرشناس مسلمانان به شمار میآیند. های روی (۱۵۱۴-۱۵۸۷)، حاكم مسلمان، پرهیزكار و یگانه تاریخ چین است. وی هنگامی كه بر تختحكومت ایالتیوننان نشست، به منظور كاستن از رنج كشاورزان و افزایش تولید كشاورزی، به سازماندهی آنان در برابر حوادث طبیعی و سركوب اشرار منطقه پرداخت. خدمات ارزنده او همچنان زبانزد مردم است.
در كنار این فعالیتها، مسلمانان چین به مبارزهای دامنهدار با حكومت فئودالی دست زدند و در میانه سده چهاردهم و آغاز قرن هفدهم در دو جنبش دهقانی كشور شركت كردند. افزون بر این، در براندازی حكومت فئودالی خاندان یوآن و مینگ دخالت داشتند.
در جنوب غربی چین، مسلمانان نژاد هویی با پیوستن به قوم هان و اقلیتهای نژادی دیگر مانند یی، میاو، بای و... به شورش علیه حكومت فئودالی پرداختند و همزمان با آنان قوم هویی و اویغور و دیگر نژادها نیز در جنبشی مشترك در برابر حكومت فئودالی شمال غربی چین به پاخاستند. این شورشها كه در میانه سده نوزده مناطق گستردهای از كشور را فراگرفت و بیش از ده سال به طول انجامید بخشی از انقلاب دینی - دهقانی كشور چین به شمار میآید. از جمله آنها لشگر شورشگر سلیمان دوون شیو است كه گروهی از كشاورزان و كارگران معادن، اقوام هویی و هان ویی را در برمیگرفت. آنان حكومت۵۳ شهر را به دست گرفتند به انقلاب دینی كشور تایبینگ یاری رساندند و ضرباتی شكننده بر پیكره حكومت ارتجاعی خاندان پادشاهی چینگ وارد ساختند.
مسلمانان چین به همراه سایر مردم آن سرزمین، بدون خستگی و سستی با استعمارگران به مبارزه پرداختند. در سال ۱۹۰۰ م ارتشبد مسلمان مافولو مبارزه خود را بر ضد اشغال ارتش متحد هشت كشور كرانه تیانگین و دیوار چین آغاز كرد. تا آن كه در راه مام میهن شرافتمندانه به شهادت رسید. در ایام جنگ دفاعی در برابر ژاپن (۱۹۳۷-۱۹۴۵) مسلمانان اقوام مختلف به مقاومت در برابر این تجاوز و كمك به خطوط مقدم جبهه پرداختند. آنان در پایگاههای مقاومت، تحت فرماندهی حزب كمونیست چین تشكیلات و گروههای مسلح ویژهای را سازماندهی كردند.
مابن چای (۱۹۰۱-۱۹۴۴) فرمانده گردان هویی در طول پنجسال به عرصه بیش از صد جنگ در جنوب شهر پكن وارد شد و ضربههایی مهلك بر اشغالگران ژاپنی وارد آورد، و در پی آن; این گردان لقب «سربازان آهنین شكستناپذیر و ناگسستنی» گرفت. زمانی كه مادرش به چنگ دشمنان افتاد و از وی خواستند تا پسرش را وادار به تسلیم كند، او با بیاعتنایی به تهدید و فریبشان قاطعانه خواسته آنان را رد كرد تا آن كه با سرافرازی به شهادت رسید. «چوده» فرمانده كل لشگر راه هشتم ضمن تقدیر از این دو - مادر و فرزند - چنین گفت: این دو «نمونههایی هستند از دو نژاد هان و هویی و قهرمانانی از دو نسل.»
همچنین مسلمانان، فعالانه در حركتهای بزرگ انقلاب چین كه به آزادی آن سامان در سال۱۹۴۹م انجامید، شركت كردند; مثلا «قوه لونگ چن» زن قهرمان مسلمان قوم هویی با چوئنلای رئیس فقید شورای حكومتی در پایهگذاری «فرهنگسرا»ی شهر تیانگین همكاری كرد، همچنان كه در جنبش مشهور ۴ می به سال۱۹۱۹ م حضور داشت. نژاد اویغور و دیگر اقوام سینكیانگ به رهبری احمد قاسم (۱۹۱۴-۱۹۴۹ م) حكومت انقلابی و نیروهای مسلح را در سالهای ۱۹۴۴ تا۱۹۴۹ و در مناطق ایلی و تاچنگ و آلتای تاسیس كردند، نیروهایی كه ضربات سختی بر حكومت ارتجاعی كومینتانگ و نیروهای استعمارگر در سینكیانگ وارد كرد، و جنگ آزادیبخش سراسر كشور را پشتیبانی كرد.
مسلمانان چین افزایش تولید، آبادانی كشور، ایستادگی در برابر ستمهای فئودالیسم و تجاوز توسعهطلبانه استعمار را از سنتهای باشكوه و وظایف مقدس خود میدانند.
● داد و ستدهای دوستانه خارجی
در طول تاریخ، روابط عمیق دوستانهای میان مسلمانان چین و دیگر مسلمانان آفریقا و آسیا برقرار بوده است. آنان و مسلمانان سایر كشورها در تبادل فرهنگی شرق و غرب و پیشرفت دادوستد میان چین و اعراب همكاریهایی مثبت داشتهاند.
در آغاز گفتار به راههای قدیمی ارتباطی میان چین و مسلمانان اشاره شد. مشهور است كه راه زمینی همان «راه ابریشم» معروف بود اما در زمینه راه دریایی تفصیل بیشتری لازم است. از آخرین سالهای سده هفتم تا پایان سده پانزدهم، بندرهای چین و شهرهای مجاور آن مانند گوانگچو، چیوانچو، فوچو، مینگچو و یانگچو لنگرگاه مسلمانان كشورهای مختلف و دانشمندان و جهانگردان مسلمانی بود كه پیدرپی از راه دریا وارد آن سرزمین میشدند.
