چیکو

چیکو با نام علمی Manilkara Zapota.I گیاهی است از خانواده Spotaceae که نام‌های علمی دیگری از قبیل Manilkara achras, Zapota.I, Pouteria mammosa برای آن پیشنهاد شده و با نام چیکو (در فیلیپین)، ساپوریلا (انگلیس)، سان‌مانیلا (اندونزی)۷ لاموت (تایلند)، چیکلی (مکزیک) و نازی‌بری (جامائیکا) شناخته می‌شود. این درخت بومی در دوران قدیم در جنوب مکزیک و کشورهای آمریکا به منظور استخراج صمغ در تهیه آدامس و همچنین تولید میوه، کشت می‌شد. سپس به‌وسیله اسپانیائی‌ها به فیلیپین برده شد و در نهایت به تمام نقاط گرمسیر دنیا انتشار یافت. این درخت هم‌اکنون در سطح وسیعی در نوار ساحلی هندوستان و سریلانکا و در ایران نیز در بعضی از منازل و باغ‌های استان سیستان‌وبلوچستان و هرمزگان کشت می‌شود. با توجه به سازگاری بسیار خوب این درخت با شرایط آب‌وهوائی و خاک‌های جنوب کشور و عملکرد مطلوب آن، توسعه سطح زیرکشت آن در برنامه سوم مورد نظر قرار گرفته است.چیکو درختی است همیشه سبز با قامتی برافراشته و پهن و انشعاب‌های کم که ارتفاع آن بین ۲۰ تا ۵۰ متر است. البته درخت‌های چیکوی پیوندی کوتاه‌تر و بین ۵ تا ۱۵ متر هستند. برگ‌ها به‌صورت یک در میان و طول آنها ۵ تا ۱۵ سانتی‌متر است.گل‌هیا چیکو از انوع دوجنسیتی زنگوله مانند، دارای شش کاسبرگ (سه کاسبرگ در خارج و سه کاسبرگ در داخل) است که گلبرگ‌ها به رنگ سبز کم‌رنگ متمایل به سفید و پرچم‌ها برجسته به تعداد شش عدد می‌باشد.
میوه
میوه چیکو به شکل گرد تا بیضی به قطر ۱۰ تا ۱۵ سانتی‌متر و طول ۱۲ سانتی‌متر می‌باشد. وزن نرمال میوه‌ها ۱۰۰ تا ۴۰۰ گرم است. (بعضی از ارقام به یک کیلوگرم نیز می‌رسد)میوه این درخت دارای پوست نازک و صاف به رنگ قهوه‌ای روشن، گوشت میوه نارس به رنگ زرد تا قهوه‌ای روشن با شیرابه فراوان و سفت می‌باشد، اما میوه رسیده فاقد شیرابه است و گوشت مویه به رنگ قرمز، خیلی شیرین و آبدار است و طعم اسیدی کمی دارد. بذر آن به رنگ سیاه براق، دوکی شکل و نزدیک به ۲ سانتی‌متر طول دارد. طول دوره تشکیل تا رسیدن میوه چیکو نزدیک به ۱۶۸ تا ۲۴۰ روز است. در کشور هندوستان این زمان شامل سه مرحله است: مرحله نخست، ۱۱۲ روز است که قطر میوه افزایش می‌یابد. مرحله دوم، ۲۸ روز است که به آن دوره انتقال می‌گویند و مرحله سوم ۶۳ روز است که در این مرحله طول میوه افزایش می‌یابد و میوه به شکل اصلی خود می‌رسد.هر درخت چیکو نزدیک به ۱۵۰۰ تا ۲۵۰۰ عدد میوه تولید می‌کند و عملکرد محصول در هر هکتار ۱۰ تا ۱۲ تن است.
تکثیر چیکو
بذرهای چیکو پس از چند سال انبار شدن قادرند طی دو تا چهارهفته بعد از کاشت، جوانه بزنند و درختان حاصله، شش تا ده‌سال بعد میوه تولید کنند. به منظور تولید درختان یکنواخت و یک‌شکل از روش تکثیر غیرجنسی استفاده می‌شود. مهمترین روش‌های تکثیر غیرجنسی این گیاه تکثیر از طریق پیوند، خوابانیدن و قلمه‌زدن می‌باشد. تکثیر از طریق پیوند، متداول‌تر از سایر روش‌ها است. در جنوب کشور از پیوند مجاورتی و جانبی برای تکثیر استفاده می‌شود. زمان مناسب عملیات پیوندزنی، اواخر اسفند تا اردیبهشت ماه می‌باشد.از نهال‌های حاصل از چیکو، بذری (رایان و کرنی) به‌عنوان گیاه پایه به‌دست می‌آید. در هوای خشک و سرد، درصد موفقیت عملیات پیوندزنی و گرفتن پیوندک‌ها بیشتر است. تکثیر در شرایط میست به‌وسیله ساقه‌های بریده شده و برگ‌دار چیکو که با ترکیبات ریشه‌زا تیمار شده باشند نیز موفقیت‌آمیز بوده است.
خاک‌های مناسب کاشت چیکو
چیکو یک درخت مقاوم است که در محدوده وسیعی از خاک‌ها می‌تواند رشد کند. زهکشی خاک مهمترین عامل برای این درخت محسوب می‌شود. لایه سخت در عمق خاک نباید وجود داشته باشد. چیکو در خاک‌های زهکش‌دار که در عمق ۶۰ تا ۹۰ سانتی‌متر دارای سنگریزه هستند هفت تا هشت سال نخست رشد خوبی دارد، اما به محض این‌که ریشه‌ها با لایه سخت تماس پیدا می‌کنند رنگ برگ‌ها کم‌رنگ و اندازه میوه کوچک می‌شود.چیکو می‌تواند وجود مقادیری نمک را در خاک یا آب تحمل کند. ایده‌آل‌ترین خاک برای چیکو خاک‌های رسوبی عمیق، لومی شنی و لاتریت قرمزرنگ است. خاک‌های بدون زهکشی و آهک‌دار، خاک‌های زردرنگ و خاک‌های چسبناک برای کاشت چیکو مناسب نیست و وجود مقداری آهک در خاک باعث کاهش رنگ سبز برگ‌ها می‌شود و این قبیل گیاهان بعد مدت کوتاهی می‌میرند.چیکو، خاک‌هائی را که دارای PH اسیدی هستند، ترجیح می‌دهند.

گردآورندگان: مهرداد تشیدی و ابراهیم لطیفی‌خواه

منبع : ماهنامه پیام جهاد کشاورزی