نگاهی به پنجاه سال صنعت فضا

● اکتبر ۱۹۵۷ (۱۲ مهر ماه ۱۳۳۶): پرتاب اسپوتنیک، اولین ماهواره ساخت بشر
ماهواره اسپوتنیک۱، اولین ماهواره ساخت بشر است که چهارم اکتبر ۱۹۵۷ توسط اتحاد جماهیر شوروی به فضا پرتاب و بدین سان عصر فضا آغاز شد. این ماهواره، به اندازه یک توپ بسکتبال بود و پس از قرار گرفتن در مدار با ارسال منظم سیگنال های رادیویی آغاز مأموریت خود را به جهانیان اعلام کرد.
● ۳ نوامبر ۱۹۵۷ (۱۲ آبان ۱۳۳۶): پرواز اولین موجود زنده به فضا
در ۳ نوامبر ۱۹۵۷، اتحاد جماهیر شوروی ماهواره اسپوتنیک۲ را که حامل سگی به نام بودایکا، به فضا پرتاب کرد. اینگونه شد که لایکا، یک سگ ماده ۶ کیلوگرمی، عنوان نخستین موجود زنده فضانورد جهان را به نام خود در تاریخ ثبت کرده است.
● ۳۱ ژانویه ۱۹۵۸ (۱۱ بهمن ۱۳۳۶): پرتاب اولین ماهواره ایالات متحده امریکا
ایالات متحده آمریکا، در آخر ژانویه ۱۹۵۸، اکسپلورر۱ را به عنوان اولین ماهواره این کشور در مدار قرار داد. اطلاعات به دست آمده از اکسپلورر، منجر به کشف کمربند مغناطیسی ون آلن شد. تا سال ۲۰۰۴، برنامه اکسپلورر ۷۹ پرتاب موفق را پشت سر گذاشت.
● ۱ اکتبر ۱۹۵۸ (۹ مهر ۱۳۳۷): تأسیس سازمان فضایی ایالات متحده آمریکا
ایالات متحده آمریکا، سازمان هوافضای این کشور با نام سازمان ملی هوانوردی و فضایی، ناسا، در ۲۹ ژوئیه ۱۹۵۸ تاسیس و این سازمان اول اکتبر ۱۹۵۸ رسما کار خود را آغاز کرد. ناسا، علاوه بر توسعه برنامه‌های فضایی، تحقیقات بلند مدت نظامی و غیرنظامی را نیز در زمینه هوافضا عهده‌دار است.
● ۲ ژانویه ۱۹۵۹ (۱۲ دی ۱۳۳۷): اولین قدم برای دستیابی به ماه
اتحاد جماهیر شوروی، برنامه‌ لونا را به منظور کسب اطلاعات در مورد ماه تعریف کرد. این برنامه، شامل ۴۸ مأموریت، نخستین برنامه فضایی بود که درمورد جرمی آسمانی غیر از زمین تعریف شد. پرتاب اولین کاوشگر لونا در ۲ ژانویه ۱۹۵۹ انجام گرفت و مجموعه کاوشگرهای لونا طی ۱۶ سال، موجب اکتشافات بسیار مهمی در خصوص ماه و زمین شدند.
● ژوئن ۱۹۵۹ (خرداد ۱۳۳۸): پرتاب اولین ماهواره جاسوسی
کورونا نام اولین مجموعة ماهواره‌های جاسوسی ایالات متحده است. آمریکا این ماهواره‌های مجهز به دوربین عکس‌برداری را برای زیر نظر داشتن اتحاد جماهیر شوروی، چین و بعضی کشورهای دیگر پرتاب کرد. بین سال‌های ۱۹۵۹ تا ۱۹۷۲، ۱۴۴ ماهواره کورونا پرتاب شد که ۱۰۲ تا از آنها عکس‌های کاربردی زیادی به زمین ارسال کردند.
● ۱ آوریل ۱۹۶۰ (۱۲ فروردین ۱۳۳۹): پرتاب اولین ماهواره هواشناسی دنیا
مجموعه ماهواره‌های تایروس اولین ماهواره‌های هواشناسی دنیا هستند که ناسا استفاده از آنها را با پرتاب تایروس-۱ در سال ۱۹۶۰ آغاز کرد. ده ماهواره تایروس، با حمل دوربین‌های تلویزیونی عکس‌هایی از پوشش ابری زمین تهیه کرده، نشان دادند که استفاده از فناوری فضایی در تحقیقات هواشناسی تا چه اندازه مفید است.
● ۱۲ اوت ۱۹۶۰ (۲۱ مرداد ۱۳۳۹): پرتاب اولین ماهواره مخابراتی دنیا
ماهواره اکو، پس از پرتاب، پیامی را از رئیس جمهور وقت ایالات متحده مخابره کرد. این پیغام اولین پیام بشر بود که با استفاده از ماهواره مخابره می‌شد. اکو۱ و اکو۲، به عنوان نخستین ماهواره‌های مخابراتی جهان، این نظریه را به اثبات رساندند که با استفاده از ماهواره می‌توان عکس، صدا و موسیقی را به فاصله‌های‌ دور ارسال کرد.
● ۱۲ آوریل ۱۹۶۱ (۲۳ فروردین ۱۳۴۰): اولین پرواز فضایی بشر
چهل و شش سال پیش، در ۱۲ آوریل ۱۹۶۱، یوری الکسیوویچ گاگارین، مرزهای فضا را درنوردید و وارد دنیایی شد که پیش از او انسان دیگری آن را تجربه‌ نکرده بود. گاگارین در پرواز ۱۰۸ دقیقه‌ای خود با فضاپیمای وستوک، یک بار گرد زمین چرخید.
● ۵ مه ۱۹۶۱ (۱۵ اردیبهشت ۱۳۴۰): پرواز اولین فضاپیمای سرنشین‌دار ایالات متحده آمریکا
مرکوری، اولین برنامه فضایی سرنشین‌دار ایالات متحده بود که اولین کپسول این برنامه در ۵ مه ۱۹۶۱، در حالی که فضانوردی با نام آلن شپرد را در خود داشت، با راکت ردستون پرتاب شد و پروازی زیرمداری را به نمایش گذاشت. این کپسول در این پرواز، اولین پرواز سرنشین دار ایالات متحده بود که البته زیر مداری انجام شد.