در اوج شكوفایی تجارت، شمار بازرگانان مسلمان غیربومی تنها در یك بندر چین از هزاران تا دهها هزار نفر برآورد شده است. اما بازرگانان چین كه در میان آنها مسلمانان نیز بودند، برای تجارت راهی جنوب شرقی آسیا و سواحل اقیانوس هند شدند. در بغداد (سده هشت و نه میلادی) بازار مخصوص عرضه كالاهای چینی از قبیل پارچههای ابریشمی و ظروفچینی وجود داشت. همزمان نیز در شهرهای شانگهای، گوانگچو و یانگچو بازارهایی مخصوص عرضه كالاهای ایرانی و عربی شكل گرفت. در سده چهاردهم كه جهانگرد عرب ابنبطوطه در جریان بررسی اوضاع عربهای ساكن گوانگچو میگوید: گوانگچو بزرگترین شهر جهان است و زیباترین بازار جهان در آن واقع شده است. وی هنگام دیدار از «چیوان چو» آن را «مركز تجارت جهانی» بهشمار آورده است. از یادداشتهایش برمیآید كه بازرگانان عرب به جمعآوری ظروف چینی و سفالی، سنگهای گرانقیمتبه منظور انتقال به سرزمین هند و یمن بسیار تمایل داشتند. در مدتی طولانی، حدود هشت تا نه قرن، چینیان عطر و ادویه، شكر و پارچههای پشمی، عاج فیل و شاخ كرگدن، مرجان و مروارید، عنبر زرد وارد میكردند و انواع پارچههای ابریشمی، چای، ظروف سفالی، لاكی، زرین و نقرهای، مشك و داروهای چینی صادر میكردند. همزمان نیز مسلمانان اختراعات مردم چین از قبیل صنعت كاغذ، قطبنما و باروت را به سرزمینهای اروپایی انتقال دادند.
درزمانهای گذشته، شمار بسیاری از جهانگردان عرب از چین دیدار كردند و سفرنامههایی از خود به جای گذاشتند. از جمله «سلیمان» بازرگانی عرب است كه در سالهای میانی سده نهم با گذشتن از شبه قاره هند، خلیجبنگال و پاكستان، سفری دریایی به چین انجام داد. وی پس از بازگشتبه وطن خود در سال ۸۵۰ م سفرنامهای به نام سلسلهٔ التواریخ تدوین كرد. پس از مدتی «ابوزید حسن» مطالبی به آن افزود. این كتاب نخستین اثری است كه اوضاع چین را با تكیه بر «مشاهدات عربها در آن سامان بیان میكند. در سده چهاردهم ابن بطوطه شمال آفریقا را به قصد چین ترك كرد. وی با دیدار از پكن، چیوانچو و گوانگچو اوضاع بازرگانان مسلمان آفریقایی، شرایط اجتماعی - اقتصادی، آداب و رسوم، دادوستد، صنایع دستی و چشماندازهای طبیعی و جغرافیایی آن مناطق را در سفرنامه خود نگاشت.
شایان ذكر است كه چنگخه دریانورد بنام جهان از مسلمانان ایالتیوننان و از نژاد هویی است. پدر و پدربزرگ وی به قصد ادای فریضه حج رهسپار مكه شدند. خود نیز در سال ۱۴۰۵ از سوی خاندان مینگ دستور یافت تا در راس یك ناوگان بزرگ دریایی شامل ۶۲ كشتی (با طول ۱۵۰ متر و عرضی بالغ بر ۶۰ متر) و ۲۷۸۰۰ دریانورد، سفر كند. او در طول ۲۵ سال از ۱۴۰۸ تا۱۴۳۳ هفتسفر انجام داد كه در طی آنها از ۳۵ كشور آفریقایی و آسیایی دیدار كرد. او نخستین شخصی بود كه به جنوب خط استوا در سواحل شرقی افریقا رسید. «چنگخه» یك قرن و اندی پیش از كریستفكلمب كار دریانوردی را آغاز كرد و ناوگان وی از نظر شمار كشتی بیستبرابر ناوگان غربی بود و این امر خود رخدادی بینظیر در تاریخ دریانوردی است.
«چنگخه» به بسیاری از مناطق مسلماننشین از جمله مالزی، اندونزی، شبه قاره هند، ایران، مالدیو، ظفار، عدن، جده، مكه، تنگه هرمز در خلیج عمان، موگادیشو، بوراوا، جیوب، مالین و... سفر كرد، و در آخرین سفر خود، به قصد ادای فریضه حج رهسپار مكه شد. سفرهای «چنگخه» در تقویت روابط دوستانه میان ملت چین و ملتهای آسیا و آفریقا و همچنین توسعه مبادلات فرهنگی - اقتصادی با دیگر كشورها اثر بسزایی داشت. ماخوان، فیشین و كونگچن كه چنگخه را در سفرهایش همراهی میكردند، هر كدام جداگانه كتابهای «دینهای جهان»، «دیدنیهای گوناگون» و «یادداشتهایی پیرامون كشورهای خارجی» را تالیف كردند. این كتابها از مهمترین اسناد روابط دوستانه میان چین در كشورهای آسیایی - آفریقایی آن زمان بهشمار میآید.
گرچه تجاوز استعمارگران و امپریالیستها به شرق مانع انجام دیدارهای دوستانه میان مسلمانان چین و مسلمانان دیگر كشورها شد اما این دیدارها و دوستیهای دیرینه هیچگاه قطع نشد و پس از بنیانگذاری جمهوری خلق چین و به استقلال رسیدن پیدرپی دولتهای آسیایی - آفریقایی به مسیر طبیعیاش بازگشت و وارد مرحلهای تازه شد.
در سال۱۹۵۳ «انجمن اسلامی چین» تاسیس شد. این انجمن به طور مرتب گروههایی را جهت اعزام به حج تمتع سازماندهی كرد. این گروهها از طرف حكومت و مردم عربستان با استقبال دوستانه روبرو میشوند. آنان طبق معمول پس از پایان فریضه حج از چند كشور اسلامی دیدار میكنند و پیام دوستی عمیق خود را به مردم و مسلمانان آن كشورها میرسانند. تاكنون این كاروانها از حدود سی كشور بازدید كردهاند. افزون بر آن; این انجمن پیوسته هیاتهای كشورهای اسلامی و شخصیتهای معروف دینی را به دیدار از چین فراخوانده و از آنها پذیرایی كرده است.
