مطبوعات الگوی خاص جامعه دانش محور

وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی در این همایش با اشاره به اهمیت برگزاری اجلاس ویژه برای مطبوعات محلی گفت: ما در تحقیق، سیاستگذاری و اجرا دچار نوعی تهران‌زدگی شده‌ایم و برای هر چه بهتر شدن آینده مطبوعات باید به توسعه آن در سطح استان‌ها و شهرهای دیگر ایران بپردازیم.
مسجد جامعی با بیان اینكه امروزه شهرهای ایران از ۱۵۰ شهر سال ۵۷ به ۹۵۰ شهر افزایش پیدا كرده است اظهار داشت: با توجه به این افزایش، مردم به رسانه‌های فراگیر سمعی و بصری روی آورده‌اند. بنابراین مطبوعات وجهی اجتناب‌ناپذیر از زندگی در دنیای جدید است.
وزیر ارشاد تصریح كرد: رسانه‌های مكتوب الگوی خاص جامعه‌ای دانش‌محور به شمار می‌آیند، به همین دلیل مطبوعات نه تنها اركان توسعه سیاسی بلكه اركان توسعه فرهنگی و اجتماعی محسوب می‌شوند.
مسجد‌جامعی با تأكید بر اینكه مطبوعات محلی استان‌ها نیازمند مدیریت منطقه‌ای هستند گفت: براساس تحقیقات انجام شده متوسط مطالعه مطبوعات در استان‌ها ۲۰ دقیقه است و در مقابل توجه به رسانه‌هایی چون رادیو و تلویزیون ۱۲ برابر بیشتر است. اما با توجه به فراگیری رسانه‌های سمعی و بصری تأثیر رسانه‌های مكتوب بیشتر است، زیرا الگوی خاص جامعه دانش‌محور است و بیشتر استنادات علمی به مقالات و نوشته‌های مكتوب است.
وی افزود: با توجه به افزایش سطح تحصیلات در بین افراد جامعه با عدم افزایش عادت مطالعه مواجه هستیم. برای ایجاد این فرهنگ نیاز به برنامه‌ریزی داریم.
وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی به ارائه گزارش از وضعیت آماری مطبوعات كشور از سال ۱۳۷۴ تا ۱۳۸۳ پرداخت و تأكید كرد: كل صاحبان نشریات در سال ۷۴ از ۵۷۴ نفر به ۱۴۳۸ نفر در سال ۸۳ رسیده است، از این رو سالانه به طور متوسط ۱۶ درصد به تعداد صاحبان امتیاز نشریات اضافه شده است. به همین ترتیب، تعداد عناوین مطبوعات در سال ۱۳۷۶ با رشدی معادل ۲۱ درصد به اوج خود رسیده است.
وی همچنین افزود: تعداد سازمان‌های غیردولتی صاحب امتیاز نشریات از ۹۰ سازمان در سال ۷۴ به ۴۳۹ سازمان در سال ۸۳ افزایش یافته است كه رشد سالانه‌ای معادل ۳۸ درصد نسبت به سال ۷۸ را نشان می‌دهد. به عبارتی آمار نشان می‌دهد، میزان شور و شوق در میان بخش‌ خصوصی و افراد حقیقی برای تأسیس نشریات و توسعه امر اطلاع‌رسانی در این دوره بیش از بخش‌های دولتی بوده است.
مسجد‌جامعی در پایان تصریح كرد: طرح قانون جامع رسانه‌ها بعد از مدت‌ها مطالعه توسط دكتر معتمد نژاد و سایر همكاران تهیه شده است و با گفت‌‌و‌گویی كه با رئیس جمهور انجام شده، آن را در اختیار شورایی قرار دادیم تا با حضور گروهی از صاحب‌نظران مطبوعات به بحث و بررسی گذاشته و نهایی شود. امیدواریم تصویب و اجرای این قانون به عنوان دستاورد محصول مطالعات مهم استادان دانشگاهی این حرفه در جهت توسعه مطبوعات به عنوان گامی اساسی مورد توجه قرار گیرد.
در این سمینار دكتر كاظم معتمد‌نژاد پدر علوم ارتباطات ایران با اشاره به روند ۱۵ ساله پردازش مطبوعات ایران گفت: خوشحالم كه بعد از این مدت فضای توجه به مسائل مطبوعات بهتر شده است و واژه‌هایی كه امروز در مطبوعات به كار گرفته می‌شود نشان می‌دهد كه هوای تازه‌ای در این عرصه به وجود آمده است. اما گر چه مسائل مطبوعات در حال بهبود است ولی همچنان مشكلاتی در این عرصه وجود دارد.
وی به معیارهای یونسكو اشاره كرد و افزود: این معیارها كه در حدود ۴۰ سال پیش برای توسعه مطبوعات پایه‌ریزی شده بود در ازای هر ۱۰۰ نفر ۱۰ روزنامه در نظر گرفته بود. اما تا امروز برای ۷۰ میلیون ایرانی ۷ میلیون روزنامه نیز وجود ندارد. آخرین آمار نشان می‌دهد كه حداكثر تیراژ مطبوعات از سال ۷۷ تا ۷۸ حدود ۵/۳ میلیون بوده و در سال‌های اخیر نیز از ۲ میلیون تجاوز نكرده است.
معتمد‌نژاد افزود: با توجه به افزایش درآمد سرانه اقتصاد ایران و با توجه به افزایش سطح سواد افراد به طوری كه ۹۰ درصد افراد كشور با سواد هستند و با افزایش دانشجویان ما توانایی تأمین ۸ میلیون نسخه را داریم. اما چون مطبوعات مورد بی‌اعتنایی قرار گرفته‌اند، باعث شد كه جامعه دچار خلاء مطبوعات شود. بنابراین مطبوعات برای اینكه به توسعه پایدار برسند باید خودشان به فكر باشند همانطور كه ۱۵ سال است آن را دنبال می‌كنیم.