● ۲۲ ژوئیه ۱۹۶۲ (۲۱ تیر ۱۳۴۱): پرتاب اولین کاوشگر بین سیاره‌ای
مارینر نام اولین مجموعه‌ از کاوشگرهای رباتی بین‌سیاره‌ای است که به‌منظور تحقیق در مورد سیاره‌های نزدیک زمین، مریخ، تیر و زهره، طراحی و ساخته شدند و اولین آن در ژوئیه ۱۹۶۲ پرتاب شد. این برنامه چند تجربه جدید را برای اولین بار در تاریخ فضا به نام خود ثبت کرد: اولین گذر(۱) سیاره‌ای، به نمایش درآوردن اولین مدارگرد سیاره‌ای و نمایش اولین مانور قلاب سنگ جاذبه ای(۲). مأموریت هفت فضاپیما از ده فضاپیمای این برنامه، موفقیت آمیز بود و سه مورد به شکست انجامید.
● ۲۰ فوریه ۱۹۶۲ (۱ اسفند ۱۳۴۱): اولین آمریکایی در مدار زمین
جان هرشل گلن اولین آمریکایی است که در ۲۰ فوریه ۱۹۶۲ به مدار زمین رفت. وی پروازش را با فضاپیمای مرکوری انجام داد. در این پرواز، گلن در عرض ۴ ساعت و ۵۵ دقیقه و ۲۳ ثانیه، سه بار زمین را دور زد.
● ۱۶ ژوئن ۱۹۶۳ (۲۶ خرداد ۱۳۴۲): پرواز نخستین زن فضانورد
والنتینا ولادیمیرونا ترشکوا اولین زن از این کره خاکی است که به فضا رفت. این پرواز در ۱۶ ژوئن ۱۹۶۳، دو سال پس از پرواز گاگارین انجام گرفت. طی این پرواز، ترشکوا در کپسول وستوک، ۴۸ بار گرد زمین چرخید و سه روز را در فضا سپری کرد. این مدت زمان، از کل زمان پروازهای فضایی سرنشین‌دار ایالات متحده تا آن زمان، بیشتر بود.
● ۱۲ اکتبر ۱۹۶۴ (۲۰ مهر ۱۳۴۳): پرواز دومین کپسول سرنشین‌دار شوروی
فضاپیمای وسخود در حقیقت نمونه پیشرفته کپسول فضایی وستوک بود که قابلیت حمل چند سرنشین را داشت، با این تفاوت که در وستوک فضانوردان با استفاده از سیستم خلاصی از کپسول جدا می‌شدند و سپس با استفاده از چتر روی زمین فرود می‌آمدند، اما وسخود به همراه سرنشینانش به زمین می‌رسید. از این فضاپیما تنها در دو مأموریت استفاده شد ولی هر دو مأموریت در نوع خود شایان توجه بود.
● ۱۸ مارس ۱۹۶۵ (۲۷ اسفند ۱۳۴۳): انجام اولین راه‌پیمایی در فضا
در ۱۸ مارس ۱۹۶۵ الکسی لئونوف، فضانورد روسی، از فضاپیمای وسخود که در حال گردش به دور زمین بود، خارج و در حالی که با طناب به فضاپیما متصل بود به مدت ۱۲ دقیقه بیرون از فضاپیما در فضا راه‌پیمایی کرد. این، اولین راه‌پیمایی بشر در فضای بی‌انتها بود.
● ۲۳ مارس ۱۹۶۵ (۳ فروردین ۱۳۴۴): پرواز دومین فضاپیمای سرنشین‌دار ایالات متحده آمریکا
پس از موفقیت‌های به دست آمده در برنامه مرکوری، آمریکا، برنامه جمینی را با هدف انجام پروازهایی با مدت زمان طولانی‌تر و رسیدن به ماه راه‌اندازی کرد. کپسول جمینی دو سرنشین در خود جای می‌داد و اولین پرواز سرنشین‌دار این کپسول نزدیک به ۵ ساعت طول کشید.
● ۱۶ نوامبر ۱۹۶۵ (۲۵ آبان ۱۳۴۴): اولین تلاش برای دستیابی به زهره
ونرا نام مجموعه کاوشگرهایی است که اتحاد جماهیر شوروی به منظور کسب اطلاعات از سیاره زهره توسعه داد. ونرا۳ که در ۱۶ نوامبر ۱۹۶۵ به سمت زهره پرتاب شده بود، در اول مارس ۱۹۶۶ اولین جسم ساخته بشر شد که به سیاره‌ای دیگر رسید. در این برنامه، ۱۶ فضاپیمای ونرا چند تجربه جدید را در تاریخ فضا به نام خود ثبت کردند. از جمله اولین تصویر از سطح یک سیاره غیر از زمین برای اولین بار توسط این سری از مأموریت ها بدست آمد.
● ۳۰ مه ۱۹۶۶ (۹ خرداد ۱۳۴۵): پرتاب اولین کاوشگر ماه ایالات متحده آمریکا
ناسا برنامه سرویر را برای کسب اطلاعات از ماه تعریف کرد. این برنامه شامل هفت فضاپیمای رباتی بود که بین سالهای ۱۹۶۶ تا ۱۹۶۸ توانستند روی ماه بنشینند. سرویر در واقع پیش زمینه‌ای برای برنامه آپولو و اصلی‌ترین هدف آن به نمایش درآوردن فرود آرام روی سطح ماه بود که سرویر۱ در ۲ ژوئن ۱۹۶۶به این هدف رسید. برنامه سرویر علاوه بر هدف اصلی دستاوردهای دیگری نیز به همراه داشت.
● ۲۳ آوریل ۱۹۶۷ (۳ اردیبهشت ۱۳۴۶): اولین پرواز فضاپیمای سایوز
فضاپیمای سایوز موفق‌ترین فضاپیمای سرنشین‌دار روسیه و از معدود فضاپیماهای سرنشین‌دار دنیاست. اتحاد جماهیر شوروی این فضاپیما را با هدف رسیدن به ماه طراحی کرد و اولین پرواز سرنشین‌دار آن در ۲۳ آوریل ۱۹۶۷ انجام شد. این فضاپیما که از دهه‌ ۱۹۶۰ تاکنون به فعالیت خود ادامه داده، برای انتقال فضانوردان به و از ایستگاه‌های فضایی میر و سالوت مورد استفاده قرار می‌گرفت و اکنون برای نقل و انتقال فضانوردان به ایستگاه فضایی بین‌المللی استفاده می‌شود.