با نگاهی به آینده درمییابیم; كه افقی روشنتر پیش روی ماست. امروزه ما مسلمانان چین دوشادوش دیگر اقوام با تمام توان در راه توسعه اقتصاد، فرهنگ، علوم و آموزش كشورمان میكوشیم. زیرا در پرتو اجرای سیاستبرابری نژادها و آزادی دین، كه متن قانون اساسی بر آن تصریح كرده میدان وسیعی برای شكوفایی استعداد مسلمانان در كاوشهای علمی گشوده شده است.
در آینده مسلمانان دامنه پژوهش خود را پیرامون قرآن كریم، حدیث، فقه و فلسفه اسلامی گسترش خواهند داد، و با كوشش در راه پرورش افرادی شایسته در این زمینهها به غور در تاریخ و فرهنگ نژادهای گوناگون بویژه تاریخ اسلام در جهان و سرزمین چین و سیر تحول اندیشه اسلامی خواهند پرداخت. آنها میكوشند تا از سهم بیشتری در رشد تفاهم و تبادل علمی - فرهنگی مسلمانان كشورهای مختلف و افزایش روزافزون روابط دوستانه میان ملت چین و مردم آسیا و آفریقا برخوردار شوند.
● رهآوردهای علمی
پیامبر اسلام(ص) فرمود: «دانش بجویید، اگر چه در چین باشد.»
پیرو این سخن گرانقدر، خلفای اسلامی نمایندگان سیاسی خود را راهی سرزمین چین كردند. اولین گروه اعزامی از طرف خلیفه سوم عثمان بن عفان در روز دوم محرم سال ۳۱ هجری برابر با ۲۵ اوت سال ۶۵۱ میلادی در دوره كومتخاندان پادشاهی تانگ، به شهر چانگان (۲) پایتخت آن روز چین وارد شد. امپراتور چین، اعزام آن گروه را به عنوان آغاز روابط دوستانه میان چین و عرب تلقی كرد و هیات را مورد استقبال قرار داد. براساس اسناد تاریخی، از سده هفتم گروههایی از مسلمانان عرب به قصد تجارت از راه دریا و خشكی وارد این سرزمین شدند. راه دریایی كه آنها پیمودند از عربستان آغاز میشد و پس از طی خلیج مانار و بنگال و تنگه مالاگا و دریای چین جنوبی به شهرهای كوانگچو (كانتون) ، چیوانچو (زیتون)، هانگچو، یانگچو میرسید و به شانگهای پایان مییافت. در حالی كه راه خشكی از ایران و افغانستان آغاز میشد و با گذشتن از ایالتسینكیانگ به شانگهای ختم میشد. به بركتسكونت گروهی از این مسلمانان مهاجر در چین و روی آوردن برخی از مردم آن سرزمین به اسلام در طول بیش از هزار و سیصد سال بتدریج آیین اسلام رواج یافت و مسلمانان در زمینههای گوناگون به فعالیت پرداختند.
نخست رهآوردهای علمی مسلمانان و شور و اشتیاق آنان در راه كسب هر چه بیشتر دانش را یادآور میشویم.
در آغاز مسلمانان چین به بررسی و بهرهوری از دانشهای اختصاصی مسلمانان عرب بویژه علم پزشكی، داروسازی، ریاضیات، ستارهشناسی، تقویمنگاری و انتقال این علوم به سرزمین چین پرداختند. داروها، نسخهها و اطلاعات پزشكی دیگری كه به چین آورده شد، در بخشهای بسیاری از كتاب داروهای گوناگون چین چاپ قرن دوازده و كتاب دایرهٔالمعارف پزشكی چین چاپ قرن شانزده، ذكر شده است.
سپس مسلمانان چین با به كارگیری دانش ستارهشناسی عرب و فارس به بررسی شرایط جوی پرداختند و در پی آن در قرن سیزده میلادی مركز اسلامی ویژه نظارت بر اوضاع جوی و تهیه تقویم چین تاسیس شد. در سال۱۲۶۷ م جمالالدین، ستارهشناس مسلمان، هفت نوع دستگاه نجومی اختراع كرد كه عبارتند از: «دستگاهی چند حلقهای ویژه ثبت اوضاع جوی، «وسیلهای جهتدار برای ثبتحوادث جو»، «كره آسمان»، «كره زمین» و... در این میان تقویم هجری مهمترین مرجع تقویم چهارصد ساله چین، كه از نیمه قرن سیزده آغاز شده، قرار گرفت. (۳) و در سال ۱۳۸۲م تلاشهای یكی از بزرگان اسلام در راه ترجمه كتابهای عربی در زمینه تقویمنگاری، جغرافیا و ستارهشناسی به ثمر نشست و از سوی دربار امپراتور مورد ستایش قرار گرفت.
از آنجا كه ریاضی پایه دانش ستارهشناسی است، مسلمانان همزمان كتابهای ریاضی عرب را نیز به چین آوردند، كه گزارش آن در اسناد تاریخی دوران حكومتخاندان پادشاهی یوآن (۴) به ثبت رسیده است. و بر این اساس، در دوران حكومتخاندان پادشاهی یوآن (۵) و مینگ، شمار بسیاری از دانشمندان همپایه در دانش ستارهشناسی و ریاضیات از میان مسلمانان چین به ظهور رسیدند.