وی با بیان اینكه مطبوعات با ۴ مسأله اصلی مواجه هستند تصریح كرد:نخست ایجاد فضای باز عمومی برای فعالیت‌های مطبوعاتی است. همانطور كه این فضا در سال‌های ۷۶ و ۷۷ تأمین شده بود و رفته رفته رو به افول گذاشت. دوم، استقلال اقتصادی است به طوری كه مطبوعات در انحصار دولت نباشد.
وی افزود: آموزش تخصصی روزنامه‌نگاری و امنیت شغلی از موارد دیگری است كه باید به آن بپردازیم. اگر مطبوعات امروز پاسخگوی نیاز‌های جامعه نیستند به این دلیل است كه روزنامه‌نگاران ثبات شغلی ندارند.
معتمد نژاد با اشاره به ۴ متن حقوقی تهیه شده برای ایجاد استقلال حرفه‌ای روزنامه‌نگاری اظهارداشت: استقلال نظام حرفه‌ای روزنامه‌نگاری، متن پیمان جمعی كار روزنامه‌نگاری، شورای عالی رسانه‌ها و میثاق اخلاقی، اصول حرفه‌ای روزنامه‌نگاری را تشكیل می‌دهند.
وی همچنین در كنار مسائل عنوان شده به مشكلات توزیع مطبوعات، تهیه كاغذ ارزان قیمت، لوازم فنی و چاپ، فعالیت‌ مؤسسات تبلیغاتی و بازرگانی و توسعه دفاتر روابط‌عمومی و اهمیت نقش خبرگزاری‌ها اشاره كرد.
دكتر معتمد‌نژاد تحولات پدید آمده در سال‌های اخیر را مسبب تغییرات در برنامه‌ سومین سمینار دانست و گفت: این تغییرات باعث شده محورهای سمینار علاوه بر توسعه مطبوعات، طرح نظام حقوقی رسانه‌ها و مباحث جامعه اطلاعاتی اهمیت ویژه‌ای پیدا كند، بنابراین توسعه مطبوعات بدون توجه به تحولات تازه در عرصه تكنولوژی‌های نوین ارتباطات و اطلاعات امكان‌پذیر نخواهد بود.
وی در خصوص توسعه مطبوعات تصریح كرد: تشكیل این سمینار گواه آن است كه مطبوعات ما در حال پیشرفت است. در واقع بحث و بررسی حول مسائل مطبوعات نشانه‌ای برای توسعه مطبوعات است.
وی ادامه داد: محور اول محور توسعه مطبوعات است، واقعیت این است كه ما قابلیت بسیاری برای توسعه مطبوعات داریم و اگر محتوای مطبوعات رشد كند تعداد مطبوعات و خوانندگان افزایش خواهد یافت. بنابراین ما باید سعی كنیم شرایط توسعه مطبوعات را از لحاظ كیفیتی فراهم كنیم.
دكتر معتمد‌نژاد اظهار داشت: نكته مهم دیگری كه در روزنامه‌نگاری مطرح است استقبال حرفه‌ای روزنامه‌نگاری است. اگر ما می‌خواهیم از محیط مطلوب روزنامه‌نگاری بهره‌مند شویم، باید روزنامه‌نگاران، نظام‌ حرفه‌ای خود را داشته باشند كه بر این مبنا با همكاری انجمن‌های صنفی و حرفه‌ای روزنامه‌نگاران، معاونت مطبوعات و تبلیغات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و مركز مطالعات و تحقیقات رسانه‌ها توانستیم یك مجموعه اسناد حقوقی را تهیه كنیم تا مبنای وضع قوانین جدید باشد.
وی افزود: در این خصوص طی سه سال اخیر چهار متن حقوقی پیش‌نویس قانون استقلال حرفه ‌روزنامه‌نگاری، پیمان جمعی كار روزنامه‌نگاران، پیش‌نویس میثاق اصول اخلاق حرفه‌ روزنامه‌نگاری و پیش‌نویس لایحه قانونی شورای عالی رسانه‌ها طرح شده است.
دكتر صحفی معاون امور مطبوعاتی و تبلیغاتی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی طی سخنانی به بررسی وضعیت مطبوعات كشور در دهه اخیر پرداخت و اظهار داشت: روند توسعه انسانی براساس شرایطی كه در جامعه وجود داشته است روندی معطوف به توسعه بر محور دانایی است و آنچه تحت عنوان نظام فرهنگی است دچار تحول اساسی شده است. اما توسعه كمی و كیفی مطبوعات نقش چشمگیر و قابل توجهی داشته است و رسانه‌ها در ارتباط با ایجاد این تغییرات نقشی مهم و تعیین‌كننده دارند.
وی با اشاره به اهمیت پاسخگویی به نیازهای جامعه گفت: اگر نظام فرهنگی نیازهای جامعه را كاذب فرض كند. در دراز مدت نوعی بی‌اعتمادی و سرخوردگی نسبت به فرهنگ ایجاد خواهد شد. این امر در نهایت به شكاف اجتماعی و تهدید انسجام سیاسی منجر می‌شود.
وی ادامه داد: به عبارت دیگر توسعه مطبوعات بدون شكل‌گیری توسعه انسانی در سطح جامعه پدید نمی‌آید، متأسفانه ما دچار عدم توازن در بخش‌های مختلف توسعه‌ای در كشور شده‌ایم و به نوعی بی‌تحركی و عدم انعطاف و ملایمت در برابر تحولات دانایی پدید آمده است. صحفی تصریح كرد: استمرار این وضعیت و عدم پاسخگویی به این نیازها یك نوع تشكیك در كارآمدی نظام فرهنگی را ایجاد می‌كند كه در نهایت امنیت ملی كشور را با تهدید رو‌به‌رو می‌كند.
وی مهمترین شاخصه‌های توسعه انسانی ایران را، استقلال و یكپارچگی، هویت فرهنگی، افزایش تولید و عناصر فرهنگی، ارتقای تحصیلات عالی، پیشرفت فن‌آوری اطلاعات و ارتباطات، فعال شدن هویت‌های قومی، اعطلای حقوق زنان و حقوق بشر، تغییر در شیوه زندگی و ورود هنر اعم از موسیقی، تئاتر و ... به زندگی افراد دانست.
