مبلمان شهری آرایش نامناسب معبرها

طراحی و ایجاد مبلمان شهری از عواملی است كه در ایجاد هویت، زیبایی و خوانایی (شناسه) شهر اهمیت فراوان دارد اما كارشناسان شهری معتقدند ضعف مدیریت شهری عاملی برای نابسامانی در این حوزه است.
به گفته كارشناسان شهری، مبلمان شهری به تجهیزاتی اطلاق می‌شود كه برای خدمات‌رسانی به مردم شهر جانمایی شده و در شهر نصب می‌شوند.
بر اساس اصول شهرسازی مبلمان شهری باید با در نظر گرفتن رفتارهای اجتماعی‌وفرهنگی شهر موردنظر طراحی و نصب شوند. از دیدگاه یك نظریه‌پرداز غربی، اگر قرار است شعور شهری آن شناخته شود باید به مبلمان آن شهر توجه داشت. اگر این عناصر بتوانند «لبخند» را به لب مردم بیاورند و برای آنها پیام‌آور احساس آرامش و امنیت باشند، می‌توان گفت عملكردی موفق داشته‌اند.
دكتر «سید امیر منصوری»‌ استاد دانشگاه تهران، صاحبنظر در حوزه شهرسازی و مسوول بخش معماری منظر دانشگاه تهران در این باره می‌گوید: «مبلمان شهری مثل هر عنصر دیگری در سیمای شهر تاثیرگذار است و باید در این حوزه با طراحی و برنامه‌ریزی‌های دقیق، متناسب با فرهنگ و آداب و رسوم مردم حركت كرد.
زمانی كه قرار است در نقطه‌ای از شهر یك نیمكت نصب شود، باید با توجه به محیط و هویت منطقه این كار صورت گیرد. برای مثال اگر یك صندلی بتنی بدون تناسبی با فضا نصب شود، این ناهماهنگی در ادراك شهروند تاثیرگذار‌شده و رفتارهای اجتماعی، كنش‌ها و واكنش‌های او را متاثر می‌كند.‌»
رئیس پژوهشكده‌ مركز تحقیقات هنر، معماری و شهرسازی كه طراحی مبلمان شهری را فاقد حداقل استانداردهای علمی و تخصصی می‌داند در بخش دیگری از سخنان خود در مورد بعد عملكردی مبلمان شهری در شهر می‌گوید:«در سه محور می‌توان ابعاد تاثیرگذار مبلمان شهر را بررسی كرد.
بعد عملكردی این عناصر، مهم‌ترین وجهی است كه برای آنها در نظر گرفته می‌شود. برای مثال تابلو، پل عابر پیاده، سطل، كیوسك تلفن و مطبوعات و حتی نرده‌ها، هر كدام با سرویس‌دهی و خدمات خاص خود در جهت رضایت عمومی طراحی می‌شوند.‌»
«منصوری»، با در نظر گرفتن ابعاد دیگر موضوع به وجوه هویتی و خوانایی می‌پردازد. خوانایی مفهومی است كه از سوی طراحان شهری همچون كوین لینچ، صاحبنظر آمریكایی مطرح شد. بر پایه این مفهوم اگر تمهیدات كالبدی و طراحی یك شهر برنامه‌ریزی شده و اصولی صورت گیرد شهروندان قادر خواهند بود نقشه ذهنی واقعی‌تری از شهر ترسیم كنند. در شهر خوانا حتی شهروندان نا‌آشنا به فضاهای شهر می‌توانند بدون سرگشتگی شهر را شناسایی كرده و با استفاده از نشانه‌های ساده مسیریابی كنند.
به اعتقاد لینچ خوانایی در یك شهر با استفاده از چهار عنصر اصلی لبه، نماد، نشانه و گره محقق می‌شود.
از دیدگاه‌ منصوری اما در شهرهای كشور ما فرآیند طراحی و جانمایی مبلمان شهری كمكی به خوانایی شهر نمی‌كنند. او معتقد است الگوبرداری‌های ناقص از تجربه‌های اروپایی مبلمان شهری را به گونه‌ای طراحی كرده كه مردم با آن ارتباط برقرار نمی‌كنند.
چنانچه این استاد دانشگاه تهران می‌گوید تجربه‌ها و الگوهای طراحی مبلمان شهری جهانشمول نیست و تابع ویژگی‌های فرهنگی و اجتماعی است اما شهرهای ما در استفاده از این الگوها گامی برای بومی كردن آنها برنداشتند.