مسلمانان چین به مهارت خارقالعاده خود در هنر معماری شهرت یافتند، آنها طی روزهای نخستین ورود اسلام به آن سرزمین به منظور برگزاری مراسم دینی خود مساجدی در ایالتهای شانگهای، گوانگچو، چیوانچو و هانگچو بنا كردند. مسجد هانگچو كه در اوایل سده چهاردهم به دست علاءالدین ساخته شد مورد ستایش جهانگرد عرب ابنبطوطه قرار گرفته است. این مسجد بارها مرمتشده و تاكنون همچنان پابرجاست. در سال۱۲۶۶ م معمار برجستهای به نام اختیارالدین مامور شد تا كاخهای پادشاهی یوآن را كه امروزه كاخ امپراتور در پكن بر پایه آن پیریزی شده استبنا كند.
مسلمانان چین، همزمان با توسعه و تكامل بخشیدن به فرهنگ خود به فراگیری فرهنگهای دیگر اقوام نیز پرداختند. امروزه موسیقی و رقص دو قوم اویغور و قزاق، سرودهها و ترانههای محلی اقوام هویی، دونگ شیانگ و سالا از شاهكارهای فرهنگ چین بهشمار میآیند. در دهه هفتاد قرن یازدهم «حاج یوسف هاس» قصاید داستانی خود را به نام «رمز سعادت و بركت» در ۱۳۲۹۰ بیتسرود، این اشعار با «دوازده مقام» - شامل ۳۴۰ ترانه - دیرزمانی به عنوان اثری ارزشمند در ادبیات چین زبانزد قوم اویغور شد. در همان زمان نیز «ماناس» - مجموعهای حماسی - از نمونههای ادبیات ملی نژاد قرقیز بهشمار میرفت.
در میانه قرن سیزده و چهارده میلادی نقاش مسلمان «گاوكه گونگ» (متوفی به سال ۱۳۱۰م) با ترسیم مناظر طبیعی، بویژه جنگلهای كوهستانی پوشیده از مه شهرت یافت. وی با بهرهگیری از روشهای سودمند مكاتب هنری معروف آن زمان مكتب هنری خاص خود را به وجود آورد. لازم به یادآوری است كه تابلو «بوتههای خیزران» وی از برجستهترین كارهای هنری آن عصر به شمار میآید.
«سعد الله» (۱۲۷۱ - ۱۳۶۸م) نیز با سرودن قصایدش به شهرت رسید. «شمسالدین» (۱۲۷۸ - ۱۳۵۱ م) كتابهای بسیاری تالیف كرد. وی به دانش گستردهاش در زمینه ادبیات، فلسفه، تاریخ، ریاضیات، ستارهشناسی، جغرافیا و طرحهای آبرسانی آوازه یافت. پس از قرن پانزده میلادی شمار بسیاری از شاعران، ادیبان و نقاشان از میان مسلمانان چین به ظهور رسیدند.
افزون بر «گای چای» (۱۷۷۴-۱۸۲۹م) نقاش مسلمانی كه در كشیدن چهره عموما و نقاشی گیاهان ثعلب و خیزران به طور خاص مهارت زیادی داشت مسلمانان دیگری نیز بودند كه نامشان در تاریخ چین درخشیده است، مانند: بدرالدین، مایلیوی، دینگ خدنیان، جین دایوی، شانجیدی، ماشی جیون و ساییوی و...
شایان ذكر است; «لیچی» متفكر، منتقد و تاریخدان مسلمان (۱۵۲۷-۱۶۰۲) چنان جراتی داشت، كه نیش قلم خود را متوجه تفكر فئودالیستی و سازمانهای اجتماعی حاكم آن دوران كرد، و زیانهای اینگونه تفكر را بر پیشرفت جامعه برشمرد. و به همین دلیل آثار علمی او پیوسته موردتوجه دانشمندان چین قرار داشت. از جمله آثار وی: «تسانگ شو» (كتاب پنهان) و ملحقات و «وینشو» (كتاب سوخته) میباشد كه بخش ملحقات آن پس از تحریر تجدید چاپ شد.
دانشمندان مسلمان چین شوق فراوانی به دانشاندوزی داشتند و بهرهوری ایشان از مزایای دیگران آنها را به ارائه خدمات تازهای در راه غنای فرهنگ كشور واداشت.
● پیرامون آموزش احكام اسلام و كتابهای اسلامی
مسلمانان چین عموما از راه شفاهی معارف اسلامی را فرامیگرفتند و آموزش معارف اسلامی در سالهای پایانی سده شانزده میلادی در مساجد ایالتشانسی آغاز شد. در هر مسجد گروهی از دانشجویان به فراگیری قرآن كریم، دیثشریف، فقه ،كلام و فلسفه، زبان عربی و فارسی نزد پیشنماز آن محل پرداختند و با گذشت زمان از این شیوه آموزش معارف اسلامی سایر مناطق مسلماننشین نیز پیروی كردند.
در قرن هفدهم، دانشمندان مسلمان چین از سویی به تالیف كتابهایی به زبان سنتی چین پرداختند و از سوی دیگر، كتابهای دینی نگاشته شده به زبانهای فارسی و عربی را به زبان چینی برگرداندند و از این طریق خدمات ارزندهای ارائه كردند.
وانگ دای یوی (۱۵۶۰-۱۶۶۰ م) نخستین كسی است كه درباره آیین اسلام به زبان چینی كتاب نوشت. وی كتابی را با عنوان پاسخ صحیح به پرسش از حقیقت نگاشت و در آن به پرسشهای مطرح شده پیرامون اسلام پاسخ گفت. این اثر بارها به چاپ رسید و با استقبال مسلمانان چین روبرو شد. افزون بر آن وی كتابهای حقیقت اسلام، راه و روش اسلام و آثاری پیرامون «توحید»، «فقه» و «احكام دین» نیز تالیف كرد.
شیخ یوسف ماچو (۱۶۴۰-۱۷۱۱) نویسنده كتاب ده جلدی روشنگری اسلام است كه تالیف آن به سال ۱۶۸۲ م پایان پذیرفت.
لیوچی (۱۶۵۵-۱۷۴۵) به شمار بسیار تالیف و ترجمهاش شهرت یافت، از جمله آثار او حقیقتهای اسلامی در شش جلد، راه و روش آخرین پیامبر(ص) در بیست جلد و دستورات اسلام در بیست جلد میباشد.