صحفی همچنین به شاخص‌های كمی براساس برنامه‌های توسعه‌ای در مطبوعات اشاره كرد و گفت: تعداد عناوین نشریات محلی، توسعه آموزش روزنامه‌نگاری، افزایش تعداد رسانه‌های خارجی در كشور از مهمترین این شاخص‌ها هستند.
وی مهمترین راهكار برای حركت مطبوعات به سمت رشد و توسعه را در استقلال اقتصادی آنها با تأسیس بنگاه‌های مطبوعاتی دانست.
صحفی همچنین توسعه آموزش حرفه‌ای روزنامه‌نگاری، مقابله با خودسانسوری و قبول مسؤولیت نهادهای مدنی و انجمن‌های صنفی در قبال وظایفی كه بر عهده می‌گیرند و شفاف شدن سیاست‌های حكومت در قبال مطبوعات را از دیگر موارد تأثیر‌گذار در توسعه مطبوعات عنوان كرد. وی تصریح كرد: برای تقویت گفتمان دموكراتیك و اعتلای اخلاق در سطح مطبوعات راهی جز بالا بردن آستانه تحمل و پذیرش دیگران وجود ندارد.
صحفی با اشاره به دوره پنج ساله برنامه چهارم توسعه گفت: این یك دوره استثنایی در كار برنامه‌ریزی كشور خواهد بود. چرا كه در برنامه‌نویسی‌های قبلی اگر چه زحمات بسیاری كشیده شده بود و كارهای فكری، نظری و عملی قابل توجهی انجام شده بود ولی هیچگاه این شانس برای ما محقق نشده بود تا بتوانیم تمام خواسته‌ها و آرزوهای خود كه همانا بهبود شرایط كار روزنامه‌نگاری و مطبوعات كشور است را در سند برنامه بگنجانیم.
وی افزود: توسعه مطبوعات در برنامه چهارم وجود دارد. اما چالش‌های بنیادین مطبوعات در كشور، همچنان به قوت خود باقی است و از شرایط مطلوب روزنامه‌نگاری فاصله داریم. امیدواریم برگزاری این سمینار وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی را یاری كند تا با شتاب بیشتری به حل مشكلات این حوزه بپردازد.
در ادامه دكتر محمدمهدی فرقانی رئیس‌ دانشكده علوم ارتباطات و علوم اجتماعی دانشگاه علامه طباطبایی نیز به بررسی سیر تحولات حوزه مطبوعات در فاصله برگزاری این سه سمینار پرداخت و گفت: نخستین سمینار بررسی مسائل مطبوعات ایران در اسفند ۶۹ كه در خصوص استقلال حرفه‌ای روزنامه‌نگاران و وضعیت نیروی متخصص مطبوعات و ... بود، دومین سمینار در سال ۷۶ با هدف بررسی مسائل مطبوعات ایران برگزار شد و بالاخره سومین سمینار بررسی مسائل مطبوعات ایران با هدف گردآوری مجموعه‌ای از مسائل، مشكلات، نظرات و دیدگاه‌های تخصصی و ترسیم چشم‌اندازهای پیش‌رو برگزار می‌شود.
وی افزود: بررسی این سه سمینار نشان می‌دهد كه توسعه مطبوعات روندی صعودی داشته است و می‌توان چشم‌اندازهایی روشن برای توسعه مطبوعات در ایران ترسیم كرد.
دكتر فرقانی همچنین تصریح كرد: در اولین سمینار مسایلی در خصوص استقلال حرفه‌ای روزنامه‌نگاری، آزادی مطبوعات و آموزش تخصصی روزنامه‌نگاری مطرح شد، بسیاری از روزنامه‌ها به انتقاد از این سمینار پرداختند و این موضوعات را جرم تلقی كردند. اما این سمینار مقدمه‌ای بود برای طرح واژگان اولیه در حوزه روزنامه‌نگاری و مسائلی كه به طور عمده در این عرصه وجود دارد.وی در خصوص دومین سمینار گفت: این سمینار مورد استقبال روزنامه‌نگاران و صاحبان مطبوعات قرار گرفت و مباحث مطرح شده توانست افق‌های روشنی در جهت توسعه مطبوعات ایجاد كند. شكل‌گیری انجمن‌های مطبوعات، یكی از این دستاوردها بود.
دكتر فرقانی در پایان با اشاره به اینكه سومین سمینار با بیم و امیدهایی كه در عرصه مطبوعات وجود دارد، برگزار شده است، اظهار داشت: این بیم و امید‌ها هر چه باشد امیدواریم با تحولات اساسی كه در این عرصه اتفاق افتاده است راهگشای حركت مطبوعات به توسعه و پایداری باشد.
در ادامه این همایش گروهی از استادان به ارائه مقالات خود در باره مطبوعات پرداختند. اولین مقاله این سمینار توسط دكتر مهدی محسنیان‌راد، عضو هیأت علمی دانشگاه امام صادق (ع) با عنوان جهت‌گیری بایدها و نبایدهای ۲۵ سال گذشته دولتمردان ایران نسبت به مطبوعات و جایگاه آن در آینده ارائه شد.
وی در مقاله خود ابتدا به بررسی سیر تحول تقابل دولتمردان و مطبوعات در ایران پرداخته و آن را به دو مقطع هفت دوره‌ای قبل و پنج‌ دوره‌ای پس از انقلاب اسلامی تقسیم كرده است و نشان می‌دهد كه در طی ادوار مذكور روزنامه‌نگاران ایرانی، فرصت یادگیری تجربی در فضای آزادی همراه با مسؤولیت را كسب نكرده‌اند.
محسنیان‌راد، آخرین دوره را كه منتهی به سال ۱۳۸۳ می‌شود، دوره مطبوعات زیر سلطه جدل دو ایدئولوژی دانسته و با نشان دادن عمق تفاوت نگرش دو ایدئولوژی مورد بحث به مقوله آزادی بیان، نشان داده است كه چنین شرایطی، سامان لازم برای رشد توانمندی‌های كیفی و حرفه‌ای در روزنامه‌نگاری ایران را كند خواهد كرد.