از دیدگاه منصوری، تخریب عامدانه مبلمان شهری در شهرها نشانه بارز ضعف طراحی آنهاست. او معتقد است مردم با این تجهیزات ارتباط برقرار نكرده و به دلیل نبود این تعلق اجتماعی به آنها آسیب می‌رسانند.
بعد هویتی از ابعاد مهمی است كه می‌تواند در خاطره بصری مردم نقش اساسی داشته باشند، منصوری در این باره می‌گوید: «تصور كنید وقتی پل‌های عابر‌پیاده در تهران همه دارای طراحی یكسانی باشند، تبدیل به نماد یا سمبلی از شهر می‌شوند. مانند برج آزادی كه نمادی از تهران است. این تجربه در پاریس در طراحی ورودی‌های متروها یا حتی ساده‌ترین المان شهری چون نرد‌ه‌های پارك‌ها لحاظ شده است و دقیقا به دلیل همین ظرافت‌هاست كه پاریس شهری مملو از نمادهای شناخته شده است كه آن را به عنوان شهری با هویت شاخص به جهان معرفی می‌كند. این نمادها تا امروز به عنوان امضای شهر پاریس حفظ شده است و هرچند این شهر در طول تاریخ دچار تحولات متعددی شده اما نمادها هنوز كاربری خود را به عنوان عناصر هویت بخش حفظ كرده‌اند.»
مبلمان شهری از عناصری هستند كه توانایی و ظرفیت فراوانی برای تامین اهداف سامان‌دهی منظره شهری دارند، اهداف سه‌گانه زیباسازی، هویت‌‌بخشی و خواناسازی محیط، دارای مهم‌ترین كاركرد آنها در شهر است.
به گفته منصوری، مكان‌یابی نصب مبلمان كه عنصری است مرتبط با عملكرد عناصر، جنبه‌های دیگر این عناصر را تحت‌الشعاع قرار می‌دهد. از سوی دیگر مهندس «لاهیجی» از طراحان مبلمان شهری و یكی از مسوولان سازمان زیباسازی شهر تهران در این باره می‌گوید: ‌«طراحی فراگیر و جهانی مبلمان یكی از موضوعاتی است كه مورد توجه طراحان و كارشناسان مسائل شهری قرار گرفته است.
این عناصر باید به صورتی طراحی شوند كه برای عموم مردم در تمام گروه سنی مورد استفاده باشند. معلولان، كودكان و سالخوردگان جزو افرادی هستند كه اغلب در این موارد نادیده گرفته می‌شوند.‌»
عناصر مبلمان شهری با توجه به رفتارشناسی، فرهنگ و سنت‌های شهرهای مختلف طراحی می‌شوند چرا كه با ورود به شهرها این عناصر نشان‌دهنده هویت و نوع رفتار و فرهنگ مردم آن شهر است.
یكی از اهداف متخصصان شهرسازی، افزایش حضور افراد پیاده در شهر برای ارتباط بیشتر مردم در محیط شهر و جامعه با هم است و مبلمان شهری یكی از عوامل موثر بر این روند است. لاهیجی، با تاكید بر تاثیر مبلمان شهری در هویت‌زایی در شهرها، می‌افزاید: «در قدیم زمانی كه به شهرهای دیگر ایران سفر می‌كردیم، لذت‌بخش بودن سفر امر بدیهی بود زیرا هویت و بافت سنتی شهرها از عواملی بودند كه در ایجاد حس لذت‌بخشی سفر آثار ویژه‌ای داشتند،پس طراحی این عناصر باید به گونه‌ای باشد كه وقتی وارد شهری می‌شویم بدون آنكه نام شهر را بدانیم، با دیدن مبلمان شهر، بر اساس فرهنگ شهر، رفتار مردم، بتوانیم بگوییم كه شهر موردنظر رشت یا اصفهان است.
چون شهرهای دیگر در حال حاضر از الگوی شهری تهران الگوبرداری می‌كنند، هویت سنتی و فرهنگی تاریخی خود را از دست می‌دهند.‌»نا‌آشنایی مدیران شهری با موضوع عدم استفاده آنها از متخصصان و طراحان مبلمان شهری از مهم‌ترین عوامل در افزایش نابسامانی در سیما و منظر شهری است و مسوولان سال‌هاست این نكته را از خاطر برده‌اند كه مردم مبلمان شهری شهرهایشان را دوست ندارند و شاید از همین روست كه آنها را تخریب می‌كنند.

منبع : روزنامه تهران امروز