شیخ ماده سین (۱۷۹۴-۱۸۷۴) نویسندهای برجسته و پیشوایی ژرفنگر در علوم دینی است، وی همزمان با تدریس به دانشجویان در مساجد به امر ترجمه و تالیف نیز میپرداخت. از آثار وی میتوان: گزیدهای از اصول چهارگانه دین، هدف زندگی، شناختحقیقت اسلام و احكام دین را نام برد. از وی تاكنون سی اثر به چاپ رسیده است كه مشتمل بر موضوعات گوناگونی از قبیل «قانون و دستور اسلام»، «ستارهشناسی»، «جغرافیا»، «دستورزبان عربی» و «بلاغت» میباشد. بخشی از این كتابها را وی به تنهایی و بخشی را با همكاری نویسندگان دیگر تالیف كرد. لازم به یادآوری است كه تعدادی از این كتابها به زبان چینی و تعدادی دیگر به زبان فارسی یا عربی و یا به هر دو زبان نوشته شدهاند. متاسفانه او در زمانی كه تنها پنج جزء از قرآن كریم را به زبان چینی ترجمه كرده بود، درگذشت.
علاوه بر چهار دانشمند مشهور یاد شده دوران حكومتخاندان پادشاهی «چینگ»، (۶) نامآورانی چون جیون شی (۱۵۶۷-۱۶۵۷) و ووتسون چی (۱۵۹۸-۱۶۹۸) وجود داشتند.
شایان ذكر است; كه سلیمان دوون شیو (۱۸۲۸-۱۸۷۲) ساكن ایالتیوننان و رهبر جنبش مقاومت در برابر حكومت فئودالی خاندان چینگ، نخستین كسی است كه در سال ۱۸۶۲م اقدام به چاپ قرآن كریم به روش كندهكاری بر روی چوب كرد. البته فراموش نكنیم كه لیآنیوآن (۱۸۴۱-۱۹۰۳) نیز قبل از وی موفق به چاپ برگزیدهای از قرآن كریم با ترجمه چینی آن شده بود.
شمار زیاد تالیفات اسلامی چین بازتاب از خودگذشتگی نخستین دانشمندان ما در مسیر غور و بررسی معارف دینی است و همین امر نیز كمك شایانی به نشر اسلام در آن سرزمین كرده است.
مسلمانان چین در عرصه اقتصاد و سیاست نیز خدمات ارزندهای ارائه كردند. اقوامی مانند اویغور، هویی، قزاق، دونگ شیانگ، قرقیز، سالا، تاجیك، ازبك، تاتار و باوآن پیوسته در زمینه تولید، بهسازی و نوآوری وسایل كشاورزی، احیای زمینهای بایر، ایجاد شبكههای آبرسانی، تحول كشاورزی و پرورش دام در مناطق شمال غربی چین، با اقوام هان، مغول، تبت و دیگر اقلیتهای نژادی به تبادل تجربیات مشغول بودند. آنها در راه احیای زمینهای بایر شمال و جنوب كوههای تیانشان و منطقه گذرگاه غرب رودخانه زرد و بعضی از بخشهای ایالات نینگ شیا - گانسو و شانسی كوشیدند.
از اسناد تاریخی چنین درمییابیم كه آن گروه از مسلمانان چین كه در ساختشبكههای آبیاری شركت داشتند در مدت شش سال از ۱۲۷۴ تا۱۲۷۹ م به آبادانی ۰۰۰/۲۰۰ مو از اراضی بایر ایالتیوننان توفیق یافتند.مشهور است كه ایالتسینكیانگ از خشكترین مناطق چین است و برای دگرگونی این شرایط مسلمانان محلی با همیاری دیگر نژادها به ساختشبكههای آبرسانی پرداختند و به تلاشهایی طاقتفرسا در این راه دست زدند. این فعالیتها در پایان قرن نوزدهم میلادی به ثمر نشست و دو بخش شمالی و جنوبی ایالتسینكیانگ را زیرپوشش گرفت.
در یادداشتهای تاریخی محلی به این نكته اشاره شده است. شبكه آبیاری با برخورداری از ۹۴۴ حلقه قنات اصلی و۳۳۰۳ حلقه قنات فرعی به خود میبالد كه عهدهدار آبیاری مساحتی برابر ۰۰۰/۱۹۰/۱۱ مو از زمینهای كشاورزی شده است.
ایالتسینكیانگ پس از آزادی شاهد موقعیتی بینظیر در آبرسانی بود، زیرا با حفر چاههای آرتزین روش ساخت صدها طرح آبرسانی تغییر كرد. و در كنار مهار كردن برخی رودخانهها به صورت اولیهاش، مناطق مشروب از قناتها نیز، بازسازی شد. اما شبكههای قنات كه در سرتاسر ایالت نینگ شیا امتداد یافته در آغاز با سختكوشی قوم هان به وجود آمد و بعدها نیز قوم هویی در تكمیل آن شركت جستند.
مسلمانان قزاق كه نسل اندر نسل، به دامپروری مشغول بودهاند، سهم بسزایی در توسعه دامپروری و صنعت ریسندگی و بافت پارچههای پشمی و دباغی پوست چین دارند. امروزه این قوم به پیروی از سایر نژادها به صنایع دستی، تجارت و حمل و نقل كالا روی آوردهاند.