وی در مقاله خود نشان می‌دهد كه طی ۲۵ سال گذشته دولتمردان ایران همان قدر كه به تمجید از مطبوعات و روزنامه‌نگاران پرداخته‌اند، به نكوهش از آنان دست زده‌اند و مهمتر آنكه سه برابر مقداری كه آنها را نكوهش كرده‌اند، برای‌شان باید و نباید تعیین كرده‌اند. جالب اینجاست كه مجموعه باید و نبایدهای تعیین شده در گفته‌های آنان، تجمعی عجیب از هر شش تئوری هنجاری ارتباطی به این شرح است، رسانه‌های با مسؤولیت اجتماعی ۳۱ درصد، رسانه‌های آزاد ۲۸ درصد، مسلكی ۲۳ درصد، استبدادی ۷ درصد، توسعه بخشی ۶ درصد و مشاركت دموكراتیك معادل ۵ درصد، چنین پراكندگی نشان از نوعی سردرگمی در میان دولتمردان ایران برای تعریف رسانه آرمانی است. ضمن آنكه مقاله براین باور است كه سردرگمی دولتمردان، سبب سردرگمی روزنامه‌نگاران نیز شده است.
مقاله بعدی مربوط به مهرنوش جعفری مشاور وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی تحت عنوان مقدمه‌ای بر راهبرد توسعه مطبوعات است كه در آن مطبوعات را همچون سایر نهادها مقوله‌ای وارداتی از غرب می‌داند، كه در طول عمر ۱۶۷ ساله خود آثار مثبت و منفی بر جای گذاشته و همواره مورد بحث و جدل‌های زیادی قرار گرفته است. به نظر می‌رسد، داوری درباره عملكرد مطبوعات به شیوه‌ای كه رایج است نمی‌تواند تصویری صحیح و علمی و بیطرفانه ارائه دهد، چرا كه برای ترسیم عملكرد واقعی مطبوعات از یك سو با دیدگاه‌ها و نگرش‌های متفاوت و بلكه متضاد در جامعه رو‌به‌رو هستیم و از سوی دیگر اطلاعات پایه درباره مطبوعات نیز دقیق، كامل و جامع نیست و از آنجا كه اظهار نظر در امور فرهنگی از نگاه عده‌ای، بسیار سهل و ساده به نظر می‌رسد عده زیادی تصور می‌كنند اهلیت لازم را برای اظهار نظر و دخالت در این امر تخصصی دارند.
وی معتقد است: شاید بتوان نقطه مشترك همه دیدگاه‌های مطرح شده درباره مطبوعات و عملكرد آن را در این جمله خلاصه كرد كه مطبوعات، موضوع مهم و حساس در جامعه است و به عبارت روشن‌تر به یك موضوع حساس تبدیل شده است. بنابراین دقت نظر در این مسأله و با لحاظ كردن تفاوت دیدگاه‌ها، تلاش برای ایضاح اطلاعات، آمار و مسایل اساسی مربوط به مطبوعات می‌تواند به شناخت واقعی‌تر از وضعیت مطبوعات و ایجاد همگرایی نسبی میان دیدگاه‌های قطبی شده، كمك كند.
در ادامه احمد بورقانی روزنامه‌نگار و معاون اسبق امور مطبوعاتی و تبلیغاتی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی به ارائه مقاله خود تحت عنوان علل و اسباب توسعه مطبوعات بعد از دوم خرداد پرداخت. وی در این خصوص گفت: برخی بر این تصورند كه علت توسعه چشمگیر فعالیت‌های مطبوعاتی بعد از دوم خرداد ۷۶، صدور بی‌رویه و سهل پروانه انتشار نشریات، افزایش یارانه‌های مطبوعاتی و اشارات گروه‌های سیاسی بوده است اما واقعیت نهفته در جامعه سخن دیگری می‌گوید.
وی معتقد است: توسعه مطبوعات بعد از دوم خرداد را می‌توان به دو دسته دلایل روساختی و زیر ساختی نسبت داد. انباشت مطالبات مردم از یك سو و ورود نخبگان در عرصه مطبوعات از سوی دیگر و نیز امكان دسترسی سریع، ارزان و مطمئن به مطبوعات برای بیان مطالبات را می‌توان از دلایل توسعه مطبوعات بعد از دوم خرداد برشمرد.
بورقانی در این مقاله آورده است: گسترش نیاز به اطلاع‌رسانی و تجربه موفق و مثبت تحلیل نشریات غیردولتی در جریان اطلاع‌رسانی مربوط به انتخابات دوم خرداد ۷۶ و پیامد آن، یعنی تقویت اعتماد عمومی به مطبوعات مستقل و غیردولتی از دیگر اسباب رشد و توسعه مطبوعات است. رویكرد جوانان به مطبوعات و یافتن امكان و مكانی برای تخلیه شور و هیجانات به ویژه در حوزه اجتماع و سیاست در مطبوعات و نیز سیاسی شدن جامعه را همراه با دلایل ذكر شده می‌توان در ردیف دلایل روساختی توسعه مطبوعات قرار داد.
وی آورده است: نكته جالب توجه در این میان این است كه توسعه مطبوعات و فزونی تیراژ، معمولاً شامل حال مطبوعات نو، غیردولتی و مستقل شده است و مطبوعات قدیمی به جز تعداد كمی از آنها بهره‌ای از این بازار گرم و پرشور نبردند كه جای تأمل فراوان دارد.