● ۱۵ سپتامبر ۱۹۶۸ (۲۴ شهریور ۱۳۴۳): پرتاب اولین فضاپیمایی که به گرد ماه چرخید و بازگشت
زوند۵، پنجمین کاوشگر از مجموعه‌ هشت تایی کاوشگرهای بی‌سرنشین زوند، اولین فضاپیمایی است که به دور ماه چرخید و به زمین بازگشت. این کاوشگر، در ۱۵ سپتامبر ۱۹۶۸ به سمت ماه پرتاب شد، سه روز بعد به نزدیکی ماه رسید و پس از چرخش به دور ماه به سمت زمین روانه شد و رکورد این کار را در تاریخ فضا به نام خود ثبت کرد.
● ۲۰ ژوئیه ۱۹۶۹ (۲۹ تیر ۱۳۴۸): سفر انسان به ماه
برنامه‌ی آپولو با هدف رسیدن انسان به ماه تعریف شد و موفق شد اولین فرود موفق انسان روی ماه را به نمایش گذارد. اولین فرود موفق سرنشین‌دار روی ماه، در مأموریت آپولو۱۱ در ۲۰ ژوئیه ۱۹۶۹، اتفاق افتاد. در این مأموریت فضاپیمای آپولو در ۱۶ ژانویه ۱۹۶۹، حامل سه فضانورد با نام‌های نیل آرمسترانگ، ادوین (باز) آلدرین و مایکل کالینز، با پرتابگر ساترن۵، به سوی ماه پرتاب شد. فضاپیما پس از ۴ روز در مدار ماه قرار گرفت. آلدرین و آرمسترانگ سوار ماه‌نشین ایگل شدند و کالینز در فضاپیمای گردان به دور ماه باقی ماند. در ۲۰ ژوئیه ۱۹۶۹ در ساعت ۴ و ۱۸ دقیقه بعد از ظهر، ماه‌نشین بر خاک ماه نشست و پس از چند ساعت، ابتدا آرمسترانگ و پس از آن آلدرین از ماه‌نشین پیاده شدند و قدم بر سطح این کره نهادند. بین سال‌های ۱۹۶۹ تا ۱۹۷۲ برنامه آپولو در هفت نوبت انجام گرفت که به جز مورد آپولو ۱۳ در بقیه موارد در هر نوبت ۲ فضانورد روی ماه پیاده ‌شدند. به این ترتیب در مجموع ۱۲ انسان بر جرم سماوی غیر از زمین گام نهادند.
● ۱۹ آوریل ۱۹۷۱ (۳۰ فروردین ۱۳۵۰): پرتاب اولین ایستگاه فضایی دنیا
اولین ایستگاه فضایی دنیا، متعلق به اتحاد جماهیر شوروی سابق، سالوت۱ نام داشت. برنامه سالوت متشکل از شش ایستگاه تحقیقاتی علمی و سه ایستگاه نظامی، در بازه زمانی ۱۱ ساله‌ای، از ۱۹۷۱ تا ۱۹۸۲، پرتاب شدند. تجربه‌های به دست آمده از این ایستگاه‌های فضایی که تنها از یک مدول تشکیل شده بودند، راه را برای ساخت و برقراری ایستگاه‌های فضایی بزرگتر و پیچیده‌تری مانند میر و ایستگاه فضایی بین‌المللی هموار کرد.
● ۲ مارس ۱۹۷۲ (۱۱ اسفند ۱۳۵۰): پرتاب پرسرعت‌ترین کاوشگر بین سیاره‌ای
ناسا, برنامه پایونیر را به‌منظور کاوش‌های بین سیاره‌ای تعریف کرد. در ۲ مارس ۱۹۷۲ موشک اطلس، پایونیر۱۰ را با سرعتی نزدیک به ۵۰.۰۰۰ کیلومتر بر ساعت از مدار زمین خارج و این فضاپیما پرواز به سوی سیاره مشتری را آغاز کرد. به این ترتیب، پایونیر۱۰ سریع‌ترین جسم ساخت بشر تا آن زمان شد که زمین را ترک می‌کرد؛ به قدری سریع که پس از ۱۱ ساعت از ماه عبور کرد و ظرف ۱۲ هفته با طی مسافت ۸۰ میلیون کیلومتر، مریخ را پشت سر گذاشت. در برنامه پایونیر، پایونیرهای ۱۰ و ۱۱، پس از کاوش سیارات خارجی منظومه شمسی، آن را ترک کردند.
● ۲۳ ژوئیه ۱۹۷۲ (۱ مرداد ۱۳۵۱): پرتاب ماهواره منابع زمینی لندست
توانایی مشاهده زمین از فضای بالای آن با استفاده از ماهواره‌ها اطلاعات و جزئیات زیادی نسبت به چشم‌انداز و بینشی که پیش از آن نسبت به زمین وجود داشت، فراهم آورد؛ بطوری‌که دستیابی به این اطلاعات، از روشهای دیگر غیرممکن بود. ناسا اولین مرکز فضایی‌ است که در ژوئیه ۱۹۷۳ با پرتاب ماهواره لندست به این مهم دست یافت.
● ۱۴ مه ۱۹۷۳ (۲۴ اردیبهشت ۱۳۵۲): آغاز به کار اولین ایستگاه فضایی ایالات متحده آمریکا
ایستگاه فضایی اسکای‌لب اولین ایستگاه فضایی ایالات متحده است که به هدف مطالعات زیستی، مطالعات خورشیدی، مشاهدات زمینی و بررسی رفتار مواد مختلف در فضا در ارتفاع متوسط ۴۳۰ کیلومتری زمین قرار داده شد. اسکای‌لب۱، در ۱۴ می ۱۹۷۳ پرتاب شد، تا سال ۱۹۷۴ فضانوردان طی سه مأموریت از آن دیدن کردند و در ۱۱ ژوئیه ۱۹۷۹ طی عملیاتی انتحاری در جو سوخت.