شمار بسیاری از مسلمانان در میدانهای سیاسی چین درخشیدند، كه سید اجل شمسالدین (۱۲۱۱-۱۲۷۹) تنها یكی از آنان به شمار میآید. وی به ریاستحكومت ایالتشنسی و یوننان انتخاب شد و در مدت حكومتخود «سازمان كشت گروهی» را بنیان نهاد. او با تمام همت در راه ساخت مسجدها و مدرسهها، احداث پلها، راههای كوهستانی و ساختمان چاپارخانهها، ایجاد شبكههای آبرسانی، آوردن بذرهای نو به منطقه كوشید و به ترویجحداكثر بهرهوری اهالی از ابزارهای پیشرفته تولید به قصد توسعه اقتصاد محلی پرداخت. از آن زمان تاكنون پیوسته، این مرد سیاسی، دادگر و درستكار به پاس خدمات ارزندهاش مورد احترام و بزرگداشت اهالی آن منطقه است. پسر بزرگ وی، ناصرالدین (درگذشته به سال ۱۲۹۲ م) و پسر دیگرش حسن (درگذشته به سال ۱۳۱۰م) و «گاوكه گونگ» نقاش و نیز شمسالدین، كه از او سخن رفت، همگی از سیاستمداران سرشناس مسلمانان به شمار میآیند. های روی (۱۵۱۴-۱۵۸۷)، حاكم مسلمان، پرهیزكار و یگانه تاریخ چین است. وی هنگامی كه بر تختحكومت ایالتیوننان نشست، به منظور كاستن از رنج كشاورزان و افزایش تولید كشاورزی، به سازماندهی آنان در برابر حوادث طبیعی و سركوب اشرار منطقه پرداخت. خدمات ارزنده او همچنان زبانزد مردم است.
در كنار این فعالیتها، مسلمانان چین به مبارزهای دامنهدار با حكومت فئودالی دست زدند و در میانه سده چهاردهم و آغاز قرن هفدهم در دو جنبش دهقانی كشور شركت كردند. افزون بر این، در براندازی حكومت فئودالی خاندان یوآن و مینگ دخالت داشتند.
در جنوب غربی چین، مسلمانان نژاد هویی با پیوستن به قوم هان و اقلیتهای نژادی دیگر مانند یی، میاو، بای و... به شورش علیه حكومت فئودالی پرداختند و همزمان با آنان قوم هویی و اویغور و دیگر نژادها نیز در جنبشی مشترك در برابر حكومت فئودالی شمال غربی چین به پاخاستند. این شورشها كه در میانه سده نوزده مناطق گستردهای از كشور را فراگرفت و بیش از ده سال به طول انجامید بخشی از انقلاب دینی - دهقانی كشور چین به شمار میآید. از جمله آنها لشگر شورشگر سلیمان دوون شیو است كه گروهی از كشاورزان و كارگران معادن، اقوام هویی و هان ویی را در برمیگرفت. آنان حكومت۵۳ شهر را به دست گرفتند به انقلاب دینی كشور تایبینگ یاری رساندند و ضرباتی شكننده بر پیكره حكومت ارتجاعی خاندان پادشاهی چینگ وارد ساختند.
مسلمانان چین به همراه سایر مردم آن سرزمین، بدون خستگی و سستی با استعمارگران به مبارزه پرداختند. در سال ۱۹۰۰ م ارتشبد مسلمان مافولو مبارزه خود را بر ضد اشغال ارتش متحد هشت كشور كرانه تیانگین و دیوار چین آغاز كرد. تا آن كه در راه مام میهن شرافتمندانه به شهادت رسید. در ایام جنگ دفاعی در برابر ژاپن (۱۹۳۷-۱۹۴۵) مسلمانان اقوام مختلف به مقاومت در برابر این تجاوز و كمك به خطوط مقدم جبهه پرداختند. آنان در پایگاههای مقاومت، تحت فرماندهی حزب كمونیست چین تشكیلات و گروههای مسلح ویژهای را سازماندهی كردند.
مابن چای (۱۹۰۱-۱۹۴۴) فرمانده گردان هویی در طول پنجسال به عرصه بیش از صد جنگ در جنوب شهر پكن وارد شد و ضربههایی مهلك بر اشغالگران ژاپنی وارد آورد، و در پی آن; این گردان لقب «سربازان آهنین شكستناپذیر و ناگسستنی» گرفت. زمانی كه مادرش به چنگ دشمنان افتاد و از وی خواستند تا پسرش را وادار به تسلیم كند، او با بیاعتنایی به تهدید و فریبشان قاطعانه خواسته آنان را رد كرد تا آن كه با سرافرازی به شهادت رسید. «چوده» فرمانده كل لشگر راه هشتم ضمن تقدیر از این دو - مادر و فرزند - چنین گفت: این دو «نمونههایی هستند از دو نژاد هان و هویی و قهرمانانی از دو نسل.»
همچنین مسلمانان، فعالانه در حركتهای بزرگ انقلاب چین كه به آزادی آن سامان در سال۱۹۴۹م انجامید، شركت كردند; مثلا «قوه لونگ چن» زن قهرمان مسلمان قوم هویی با چوئنلای رئیس فقید شورای حكومتی در پایهگذاری «فرهنگسرا»ی شهر تیانگین همكاری كرد، همچنان كه در جنبش مشهور ۴ می به سال۱۹۱۹ م حضور داشت. نژاد اویغور و دیگر اقوام سینكیانگ به رهبری احمد قاسم (۱۹۱۴-۱۹۴۹ م) حكومت انقلابی و نیروهای مسلح را در سالهای ۱۹۴۴ تا۱۹۴۹ و در مناطق ایلی و تاچنگ و آلتای تاسیس كردند، نیروهایی كه ضربات سختی بر حكومت ارتجاعی كومینتانگ و نیروهای استعمارگر در سینكیانگ وارد كرد، و جنگ آزادیبخش سراسر كشور را پشتیبانی كرد.
مسلمانان چین افزایش تولید، آبادانی كشور، ایستادگی در برابر ستمهای فئودالیسم و تجاوز توسعهطلبانه استعمار را از سنتهای باشكوه و وظایف مقدس خود میدانند.
● داد و ستدهای دوستانه خارجی
در طول تاریخ، روابط عمیق دوستانهای میان مسلمانان چین و دیگر مسلمانان آفریقا و آسیا برقرار بوده است. آنان و مسلمانان سایر كشورها در تبادل فرهنگی شرق و غرب و پیشرفت دادوستد میان چین و اعراب همكاریهایی مثبت داشتهاند.