علی میرزایی سردبیر و مدیر مسؤول نشریه نگاه نو نیز به ارائه مقاله خود تحت عنوان ضرورت انتشار نشریه‌های دانشورانه - روشنفكرانه و وظایف و تكالیف دولت پرداخت و گفت: نشریه‌های دانشورانه- روشنفكرانه مورد نظر در این مقاله نشریه‌هایی هستند كه در شاخصه‌های علوم انسانی و علوم اجتماعی و در زمینه‌های فرهنگی و هنری فعالیت می‌كنند و ادامه زندگی،‌ اثربخشی و سودمندی آنها مستلزم وجود آزادی عقیده و بیان و آزادی كسب انتشار اطلاعات و مشاركت آزادانه مردم است. اما برخورداری از این آزادی‌ها و حقوق، حتی اگر هیچ مانعی سیاسی و اجتماعی در كار نباشد، همواره تحدید می‌شود. زیرا این نشریه‌ها به دلیل ضعف بنیه اقتصادی و ناتوانی مالی، جبراً محكوم به شكست و خروج از صحنه یا ادامه زندگی پس از تغییر ماهیت هستند. تاریخ مطبوعات ایران پر است از نام چنین نشریه‌هایی كه جرقه‌ای می‌زنند و زود خاموش می‌شوند.
مقاله حاضر براساس ارزیابی محتوایی و شكلی این نشریات، در یك دوره زمانی سه ساله از (۸۳- ۱۳۸۰) و تعداد ۹۸ شماره (۶۱ جلد ) از فصلنامه‌های منتشر شده توسط اداره كل فرهنگ و ارشاد اسلامی استان‌ها تدوین شده است.
مقاله دیگر توسط غلامرضا ذاكر صالحی عضو هیأت علمی‌ ‌مؤسسه پژوهش و برنامه‌ریزی آموزش عالی با عنوان بازاندیشی در رسالت معاونت امور مطبوعاتی براساس تحلیل محیط مطبوعات در ایران است.
وی در مقاله خود آورده است. معاونت امور مطبوعاتی و تبلیغاتی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی در زمره معاونت‌های جدیدی است كه پس از پیروزی انقلاب اسلامی به تشكیلات این وزارتخانه افزوده شد. ملاحظه وظایف و مأموریت‌های این معاونت، نشان می‌دهد كه در فضای سال ۱۳۶۰ انتظارات و توقعات بلند پروازانه، ناهمگون و تصدی‌گرانه‌ای به ویژه در حوزه تبلیغات سیاسی این مركز تازه تأسیس وجود داشته است.
وی معتقد است، با توجه به آنكه سازمان‌ها معمولاً در شرایط متحول فرهنگی، سیاسی و اقتصادی هر چند سال یك بار نسبت به تغییر هدف‌ها و جهت‌گیری‌های سازمانی، متناسب با نیازها و اولویت‌های جدید اقدام می‌كنند، بیش از دو دهه است كه مأموریت این معاونت بدون تغییر باقی مانده است. هدف پژوهش‌ حاضر تدوین بیانیه رسانه و مأموریت معاونت بوده است.
در ادامه بهروز گرانپایه و دكتر تژا میرفخرایی روزنامه‌نگار و پژوهشگر به بررسی صفحه حوادث مطبوعات پرداختند.
دكتر علی اصغر محكی رئیس پایگاه اطلاع‌رسانی پلیس نیز به ارائه مقاله خود تحت عنوان مطبوعات، پلیس و مردم تحلیل محتوای مطالب مطبوعاتی مربوط به پلیس در دوره‌های مختلف تاریخ معاصر پرداخت.
وی نظارت مردم بر عملكرد پلیس، نهادینه كردن مشاركت مردم، تنظیم روابط و تعامل مردم با پلیس، آموزش مردم و فرهنگ‌سازی در جهت تشخیص منافع و مصالح جمعی را از جمله كار كردهای مطبوعات مستقل، آزاد و مسؤول در یك نظام اجتماعی دانست.
در ادامه دكتر محمد مهدی فرقانی طی سخنانی در مقاله خود تحت عنوان اصول اخلاقی حرفه روزنامه‌نگاری، اعتماد‌ساز و منزلت آفرین گفت: منزلت اجتماعی روزنامه‌نگاران در جوامع مدرن، از وظایف و مسؤولیت‌های اجتماعی آنان ناشی می‌شود. بیان حقیقت، دفاع از حقوق و آزادی شهروندان، پیشبرد دموكراسی و تأمین یكی از حیاتی‌ترین نیازهای مردم یعنی اطلاعات، از یك سو مستلزم تأمین و حراست از فضای مطلوب و مساعد فعالیت‌های حرفه‌ای روزنامه‌نگاری است و از جانب دیگر، نیازمند تعبیه‌سازی و كارهایی است كه هم شهروندان و هم دولت، نگران نادیده گرفتن حقوق و حرمت خود از سوی روزنامه‌نگاران نباشند.
در این مقاله آمده است، قوانین رسانه‌ای (مقررات حقوقی حرفه روزنامه‌نگاری) برای حكومت دموكراتیك، ضروری هستند، زیرا از یك سو رسانه‌ها را قادر می‌سازند كه از حقوق و امتیازات خود به طور كامل استفاده كنند و از سوی دیگر اجازه نمی‌دهند كه روزنامه‌نگاران از این قوانین و امتیازات، آشكارا سوء استفاده كنند و بدین ترتیب به پیشبرد روزنامه‌نگاری مبتنی بر اخلاق كمك می‌كنند.
اصول اخلاقی حرفه روزنامه‌نگاری، یكی از مهمترین اركان نظام حقوقی این حرفه است كه وضع آن از قدمتی ۹۳ ساله در جهان برخوردار است. این اصول ابتدا از سوی انجمن‌ها و اتحادیه‌های حرفه‌ای صاحبان مطبوعات و روزنامه‌نگاران كشورهای غربی و پس از آن، در سطح جهانی از طرف سازمان‌های حرفه‌ای بین‌المللی و منطقه‌ای و همچنین، جامعه ملی و سازمان ملل متحد مورد توجه قرار گرفت.
در واقع این اصول، در پی تقویت و تضمین رویكردی در روزنامه‌نگاری هستند كه به جنبه اخلاقی زندگی احترام بگذارد. (رویكردی كه یك طرفه نباشد و واقعیت را تعریف نكند.)