● دسامبر ۱۹۷۳ (آذر ۱۳۵۲): تاسیس سازمان فضایی اروپا
سازمان فضایی اروپا یا ایسا در سال ۱۹۷۵ از تلفیق دو سازمان فضایی پیشین این قاره، یعنی اسرو و الدو شکل گرفت. همکاری کشورهای اروپایی در تحقیقات فضایی و توسعه فناوری فضایی و کاربردهای آن، هدف تاسیس این سازمان بوده است. ایسا در ابتدا ده عضو سرمایه‌گذار داشت و در حال حاضر (۲۰۰۷)، ۱۷ عضو دارد که عبارتند از بلژیک، آلمان، دانمارک، فرانسه، انگلیس، ایتالیا، هلند، سوئد، سوئیس، اتریش، نروژ، فنلاند، ایرلند، یونان، پرتغال و لوکزامبورگ و اسپانیا. در سال ۱۹۷۸ کانادا به عنوان عضو همکار، به عضویت این سازمان درآمد.
● ۱ ژوئیه ۱۹۷۵ (۱۰ تیر ۱۳۵۴): ملاقات فضاپیماهای آمریکا و شوروی
اولین مأموریت مشترک فضایی که بین دو قدرت فضایی آن زمان انجام شد، مأموریت ملاقات فضانوردان روسی و امریکایی در فضا بود. در این مأموریت که در فاصله ۲۲۰ کیلومتری زمین انجام گرفت فضاپیمای آپولو ۱۸ ایالات متحده با فضاپیمای سایوز ۱۹ شوروی به یکدیگر متصل شدند و سرنشینان دو فضاپیما - فضانوردان روسی در کپسول سایوز و فضانوردان امریکایی در کپسول جمینی- با یکدیگر دست دادند. در این ملاقات فضانوردان روسی به زبان انگلیسی و فضانوردان امریکایی به زبان روسی سخن می‌گفتند.
● ۲۰ اوت ۱۹۷۵ (۲۹ مرداد ۱۳۵۴): پرتاب دومین کاوشگر سیاره سرخ
ناسا فضاپیماهای وایکینگ۱ و وایکینگ۲، را برای رسیدن به سیاره سرخ ساخت. هر یک از دو کاوشگر از دو بخش اصلی تشکیل شده بود؛ مدارگردی که در مدار به دور مریخ بچرخد و از آن عکس بگیرد و سطح‌نشینی که روی سطح سیاره فرود آید و در آن به کند و کاو بپردازد. وایکینگ۱ در ۲۰ اوت ۱۹۷۵ و وایکینگ۲ در ۹ سپتامبر همان سال، پرتاب شدند و مسافت ۵۶.۳۲۵.۵۰۰ کیلومتری زمین تا مریخ را طی کردند و سرانجام در سال ۱۹۷۶ موفق به فرود در سطح مریخ شدند. این موفقیت به اندازه موفقیت آمریکایی‌ها در تسخیر ماه اهمیت داشت.
● ۵ سپتامبر ۱۹۷۷ (۱۴ شهریور ۱۳۵۶): پرتاب کاوشگر مشتری و زحل
برنامه وویجر شامل یک جفت کاوشگر بی‌سرنشین علمی بود که ناسا هر دو فضاپیما را در سال ۱۹۷۷ پرتاب کرد. گرچه دو کاوشگر برای تحقیق در خصوص زحل و مشتری طراحی شده بودند، قادر بودند مأموریت خود را به خارج از منظومه شمسی نیز ادامه دهند، بنابراین پس از اتمام ماموریت خود در منظومه شمسی سفر خود را به خارج از مرزهای آن ادامه دادند.
● اکتبر ۱۹۷۸ (مهر ۱۳۵۷): پرتاب اولین ماهواره جی‌پی‌اس
برنامه جی‌پی‌اس در سال ۱۹۷۸ با پرتاب چهار ماهواره نخست این برنامه آغاز و در آوریل ۱۹۹۵، توان عملیاتی آن کامل شد. با استفاده از اطلاعات ارسالی از این ماهواره‌ها می‌توان موقعیت دقیق مکانی-زمانی اهداف زمینی را به دست آورد. از سپتامبر ۲۰۰۷ به بعد، سامانه جی‌پی‌اس، ۳۱ ماهواره دارد که کل سطح کره زمین را به‌طور هم‌زمان پوشش می‌دهند.
● ۱۸ ژوئیه ۱۹۸۰ (۲۷ تیر ۱۳۵۹): اولین پرتاب موفقیت‌آمیز هند
کشور هندوستان، اولین پرتاب موفق خود را در ۱۸ ژوئیه ۱۹۸۰ با پرتاب‌کننده چهارمرحله‌ای اس‌ال‌وی-۳ که به دست مهندسان این کشور ساخته شده بود، تجربه کرد. این پرتابگر ۲۲ متری با ۱۷۰۰ کیلوگرم وزن، قادر بود محموله‌ای به وزن ۴۰ کیلوگرم را در ارتفاع ۴۰۰ کیلومتری قرار دهد. اس‌ال‌وی مبنای توسعه پرتابگر پیشرفته‌تر بعدی، آاس‌ال‌وی شد.
● ۱۲ آوریل ۱۹۸۱ (۲۳ فروردین ۱۳۶۰): پرواز اولین فضاپیمای قابل استفاده مجدد جهان
شاتل فضایی اولین وسیله نقلیه فضایی است که با هدف قابلیت استفاده مجدد و در نهایت کاهش هزینه‌های پرتاب ساخته شد و اولین پرواز آن در ۱۲ آوریل ۱۹۸۱ انجام گرفت. این فضاپیما تاکنون (سپتامبر ۲۰۰۷) ۱۱۹ پرتاب داشته که ۱۱۷ مورد از آنها موفق بوده است. در مجموع شش شاتل ساخته شده است که برای هر کدام نام ویژه‌ای انتخاب شد: انترپرایز (که تنها جنبه آزمایشی داشت و برای پرواز فضایی مناسب نبود)، کلمبیا (که اولین پرواز موفق ناوگان را در آوریل ۱۹۸۲ به نمایش گذاشت)، چلنجر، دیسکاوری، آتلانتیس و اندیور (به عنوان جایگزینی برای چلنجر پس از انفجار آن). حادثه چلنجر در ۲۸ ژانویه ۱۹۸۶ و حادثه کلمبیا در اول فوریه ۲۰۰۳، دو فضاپیما را از ناوگان شاتل‌های فضایی ایالات متحده خارج کرد.● ۲۸ نوامبر ۱۹۸۳ (۷ آذر ۱۳۶۲): اولین آزمایشگاه واقعی در فضا
آزمایشگاه فضایی اسپیس‌لب، آزمایشگاهی درون شاتل فضایی بود و زمانی که شاتل در مدار شناور می‌شد، امکان انجام آزمایش‌هایی را در شرایط بی‌وزنی برای دانشمندان فراهم می‌کرد. از سال ۱۹۸۳ تا ۲۰۰۱، ۲۷ اسپیس‌لب در فضا برقرار شد. طی این مدت دانشمندان از ملیت‌های مختلف تحقیقات زیادی را در خصوص موضوعات مختلف علمی در این آزمایشگاه در شرایط بی‌وزنی به انجام رساندند.