در آغاز گفتار به راههای قدیمی ارتباطی میان چین و مسلمانان اشاره شد. مشهور است كه راه زمینی همان «راه ابریشم» معروف بود اما در زمینه راه دریایی تفصیل بیشتری لازم است. از آخرین سالهای سده هفتم تا پایان سده پانزدهم، بندرهای چین و شهرهای مجاور آن مانند گوانگچو، چیوانچو، فوچو، مینگچو و یانگچو لنگرگاه مسلمانان كشورهای مختلف و دانشمندان و جهانگردان مسلمانی بود كه پیدرپی از راه دریا وارد آن سرزمین میشدند.
در اوج شكوفایی تجارت، شمار بازرگانان مسلمان غیربومی تنها در یك بندر چین از هزاران تا دهها هزار نفر برآورد شده است. اما بازرگانان چین كه در میان آنها مسلمانان نیز بودند، برای تجارت راهی جنوب شرقی آسیا و سواحل اقیانوس هند شدند. در بغداد (سده هشت و نه میلادی) بازار مخصوص عرضه كالاهای چینی از قبیل پارچههای ابریشمی و ظروفچینی وجود داشت. همزمان نیز در شهرهای شانگهای، گوانگچو و یانگچو بازارهایی مخصوص عرضه كالاهای ایرانی و عربی شكل گرفت. در سده چهاردهم كه جهانگرد عرب ابنبطوطه در جریان بررسی اوضاع عربهای ساكن گوانگچو میگوید: گوانگچو بزرگترین شهر جهان است و زیباترین بازار جهان در آن واقع شده است. وی هنگام دیدار از «چیوان چو» آن را «مركز تجارت جهانی» بهشمار آورده است. از یادداشتهایش برمیآید كه بازرگانان عرب به جمعآوری ظروف چینی و سفالی، سنگهای گرانقیمتبه منظور انتقال به سرزمین هند و یمن بسیار تمایل داشتند. در مدتی طولانی، حدود هشت تا نه قرن، چینیان عطر و ادویه، شكر و پارچههای پشمی، عاج فیل و شاخ كرگدن، مرجان و مروارید، عنبر زرد وارد میكردند و انواع پارچههای ابریشمی، چای، ظروف سفالی، لاكی، زرین و نقرهای، مشك و داروهای چینی صادر میكردند. همزمان نیز مسلمانان اختراعات مردم چین از قبیل صنعت كاغذ، قطبنما و باروت را به سرزمینهای اروپایی انتقال دادند.
درزمانهای گذشته، شمار بسیاری از جهانگردان عرب از چین دیدار كردند و سفرنامههایی از خود به جای گذاشتند. از جمله «سلیمان» بازرگانی عرب است كه در سالهای میانی سده نهم با گذشتن از شبه قاره هند، خلیجبنگال و پاكستان، سفری دریایی به چین انجام داد. وی پس از بازگشتبه وطن خود در سال ۸۵۰ م سفرنامهای به نام سلسلهٔ التواریخ تدوین كرد. پس از مدتی «ابوزید حسن» مطالبی به آن افزود. این كتاب نخستین اثری است كه اوضاع چین را با تكیه بر «مشاهدات عربها در آن سامان بیان میكند. در سده چهاردهم ابن بطوطه شمال آفریقا را به قصد چین ترك كرد. وی با دیدار از پكن، چیوانچو و گوانگچو اوضاع بازرگانان مسلمان آفریقایی، شرایط اجتماعی - اقتصادی، آداب و رسوم، دادوستد، صنایع دستی و چشماندازهای طبیعی و جغرافیایی آن مناطق را در سفرنامه خود نگاشت.
شایان ذكر است كه چنگخه دریانورد بنام جهان از مسلمانان ایالتیوننان و از نژاد هویی است. پدر و پدربزرگ وی به قصد ادای فریضه حج رهسپار مكه شدند. خود نیز در سال ۱۴۰۵ از سوی خاندان مینگ دستور یافت تا در راس یك ناوگان بزرگ دریایی شامل ۶۲ كشتی (با طول ۱۵۰ متر و عرضی بالغ بر ۶۰ متر) و ۲۷۸۰۰ دریانورد، سفر كند. او در طول ۲۵ سال از ۱۴۰۸ تا۱۴۳۳ هفتسفر انجام داد كه در طی آنها از ۳۵ كشور آفریقایی و آسیایی دیدار كرد. او نخستین شخصی بود كه به جنوب خط استوا در سواحل شرقی افریقا رسید. «چنگخه» یك قرن و اندی پیش از كریستفكلمب كار دریانوردی را آغاز كرد و ناوگان وی از نظر شمار كشتی بیستبرابر ناوگان غربی بود و این امر خود رخدادی بینظیر در تاریخ دریانوردی است.
«چنگخه» به بسیاری از مناطق مسلماننشین از جمله مالزی، اندونزی، شبه قاره هند، ایران، مالدیو، ظفار، عدن، جده، مكه، تنگه هرمز در خلیج عمان، موگادیشو، بوراوا، جیوب، مالین و... سفر كرد، و در آخرین سفر خود، به قصد ادای فریضه حج رهسپار مكه شد. سفرهای «چنگخه» در تقویت روابط دوستانه میان ملت چین و ملتهای آسیا و آفریقا و همچنین توسعه مبادلات فرهنگی - اقتصادی با دیگر كشورها اثر بسزایی داشت. ماخوان، فیشین و كونگچن كه چنگخه را در سفرهایش همراهی میكردند، هر كدام جداگانه كتابهای «دینهای جهان»، «دیدنیهای گوناگون» و «یادداشتهایی پیرامون كشورهای خارجی» را تالیف كردند. این كتابها از مهمترین اسناد روابط دوستانه میان چین در كشورهای آسیایی - آفریقایی آن زمان بهشمار میآید.
گرچه تجاوز استعمارگران و امپریالیستها به شرق مانع انجام دیدارهای دوستانه میان مسلمانان چین و مسلمانان دیگر كشورها شد اما این دیدارها و دوستیهای دیرینه هیچگاه قطع نشد و پس از بنیانگذاری جمهوری خلق چین و به استقلال رسیدن پیدرپی دولتهای آسیایی - آفریقایی به مسیر طبیعیاش بازگشت و وارد مرحلهای تازه شد.