در این مقاله، پس از تشریح اهمیت و نقش اصول اخلاقی حرفه روزنامه‌نگاری در تضمین سلامت حرفه و ارتقای منزلت اجتماعی روزنامه‌نگاران، به تلاشهایی كه به ویژه در دو سال اخیر در زمینه تدوین میثاق اخلاق حرفه‌ای روزنامه‌نگاری و مقررات مربوط به تأسیس شورای عالی رسانه‌ها صورت گرفته، اشاره شد و ضرورت توجه خاص روزنامه‌نگاران، مدیران، مالكان مطبوعات و سایر رسانه‌ها، دولت و دیگر دستگاه‌های مسئول به اهمیت اجرای این اصول و نظارت شورای عالی رسانه‌ها، بر رعایت آن در كنار حراست از آزادی و استقلال مطبوعات و سایر رسانه‌ها بازگو شد. این مقاله، تأثیر نهادینه شدن اصول اخلاقی حرفه روزنامه‌نگاری را در سه حوزه روزنامه‌نگاری، شهروندی و رسمی (حكومتی) بررسی كرد.
بر این اساس، همه بخش‌های مرتبط با این حرفه یا به بیان دیگر، كل جامعه اعم از روزنامه‌نگاران، دولت و نهادهای مدنی باید در جهت تعبیه این ابزار اعتماد‌ساز و منزلت‌آفرین، دست به دست هم دهند.
كامبیز نوروزی حقوقدان در حوزه حقوق مطبوعات نیز به ارائه مقاله خود تحت عنوان معیارهای آزادی مطبوعات مقدمه‌ای برای تبیین الگوی حقوقی مطبوعات در ایران پرداخت. وی در این مقاله به تعریف مفهوم آزادی پرداخت و معتقد است: آزادی مطبوعات را می‌توان به طور كلی به عنوان توانایی اعضای جامعه به انتشار آزادانه نشریات مورد علاقه و بیان آزادی مطالب از طریق آنها تعریف كرد. اما این تعریف و هر تعریف دیگر كه از آزادی مطبوعات ارائه شود قادر نیست همه معیارهای لازم و مناسب برای سنجش عینی این مفهوم را ارائه كند.در ایران یكی از عوامل مهم كه در مناقشات جاری بر سر آزادی مطبوعات تأثیر گذاشته و مانع از ارائه تصویری درست از وضعیت حقوق مطبوعات در ایران شده است، بی‌توجهی به معیارهای آزادی مطبوعات است. این غفلت موجب می‌شود در منظر عده‌ای وضعیتی تباه و تیره از آزادی مطبوعات ترسیم شود و عده‌ای دیگر مطبوعات و آزادی آنها را وسیله‌ای برای دسیسه‌ بدانند و آنچه را كه در عرصه رژیم حقوقی مطبوعات جریان دارد مطلوب تلقی كنند. اما واقعیت این است كه هر دو نگاه به دلیل عدم توجه به وضعیت عمومی سلسله حق‌های مطبوعات قادر به ارائه تصویری كامل و درست از وضعیت حقوق مطبوعات در ایران نیستند.
نوروزی در این مقاله آورده است: آزادی مطبوعات دارای مقتضیاتی است كه هر یك از این مقتضیات یك حق مستقل را تشكیل می‌دهند كه عبارتند از حق آزادی انتشار، حق استمرار انتشار، حق كسب خبر، حق انتشار خبر، حق برخورداری از امنیت حرفه‌ای و حق برخورداری از دادرسی خاص.
هر یك از حقوقی كه گفته شد از یك سو مستلزم آزادی‌هایی برای مطبوعات است و از سوی دیگر متضمن مجموعه‌ای از تكالیف برای سازمان‌ها و دستگاه‌های حكومتی است. علاوه بر این، هر یك از حق‌های برشمرده، متضمن مسؤولیت‌هایی برای مطبوعات نیز هستند.
در مقاله‌‌ای كه ارائه شد هر یك از شش حق اساسی تفسیر شد و شرایط اصلی هر كدام مشخص گردید و خصوصاً بر دامنه آزادی مطبوعات و تكالیف حكومتی و حدود مسؤولیت مطبوعات در مورد هر كدام تأكید شد.
براساس این بررسی می‌توان نسبت به هر یك از حق اساسی مطبوعات با شرایط كنونی جامعه ایران و به خصوص روند تحولی آن را مورد ارزیابی و داوری قرار داد.
همچنین می‌توان بر همین پایه مشخص كرد كه رژیم حقوقی مناسب شرایط جامعه ایران چگونه باید طراحی شود كه هم حقوق اساسی مطبوعات را تضمین كند و هم آنكه با شرایط و مناسبات جامعه ایران تناسب و سازگاری داشته باشد.
در ادامه دكتر رویا معتمد نژاد استادیار دانشكده حقوق و علوم سیاسی دانشگاه علامه طباطبایی مقاله خود را با عنوان آزادی مطبوعات در رویه قضایی دیوان اروپایی حقوق بشر مطرح كرد.
وی در مقاله خود آورده است: در دهه‌های اخیر، آزادی‌های بنیادی و حقوق بشر، هنوز در سطح بین‌المللی ضمانت اجرا پیدا نكرده است و فقط در سطح منطقه‌ای و به بیان دقیق‌تر در سطح منطقه اروپا، از ضمانت اجرایی كافی برخوردار شده است.
تأسیس و فعالیت "دیوان اروپایی حقوق بشر" در چارچوب نهادهای "شورای اروپا" در تحقق هر چه بهتر آزادی‌های بنیادی و به ویژه آزادی مطبوعات و اطلاعات در كشورهای اروپایی، نقش بسیار مهمی ایفا كرده است.
مجموعه تفسیر‌ها و آرایی كه این نهاد حقوقی از مقررات كنوانسیون اروپایی حقوق بشر و مخصوصاً ماده ۱۰ آن درباره آزادی بیان و اطلاعات طی چهل سال گذشته به عمل آورده است و رویه قضایی جالب توجهی كه بر مبنای آنها پدید آمده است، در تقویت دموكراسی و تحكم دولت مبتنی بر حقوق و حقوق بشر در ۴۶ كشور عضو شورای اروپا، تأثیر بسزایی داشته است.