● ۲۵ ژوئیه ۱۹۸۴ (۲۶ تیر ۱۳۶۳): نخستین راه‌پیمایی یک زن در فضا
سوتلانا یوگنیونا ساویتسکایا اولین زنی است که در فضا راه‌پیمایی کرد. وی با فضاپیمای سایوز_تی۱۲ به ایستگاه فضایی سالوت۷ رفت و در ۲۵ ژوئیه ۱۹۸۴ در خارج از ایستگاه راه‌پیمایی کرد. راهپیمایی فضایی وی، ۳ ساعت و ۳۵ دقیقه طول کشید.
● ۷ ژانویه ۱۹۸۵ (۱۷ دی ۱۳۶۳): پرتاب نخستین کاوشگری که با دنباله‌دار هالی ملاقات کرد
سکیجیک اولین فضاپیمای بین‌سیاره‌ای ژاپن است که این کشور آن را برای ملاقات دنباله‌دار هالی و آزمایش طرح فرار از جاذبه زمین برای اولین بار بر اساس فناوری ژاپنی، پرتاب کرد. این فضاپیمای بین سیاره‌ای در ۱۱ مارس ۱۹۸۶ از فاصله ۹۹/۶ میلیون کیلومتری با دنباله‌دار هالی ملاقات کرد.
● ۲۸ ژانویه ۱۹۸۶ (۷ دی ۱۳۶۴): انفجار شاتل چلنجر
اس‌تی‌اس-۵۱-ال، بیست و پنجمین مأموریت فضاپیمای شاتل بود که متأسفانه تنها ۷۳ ثانیه پس از پرتاب منفجر شد و هر هفت سرنشین آن جان باختند. در بین خدمه فضاپیما، معلمی با نام کریستا مک آلیف بود که طبق برنامه قرار بود به عنوان اولین معلم و اولین شهروند عادی (شخصی غیر از فضانوردان و دانشمندان) ایالات متحده به فضا سفر کند. این حادثه غم انگیز در حالی اتفاق افتاد که میلیون‌ها دانش‌آموز در سراسر دنیا از طریق تلویزیون شاهد آن بودند.
● ۲۰ فوریه ۱۹۸۶ (۱۲ اسفند ۱۳۶۴): پرتاب ایستگاه فضایی میر
ایستگاه فضایی میر، از موفق‌ترین برنامه‌های فضایی جهان است. این ایستگاه، از ۶ مدول اصلی تشکیل شده بود که اولین آن با نام کور (هسته) در ۲۰ فوریه ۱۹۸۶ پرتاب شد. سایر مدول‌ها به طور جداگانه در یک بازه زمانی ۱۰ ساله، بین سال‌های ۱۹۸۶ و ۱۹۹۶، پرتاب و به هسته اصلی ایستگاه متصل شدند. میر مجهز به دستگاه‌ها و تجهیزاتی به‌منظور تحقیقات در زمینه‌هایی از قبیل زیست‌فناوری، اثرات اشعه ایکس، عکس‌برداری و نیز دارای تجهیزات رفاهی مثل آشپزخانه، باشگاه ورزشی بود. این ایستگاه در مدار ۳۰۰ تا ۴۰۰ کیلومتری زمین و با زاویه میل ۶/۵۱ درجه نسبت به خط استوا قرار داشت. این ایستگاه برای مدت ۵ سال طراحی شده بود، اما ۱۵ سال عمر کرد و طی این مدت، ۸۶.۰۰۰ بار گرد زمین چرخید. ۱۳ سال از عمر مداری این ایستگاه، با حضور و اقامت فضانوردان و پژوهشگران سپری شد. میر سرانجام در ۲۳ مارس ۲۰۰۱، پس از ۱۵ سال فعالیت مستمر، ارزشمند و تاریخی، به دلیل هزینه تعمیر و نگهداری بسیار زیاد آن (نزدیک به ۱۵۰ میلیون دلار در سال) از طریق مسیر کنترل شده وارد اتمسفر زمین شد و از بین رفت.
● ۱۵ نوامبر ۱۹۸۸ (۲۴ آبان ۱۳۶۷): نخستین پرواز فضاپیمای قابل استفاده مجدد شوروی
یکی از فضاپیماهایی که با هدف ارائه خدمات به ایستگاه فضایی میر و نمایش فناوری قابلیت استفاده مجدد طراحی شد، بوران نام دارد که بسیار شبیه به سیستم شاتل‌های فضایی آمریکا بود. در ۱۵ نوامبر ۱۹۸۸ اولین پرواز موفق بی‌سرنشین و خودکار بوران انجام شد که آخرین پرواز آن نیز بود. این برنامه در سال ۱۹۹۳ به دلایل اقتصادی لغو شد.
● ۴ می ۱۹۸۹ (۱۴ اردیبهشت ۱۳۶۸): پرتاب فضاپیمای ماژلان
شاتل فضایی آتلانتیس در ۴ می ۱۹۸۹، فضاپیمای ماژلان را در فضای بی‌انتها رها کرد تا سفر خود را به سوی سیاره زهره آغاز کند. این، اولین مأموریت بین‌سیاره‌ای بود که پرتاب آن با شاتل فضایی صورت می‌گرفت. ماژلان، در ۱۰ اوت ۱۹۹۰ وارد مدار زهره شد و در طول مأموریت خود، حین گشتن گرد زهره، از ۹۸ درصد سطح آن نقشه‌برداری کرد.