در سال۱۹۵۳ «انجمن اسلامی چین» تاسیس شد. این انجمن به طور مرتب گروههایی را جهت اعزام به حج تمتع سازماندهی كرد. این گروهها از طرف حكومت و مردم عربستان با استقبال دوستانه روبرو میشوند. آنان طبق معمول پس از پایان فریضه حج از چند كشور اسلامی دیدار میكنند و پیام دوستی عمیق خود را به مردم و مسلمانان آن كشورها میرسانند. تاكنون این كاروانها از حدود سی كشور بازدید كردهاند. افزون بر آن; این انجمن پیوسته هیاتهای كشورهای اسلامی و شخصیتهای معروف دینی را به دیدار از چین فراخوانده و از آنها پذیرایی كرده است.
با نگاهی به آینده درمییابیم; كه افقی روشنتر پیش روی ماست. امروزه ما مسلمانان چین دوشادوش دیگر اقوام با تمام توان در راه توسعه اقتصاد، فرهنگ، علوم و آموزش كشورمان میكوشیم. زیرا در پرتو اجرای سیاستبرابری نژادها و آزادی دین، كه متن قانون اساسی بر آن تصریح كرده میدان وسیعی برای شكوفایی استعداد مسلمانان در كاوشهای علمی گشوده شده است.
در آینده مسلمانان دامنه پژوهش خود را پیرامون قرآن كریم، حدیث، فقه و فلسفه اسلامی گسترش خواهند داد، و با كوشش در راه پرورش افرادی شایسته در این زمینهها به غور در تاریخ و فرهنگ نژادهای گوناگون بویژه تاریخ اسلام در جهان و سرزمین چین و سیر تحول اندیشه اسلامی خواهند پرداخت. آنها میكوشند تا از سهم بیشتری در رشد تفاهم و تبادل علمی - فرهنگی مسلمانان كشورهای مختلف و افزایش روزافزون روابط دوستانه میان ملت چین و مردم آسیا و آفریقا برخوردار شوند.
جمال الدین بای شو یی - ترجمه محمد علی حسینی
پینوشتها:
۱- اساس آمار ذكر شده گزارشهای رسمی است و جمعیت واقعی مسلمانان این كشور بسیار بیشتر است - م.
۲- .Ch|angan امروزه شانگهای نامیده میشود - م.
۳- تقویم جدید به نام Wan Nien Li توسط جمالالدین (به چینی (Cha - Ma - Lu - Ting ستارهشناس ایرانی نگاشته شد. نیدهام، ژزف، تاریخ تمدن و علم در چین، ج۳، ص۴۹، چاپ ,Cambridge سال ۱۹۵۴. - م.
۴- دوران حكومتسلسله یوآن (Yuan) از (۱۲۶۰ تا ۱۳۶۸) میباشد - م.
۵- دوران حكومتسلسله مینگ (Ming) از (۱۳۶۸ تا ۱۶۴۴) میباشد - م.
۶- چینگیامنچو (Ch|iug) نام یكی از اقوام مهاجم شمال چین است كه در سالهای (۱۶۴۴ تا ۱۹۱۲) در آن سرزمین حكومت كردند - م.
پینوشتها:
۱- اساس آمار ذكر شده گزارشهای رسمی است و جمعیت واقعی مسلمانان این كشور بسیار بیشتر است - م.
۲- .Ch|angan امروزه شانگهای نامیده میشود - م.
۳- تقویم جدید به نام Wan Nien Li توسط جمالالدین (به چینی (Cha - Ma - Lu - Ting ستارهشناس ایرانی نگاشته شد. نیدهام، ژزف، تاریخ تمدن و علم در چین، ج۳، ص۴۹، چاپ ,Cambridge سال ۱۹۵۴. - م.
۴- دوران حكومتسلسله یوآن (Yuan) از (۱۲۶۰ تا ۱۳۶۸) میباشد - م.
۵- دوران حكومتسلسله مینگ (Ming) از (۱۳۶۸ تا ۱۶۴۴) میباشد - م.
۶- چینگیامنچو (Ch|iug) نام یكی از اقوام مهاجم شمال چین است كه در سالهای (۱۶۴۴ تا ۱۹۱۲) در آن سرزمین حكومت كردند - م.
منبع : مجمع جهانی شیعه شناس
ایران مسعود پزشکیان دولت چهاردهم پزشکیان مجلس شورای اسلامی محمدرضا عارف دولت مجلس کابینه دولت چهاردهم اسماعیل هنیه کابینه پزشکیان محمدجواد ظریف
پیاده روی اربعین تهران عراق پلیس تصادف هواشناسی شهرداری تهران سرقت بازنشستگان قتل آموزش و پرورش دستگیری
ایران خودرو خودرو وام قیمت طلا قیمت دلار قیمت خودرو بانک مرکزی برق بازار خودرو بورس بازار سرمایه قیمت سکه
میراث فرهنگی میدان آزادی سینما رهبر انقلاب بیتا فرهی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی سینمای ایران تلویزیون کتاب تئاتر موسیقی
وزارت علوم تحقیقات و فناوری آزمون
رژیم صهیونیستی غزه روسیه حماس آمریکا فلسطین جنگ غزه اوکراین حزب الله لبنان دونالد ترامپ طوفان الاقصی ترکیه
پرسپولیس فوتبال ذوب آهن لیگ برتر استقلال لیگ برتر ایران المپیک المپیک 2024 پاریس رئال مادرید لیگ برتر فوتبال ایران مهدی تاج باشگاه پرسپولیس
هوش مصنوعی فناوری سامسونگ ایلان ماسک گوگل تلگرام گوشی ستار هاشمی مریخ روزنامه
فشار خون آلزایمر رژیم غذایی مغز دیابت چاقی افسردگی سلامت پوست