یكی از زمینه‌های بسیار مهمی كه دیوان یاد شده، در رویه قضایی خود، به آن توجه خاصی مبذول داشته است، آزادی مطبوعات و اطلاعات است.
معتمد‌نژاد معتقد است: دیوان اروپایی‌ حقوق بشر در بسیاری از آرای خود، بر اهمیت نقش مطبوعات در جامعه دموكراتیك تأكید می‌كند و با حمایت از اصل آزادی مطبوعات و اطلاعات، در مورد محدودیت‌های آن به تفسیر مضیق می‌پردازد.
بررسی رویه قضایی نهاد مذكور درباره آزادی مطبوعات و اطلاعات در چند دهه اخیر می‌تواند برای دست‌اندركاران مطبوعات و سایر وسایل ارتباط جمعی و نیز دانشجویان و علاقمندان حقوق ارتباطات جالب توجه باشد.
در این مقاله سعی شده است چگونگی‌ها و ویژگی‌های رویه قضایی دیوان اروپایی حقوق بشر در حمایت از آزادی مطبوعات و اطلاعات، معرفی شوند.
حسن نمك‌دوست تهرانی، روزنامه‌نگار و عضو هیأت علمی دانشگاه علامه طباطبایی نیز مقاله‌ای تحت عنوان حق دسترسی آزادانه به اطلاعات از قانون تا مصداق ارائه كرد.
وی در مقاله خود نگاهی به نظرات متخصصان حقوق و علوم ارتباطات درباره دسترسی شهروندان به اطلاعات برخی رویدادها و مسائل كشور را آورده است.
نمك‌دوست معتقد است: دموكراسی، آزادی بیان و آزادی اطلاعات، مفاهیمی یكپارچه و درهم تنیده‌اند. همچنان كه "دموكراسی بدون آزادی معنا و مفهوم پیدا نمی‌كند". آزادی بیان نیز بدون آزادی اطلاعات و مؤلفه اصلی آن یعنی حق دسترسی آزادانه شهروندان به اطلاعاتی كه در اختیار حكومت است، تحقق نمی‌یابد.
مطبوعات و روزنامه‌نگاران در عین حال كه خود نقشی حیاتی در استقرار و تحكیم دموكراسی و آزادی بیان ایفا می‌كنند، از جمله مهم‌ترین و نخستین بهره‌مندان حق دسترسی به اطلاعات هستند. روشن‌تر، تولید محتوای مطبوعات، به ویژه در عرصه روزنامه‌نگاری تحقیقی، بستگی تام به این حق و آزادی دارد و از رهگذر برخورداری از این حق است كه روزنامه‌نگاران می‌توانند وظیفه اطلاع‌رسانی و آگاهی دهی خود را به درستی انجام دهند. اهمیت حق دسترسی آزادانه به اطلاعات در غنای محتوای مطبوعات چنان است كه توجه به این حق و راه‌های تحقق آن، یكی از مباحث اصلی روزنامه‌نگاران در سراسر جهان به شمار می‌رود.
در عین حال روزنامه‌نگاران، در عمل و در كار هر روز خود با مصداق‌ها و موضوع‌های فراوانی رو‌به‌رو هستند كه هر یك جنبه‌‌ای نامكشوف از ارتباط میان دموكراسی، آزادی بیان و حق دسترسی آزادانه به اطلاعات را باز می‌كند. پرداختن به سود و زیان دسترسی شهروندان به اطلاعاتی كه در اختیار حكومت است و كند وكاو پیرامون آنها گام مؤثری در تحقق دسترسی آزادانه به اطلاعات است. به این ترتیب، روزنامه‌نگاران می‌توانند به تقویت و ارتقای فرهنگ دسترسی به اطلاعات در جامعه نیز كمك كنند. وی آورده است: با وجود اقبال جهانی به تصویب قوانین حق دسترسی آزادانه به اطلاعات، متأسفانه هنوز قانونی جامع در این زمینه در كشور ما به تصویب نرسیده است. تنها كوشش جدی در این باره، تدوین پیش‌نویس "لایحه آزادی اطلاعات" از سوی اداره حقوقی نهاد ریاست‌جمهوری اسلامی ایران در سال ۱۳۸۳ و پیگیری مباحث آن در كمیسیون حقوقی دولت است.
در این مقاله ضمن توجه به ویژگی‌های اصلی پیش‌نویس مورد اشاره، نظرات متخصصان حقوق و علوم ارتباطات كشورمان درباره دسترسی شهروندان به اطلاعات برخی رویدادها و مسائل مورد توجه افكار عمومی بررسی شده است.
در ادامه این سمینار یونس شكر‌خواه روزنامه‌نگار به ارائه مقاله خود با عنوان روزنامه‌‌نگاری سنتی و روزنامه‌نگاری سایبر سرنوشت آزادی بیان پرداخت. وی در مقاله خود پرسشی با مضمون آینده روزنامه‌نگاری سنتی در برابر روزنامه‌نگاری سایبر و نیز تأثیرات احتمالی روزنامه‌نگاری سایبر بر آزادی بیان مطرح كرده است.
شكر خواه ۹ چهره برجسته جهانی را برای پاسخگویی به این پرسش انتخاب كرده است.
احمد میرعابدینی، پژوهشگر و مدرس و دانشجوی دكترای دانشكده علوم ارتباطات دانشگاه علامه طباطبایی نیز مقاله‌ای با عنوان تحول مطبوعات و ساز و كار زبان رسانه‌ای در ایران ارائه كرد.