● ۱۸ اکتبر ۱۹۸۹ (۲۶ مهر ۱۳۶۸): پرتاب فضاپیمای گالیله
ناسا مأموریت فضاپیمای گالیله را به منظور مطالعه در خصوص سیاره مشتری و اقمارش تعریف کرد. این فضاپیمای بی‌سرنشین در ۱۸ اکتبر ۱۹۸۹ با شاتل فضایی آتلانتیس پرتاب شد. گالیله اولین فضاپیمایی است که از نزدیک یک خرده سیارک گذر کرد و اولین قمر آن را نیز کشف کرد. این فضاپیما، شامل مدارگرد و کاوشگر، اولین فضاپیمایی بود که گرد مشتری چرخید و اولین کاوشگر را به اتمسفر این سیاره فرستاد.
● ۲۴ آوریل ۱۹۹۰ (۴ اردی‌بهشت ۱۳۶۹): پرتاب تلسکوپ فضایی هابل
تلسکوپ فضایی هابل، از پرآوازه ترین فضاپیماها و پرکاربردترین ابزار ستاره شناسی دنیا، به طور مشترک توسط سازمان فضایی آمریکا (ناسا) و سازمان فضایی اروپا (ایسا) ساخته شد. آینه اصلی هابل ۴/۲ متر قطر دارد که پرداخت آن دو سال به طول انجامید. تصاویر تهیه شده با این تلسکوپ دارای وضوحی به مراتب بیشتر از تصاویر تلسکوپ‌های زمینی هستند که به دلیل موقعیت هابل، یعنی قرارگیری در ۵۹۰ کیلومتری زمین، در جایی‌ست که اتمسفر زمین بسیار رقیق است. هابل از زمان پرتابش در سال ۱۹۹۰، نقشی محوری و انکارناپذیر در پیشرفت علوم ستاره‌شناسی و شناخت عالم هستی داشته است.
● ۵ آوریل ۱۹۹۰ (۱۶ فروردین ۱۳۶۹): اولین پرتاب پگاسوس
سامانه پرتاب پگاسوس برای پرتاب ماهواره‌های کوچک طراحی شد و مشخصه بارز آن جدایش از زیر بال هواپیما است. پگاسوس، پس از رها شدن از هواپیما، شروع به اوج گرفتن می‌کند و می‌تواند محموله‌هایی با وزن حداکثر ۴۵۰ کیلوگرم را در مدارهای پایینی زمین و محموله‌ای با وزن ۱۰۰ کیلوگرم را در مدار انتقالی زمین قرار دهد. این راکت پرتاب کننده تا آوریل ۲۰۰۷، ۳۸ پرتاب انجام داده که ۳۵ مورد از آنها موفق بوده است.
● ۵ آوریل ۱۹۹۱ (۱۶ فروردین ۱۳۷۰): قرار گرفتن رصدگر پرتو گامای کامپتون در مدار
رصدگر پرتو گامای کامپتون دومین رصدگر بزرگ فضایی ناسا بود که در آوریل ۱۹۹۱ با شاتل فضایی آتلانتیس در مدار قرار گرفت. این تلسکوپ فضایی جدید ناسا، برای اولین بار به صورت یکپارچه آسمان را نقشه‌برداری کرد. کامپتون، این نقشه‌برداری را با به کارگیری پرتوهای ایکس و گاما به انجام رساند.
● ۷ نوامبر ۱۹۹۶ (۱۶ آبان ۱۳۷۵): پرتاب نقشه بردار سراسری مریخ
ایالات متحده امریکا، مارس گلوبال سرویر یا نقشه بردار سراسری مریخ را در نوامبر ۱۹۹۶ به سمت سیاره سرخ پرتاب کرد تا به غیبت ۲۰ ساله‌اش در این سیاره پایان دهد. در دسامبر ۲۰۰۶، ناسا عکس‌هایی از این کاوشگر دریافت کرد که نشان می‌داد که هنوز آب می‌تواند در سطح مریخ جریان داشته باشد. این فضاپیما، ده سال در این سیاره فعال بود.
● ۴ دسامبر ۱۹۹۶ (۱۳ آذر ۱۳۷۵): پرتاب رهیاب مریخ
مارس پتفایندر یا رهیاب مریخ دومین مأموریت در برنامه دیسکاوری ناسا (برنامه‌ای با شعار "سریع‌تر، بهتر، ارزان‌تر") بود که تنها در عرض ۳ سال و با هزینة ۲۶۵ میلیون دلار به بهره‌برداری رسید. رهیاب مریخ در چهارم دسامبر ۱۹۹۶ به سمت سیاره سرخ پرتاب شد و هفت ماه بعد روی این سیاره فرود آمد و در طول مدت مأموریت خود در سطح سیاره سرخ، حجم عظیم و بی‌سابقه‌ای از اطلاعات را به زمین مخابره و بیش از مدت پیش‌بینی شده عمر کرد. فناوری‌های پیشرفته‌ای در مأموریت رهیاب مریخ به نمایش درآمد، مانند فرود با کیسه هوا و اجتناب از موانع (سطح سیاره) به صورت خودکار.
● ۱۵ اکتبر ۱۹۹۷ (۲۳ مهر ۱۳۷۶): پرتاب کاسینی، مسافر منظومه شمسی
فضاپیمای بی‌نظیر کاسینی، ۱۵ اکتبر ۱۹۹۷ به فضا پرتاب شد تا مأموریت افسانه‌ای خود را در منظومه شمسی آغاز کند. فضاپیمای بین سیاره‌ای کاسینی-هایگنز، شامل مدارگرد و کاوشگر، کار مشترکی بین ناسا، سازمان‌های فضایی اروپا و ایتالیا و بزرگترین و پیچیده‌ترین فضاپیمایی است که تا کنون ساخته شده است و هدف از ساخت آن، مطالعه آثار بادهای خورشیدی بر میدان مغناطیسی سیاره مشتری، مطالعه و بررسی حلقه‌های زحل، اتمسفر و اقمار این سیاره به خصوص قمر تیتان و اتمسفر و سطح آن، بوده است.
● ۲۰ نوامبر ۱۹۹۸ (۲۹ آبان ۱۳۷۷): پرتاب ایستگاه فضایی بین‌المللی
ایستگاه فضایی بین‌المللی بزرگترین سازه ساخت بشر در فضا، پیچیده‌ترین برنامه علمی بین‌المللی، بزرگترین ایستگاه فضایی تا کنون و نمادی از همکاری چندین کشور پیشرفته جهان در یکی از پیچیده‌ترین زمینه‌های علم و فناوری است. سازمان‌های فضایی ایالات متحده (ناسا)، روسیه (آر‌کی‌آ)، ژاپن (جاکسا)، کانادا (سی‌اس‌آ) و چند کشور اروپایی (ایسا) در این برنامه شرکت دارند. سازمان فضایی برزیل و سازمان فضایی ایتالیا نیز طی قراردادهای جداگانه‌ای با ناسا در این برنامه درگیر شده‌اند. این ایستگاه از مدول‌های مختلفی تشکیل شده است که ساخت آن با پرتاب مدول زاریا در ۲۰ نوامبر ۱۹۹۸ آغاز شد. بی‌شک یکی از بزرگترین کارهای مهندسان هوافضا، سوار کردن ایستگاه فضایی بین‌المللی در فضا بوده است که تا‌کنون طی ده‌ها ماموریت فضایی بخش زیادی از آن انجام شده است. آی‌اس‌اس، پس از تکمیل نهایی، چهار برابر ایستگاه فضایی میر خواهد بود. مطابق برنامه‌ریزی‌ها قرار است این ایستگاه تا سال ۲۰۱۰ تکمیل شود و تا ۲۰۱۶ در مدار عملیاتی باقی بماند. آی‌اس‌اس، در فاصله متوسط ۳۳۰ کیلومتری زمین قرار گرفته و با چشم غیر مسلح می‌توان آن را دید.
● ۷ فوریه ۱۹۹۹ (۱۸ بهمن ۱۳۷۷): پرتاب اولین کاوشگر نمونه‌بردار از دنباله‌دار
استارداست اولین مأموریت فضایی ایالات متحده است که به تنهایی به کاوش در خصوص یک دنباله‌دار اختصاص یافت و همچنین اولین کاوشگری است که برای آوردن مواد فرازمینی (و فراتر از مدار ماه) طراحی شد. این فضاپیما پس از طی نزدیک به ۵ میلیارد کیلومتر در فضا و نمونه‌برداری از گیسوی دنباله‌دار وایلد۲ و گرفتن ذراتی از جریان غباری که گمان می‌رود منشأ این جریان خارج از منظومه شمسی باشد، روز ۱۵ ژانویه ۲۰۰۶ به زمین بازگشت تا کپسول حاوی نمونه‌های جمع آوری کرده‌ را تحویل دهد.
● ۲۳ ژوئیه ۱۹۹۹ (۱ مرداد ۱۳۷۸): پرتاب چاندرا، رصدگر پرتوی ایکس
رصدگر پرتوی ایکس ناسا، چاندرا، که در ژوئیة ۱۹۹۹ با شاتل فضایی کلمبیا در مدار زمین قرار گرفت، پیچیده‌ترین رصدگر پرتوی ایکس ساخته شده تاکنون است. چاندرا برای رصد پرتوی ایکس ساطع شده از مناطق پر انرژی جهان، مانند بقایای ستارگان منفجر شده طراحی شد. چاندرا، سومین رصدگر بزرگ ناسا در بین چهار رصدگر آن (تلسکوپ فضایی هابل، رصدگر پرتو گامای کامپتون و آخرین آن، تلسکوپ فضایی اسپیتزر) است.
● ۲۸ آوریل ۲۰۰۱ (۸ اردیبهشت ۱۳۸۰): پرواز اولین گردشگر فضا
دنیس تیتو در آوریل ۲۰۰۱، درست چهل سال پس از اولین پرواز گاگارین، با هزینه شخصی خود (به میزان ۲۰ میلیون دلار) و به عنوان گردشگر به فضا سفر کرد و به این ترتیب نام خود را به عنوان اولین فضاگرد در تاریخ فضا ثبت کرد. وی تاجری اهل لوس‌آنجلس ایالات متحده است و در ۵۹ سالگی به این آرزوی دیرین خود رسید. پس از تیتو تا به امروز (۲۰۰۷) چهار گردشگر دیگر از ایستگاه فضایی بین‌المللی دیدن کرده‌اند.
● ۱ فوریه ۲۰۰۳ (۱۲ بهمن ۱۳۸۱): انفجار شاتل فضایی کلمبیا
شاتل فضایی کلمبیا، در ۱ فوریه ۲۰۰۳، در مرحله بازگشت به جو، کمی پیش از آنکه بیست و هشتمین مأموریت خود را به پایان رساند بر فراز تگزاس منفجر شد و هر هفت سرنشین آن جان باختند. این حادثه، پس از حادثة شاتل فضایی چلنجر در سال ۱۹۸۶، بدترین حادثة فضایی ایالات متحده محسوب می‌شود و پیش از آن ناسا هیچ یک از فضاپیماهای خود (اعم از سرنشین‌دار یا بی‌سرنشین) را در مرحلة بازگشت به زمین از دست نداده بود.
● ژوئن و ژوئیه ۲۰۰۳ (خرداد و تیر ۱۳۸۲): پرتاب کاوشگرهای جدید مریخ
ناسا دو کاوشگر با نام‌های اسپریت (روح) و آپورچونیتی (فرصت) را در ۱۰ ژوئن و ۷ ژوئیه ۲۰۰۳ به سمت مریخ پرتاب کرد. هدف از پرتاب این دو کاوشگر در درجه اول تحقیق درباره آب و تاریخچه و چگونگی به وجود آمدن آن در این سیاره بوده است. این دو کاوشگر در ۴ و ۲۵ ژانویه ۲۰۰۴ در دو سمت متفاوت، بر سطح سیاره سرخ فرود آمدند تا مأموریت نود روزه خود را آغاز کنند. هر دو کاوشگر بسیار بیشتر از مدت زمان تعریف شده در مأموریتشان عمر کردند و همچنان نیز به کند و کاو در سطح مریخ به سر می‌برند.