وی در مقاله خود آورده است: سیر تحول روزنامه‌نگاری و مطبوعات ایران در چند دهه اخیر نشان می‌دهد كه این نهاد از مراحل متعددی گذر می‌كند. این تغییرات با دگرگونی‌های رسانه‌ها و مطبوعات در اروپا قابل مقایسه‌اند. مرور سیر تحولات مطبوعات در غرب و مقایسه آن با دگرگونی رسانه‌های چاپی در ایران، نشانگر آن است كه مطبوعات ایران در این دوره همانند پیدایش نخستین نشریات دوره‌ای اروپایی در عصر استبداد سلطنتی تا ایجاد محیط مطلوب انتشار مطبوعات ادبی و هنری، فراهم شدن زمینه ظهور و توسعه مطبوعات سیاسی انقلابی و تبدیل شرایط اجتماعی و اقتصادی و فرهنگی كشورهای غربی و گسترش و پیشرفت مطبوعات تجاری خبری، سیر نسبتاً مشابهی را طی می‌كند.
بررسی مطبوعات در ایران، از آغاز پیدایش نخستین روزنامه‌ها تا امروز، جز چند دوره محدود مانند مشروطیت و حكومت مصدق و دوران استبدادی را نشان می‌دهد و مطبوعات پس از بهمن ۵۷ وارد عصری انقلابی شدند. این دوران را می‌توان با مرحله پیدایش "فضای عمومی" مساعد فعالیت‌های مطبوعاتی در آستانه انقلاب‌های سایر وسائل ارتباط جمعی در قرن نوزدهم و بیستم مقایسه آن با دگرگونی‌های ساز و كار زبان و لحن رسانه‌ای بررسی و دنبال كرد. بدون تردید، تحولات جهانی و شرایط داخلی ایران در این زمینه تأثیرهای خاصی داشته كه به آن اشاره می‌شود. برای مثال، مطبوعات ایران در حالی تجاری می‌شوند كه در كنار دریافت آگهی‌های بخش خصوصی و علاوه بر دریافت یارانه‌های مستقیم دولتی و از كمك‌های غیر مستقیم دولتی در بخش عمومی نیز استفاده می‌كنند كه این الگو شباهت زیادی به گسترش سایر بخش‌های اقتصادی دارد، با این تفاوت كه فاصله‌گیری آن از سیاست‌های احزاب مستقل بیش از سایر نهادهای اقتصادی تحت نظارت بخش دولتی و یا حاكمیتی قرار دارد.
وی معتقد است: همچنین، معارضه‌های جهان سومی امروز درباره سلطه و وابستگی مطبوعات را می‌توان با شكلی از نیروهای داخلی در دوران قرن هجدهم و نوزدهم اروپا مقایسه كرد، با این تفاوت كه سطح ستیزها از درون حوزه‌های كشورهایی چون انگلستان، فرانسه یا آلمان به موازی گسترش سرمایه به سطوح بین‌المللی و جهانی در حال گذار بوده است. جهانی شدن ارتباطات و رسانه‌ها از جمله رسانه‌های چاپی این تأثیر را داشته كه نیروهای انقلابی و مراكز تجاری را با خود به شكل توأمان به مرحله تجاری شدن بكشاند، و در حالی كه نیروهای انقلابی اصیل، در شرایط تهدیدهای استبدادی این گرایش ناخودآگاه را یافته‌اند كه دست كم برای مرحله گذاری دیگر از استبداد فاصله بگیرند و با مایه‌های آزادی خواهی و بر اثر موج نیرومند لیبرالیسم وارد دوران تجاری‌سازی‌شوند.
لازم به ذكر است كه افرادی چون دكتركاظم معتمد‌نژاد، دكتر هادی خانیكی و دكتر نعیم بدیعی مقالاتی ارائه كردند كه هر كدام به تفصیل آورده خواهد شد.
در پایان این سمینار دكتر كاظم معتمد‌نژاد دبیر علمی سمینار به جمع‌بندی مباحث مطرح شده در خصوص بررسی مسائل مطبوعات ایران پرداخت. وی به وظیفه خطیر روزنامه‌نگاران جوان ایرانی اشاره كرد و گفت: این روزنامه‌نگاران در راه توسعه مطبوعات، به طرح نظام جامع حقوقی رسانه‌ها برای رسیدن به بهبود وضعیت مطبوعات باید بكوشند. دكتر معتمدنژاد اظهار داشت: ما ۱۵ سال است كه تحقیقاتی برای بهبود وضعیت مطبوعات انجام می‌دهیم كه مدتی است جنبه عملی پیدا كرده است.
وی با ابراز تأسف برای شركت نكردن عده زیادی از مسؤولان و دست‌اندركاران حوزه مطبوعات در این سمینار اظهار تأسف عمیق خود را اظهار داشت.
وی تأكید كرد: ما برای بهبود شرایط حرفه‌ای روزنامه‌نگاری فعالیتمان را ادامه می‌دهیم و امیدواریم با استقرار نظام حقوقی رسانه‌ها عرصه‌ای برای توسعه هر چه بیشتر مطبوعات فراهم شود.
معتمد‌نژاد در پایان با تشكر از حمایت‌های وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی در بهبود شرایط مطبوعات، چشم‌انداز آینده مطبوعات ایران را امید بخش توصیف كرد.
در حاشیه این سمینار نخستین نمایشگاه بزرگ مطبوعات تخصصی با حضور ۴۵۰ نشریه تخصصی از سراسر كشور برگزار شد.
این نمایشگاه همزمان با سومین سمینار بررسی وضعیت مطبوعات كشور بود كه به همت مجتمع مطبوعات تخصصی و به منظور معرفی نشریات تخصصی به پژوهشگران و دانشگاهیان ارائه شد.
گفتنی است با اینكه نشریات تخصصی نسبت به سال‌های پیش ۱۰ برابر شده است اما به دلیل فروش نرفتن روی دكه‌های روزنامه‌فروشی‌ ملاحظه نمی‌شود و در میان جامعه شناخته شده نیستند. به همین منظور با برگزاری نخستین نمایشگاه بزرگ مطبوعاتی ۴۵۰ فصلنامه، ماهنامه، دوهفته‌نامه و هفته‌نامه در معرض دید عموم قرار گرفته‌است

ثریا امینی