● ۱۵ اکتبر ۲۰۰۳ (۲۳ مهر ۱۳۸۲): اولین پرواز فضایی سرنشین‌دار چین
در ۱۵ اکتبر ۲۰۰۳، فضاپیمای چینی شنژو-۵ حامل فضانوردی به نام یانگ لی‌وی با راکت لانگ مارچ پرتاب شد و کمی بعد در مدار زمین قرار گرفت و با انجام این عملیات نام چین را به عنوان سومین کشوری که قادر به فرستادن انسان به فضاست، در تاریخ فضا ثبت کرد. شنژو پس از پرتاب، در ارتفاع حدود ۳۳۰ کیلومتری، ۱۴ بار به دور زمین گشت.
● ۲۱ ژوئن ۲۰۰۴ ( ۳۱ خرداد ۱۳۸۳): پرواز اولین فضاپیمای خصوصی جهان با قابلیت حمل مسافر
شـرکت آمریکایی اسکیلـد کامپوزیتــز برای نخستین بار موفق به طراحی و ساخت فضاپیمایی با قابلیت حمل مسافر با نام اسپیس‌شیپ‌وان (سفینه فضایی یک) شد. این فضاپیما که به طور کامل با سرمایه‌گذاری خصوصی، به میزان ۲۵ میلیون دلار، ساخته شد و اولین پرواز خود را در ژوئن ۲۰۰۴ به نمایش گذاشت، ۴ اکتبر ۲۰۰۴ جایزه مسابقه ایکس پرایز(۳) را از آن خود کرد. طبق مقررات بنیاد ایکس پرایز برای دریافت جایزه ۱۰ میلیون دلاری این مسابقه، فضاپیمای شرکت کننده در مسابقه باید سه نفر را تا ارتفاع ۱۰۰ کیلومتری حمل می‌کرد و طی دو هفته دو پرواز متوالی به انجام می‌رساند. این جایزه به پروژه‌های دولتی تعلق نمی‌گرفت.
● ۱۲ اوت ۲۰۰۵ (۲۱ مرداد ۱۳۸۴): پرتاب مدارگرد اکتشافی مریخ
مارس ریکانسنس اوربیتر یا مدارگرد اکتشافی مریخ را ناسا به منظور پژوهش در خصوص مریخ ساخت. این فضاپیما ۱۲ اوت ۲۰۰۵، پرتاب شد و ۱۰ مارس ۲۰۰۶ به مریخ رسید و تحقیقاتش را در خصوص سیاره سرخ از مدار این سیاره آغاز کرد. اطلاعات به دست آمده از این فضاپیما درباره ویژگی‌های سطح سیاره و شرایط آب و هوایی آن، راه را برای فضاپیماهای آینده این سیاره که در سطح سیاره و یا در مدار آن به پژوهش بپردازند، هموار خواهد کرد.
● ۱۹ ژانویه ۲۰۰۶ (۲۹ دی ۱۳۸۴): پرتاب افق‌های نو
نیو هورایزنز (افق‌های نو) فضاپیمایی است که ناسا برای رسیدن به پلوتو و قمرش طراحی کرد. قرار است اولین فضاپیمایی که از نزدیک پلوتو گذر کند و به مطالعه آن و اقمارش بپردازد، این فضاپیما باشد. این فضاپیما فوریه ۲۰۰۷، از نزدیکی مشتری عبور کرد و طبق برآوردها ژوئیه ۲۰۱۵ به پلوتو خواهد رسید. پس از آن به سمت خارج از مرزهای منظومه شمسی مسافرت خود را ادامه خواهد داد تا (پس از پایونیرهای ۱۰ و ۱۱ و وویجرهای ۱ و ۲) پنجمین فضاپیمایی شود که مجموعه خورشید و سیارات اطرافش را ترک می‌کند.
● ۱۸ سپتامبر ۲۰۰۶ (۲۷ شهریور ۱۳۸۵): پرواز اولین زن گردشگر فضا
انوشه انصاری در ۲۷ شهریور ۱۳۸۵، به همراه دو فضانورد دیگر با فضاپیمای سایوز از ایستگاه بایکونور قزاقستان راهی ایستگاه فضایی بین المللی شد و پس از هشت روز اقامت در ایستگاه فضایی بین المللی راهی زمین شد. با انجام این سفر که با هزینه شخصی وی انجام رفت، نام انوشه به عنوان اولین زن فضاگرد در تاریخ فضا جای گرفت. وی متولد ۱۳۴۵ در مشهد است که در نوجوانی به همراه خانواده‌اش به ایالات متحده مهاجرت می‌کند.
● ۲۷ سپتامبر ۲۰۰۷ (۵ مهر ۱۳۸۶): پرتاب کاوشگر کمربند خرده سیارک‌ها
دان، کاوشگری رباتی است که ناسا آن را با هدف رسیدن به دو جسم بزرگ کمربند خرده سیارک‌ها، یعنی خرده سیارک وستا و سیاره کوتوله سیرس تعریف کرد. دان، مطابق برنامه‌ریزی‌ها قرار است پس از گذر از نزدیک مریخ، بین سال‌های ۲۰۱۲ و ۲۰۱۳ به وستا و در ۲۰۱۴ و ۲۰۱۵ به سیرس بپردازد. دان با انجام این مأموریت، از جمله فضاپیماهایی خواهد بود که به دور دو جرم آسمانی، غیر از زمین و ماه، می‌چرخد.

پانوشت‌ها:
۱. flyby یا گذر، پروازی است که طی آن فضاپیما از نزدیکی جرم آسمانی مانند سیاره پرواز می‌کند.
۲. gravity assist maneuver یا مانور قلاب سنگ جاذبه‌ای مانوری است که طی آن فضاپیما با کمک گرفتن از گرانش جرم آسمانی مانند سیاره انرژی مداری خود را افزایش می‌دهد.
۳. اکس پرایز جایزه‌ای ۱۰ میلیون دلاری است که از سوی بنیادی با همین نام برای ترغیب و تشویق سازندگان، طراحان و سایر علاقه‌مندان به ساخت اولین فضاپیمای خصوصی سرنشین‌دار در نظر گرفته شد.

منبع : پایگاه گروه هوا فضای مرکز مطالعات دانشگاه صنعتی شریف