علل خشکی دهان

محیط دهان انسان، افزون بر آن که دروازه ورودی بدن برای خوردن و آشامیدن است، دارای اکوسیستم پیچیده‌ای است که وظایف حیاتی بسیاری را برعهده دارد.
دهان از اعضای حیاتی متعددی از جمله دندان‌ها، مخاط، لثه، غدد بزاقی و کام تشکیل شده‌است. که با حفره حلق و به وسیله آن بادستگاه تنفس و گوارش مرتبط است. جویدن و بلعیدن غذا، تکلم و تنفس از مهم‌ترین وظایف دهان است.
برای انجام این امور لازم است محیط زنده دهان، در تعادل و سلامت باشد. سلامت این مجموعه مرهون ترشح مناسب و با کیفیت بزاق از سه دسته غدد بزاقی موجود در حفره دهان است. غدد بزاقی متشکل از غدد بناگوشی، زیرفکی و زیرزبانی هستند.
در صورتی که این غدد به درستی عمل نموده و بزاق با کیفیت مناسب ترشح نمایند، قسمت بزرگی از سلامت دهان تضمین می شود.
کمبود، ترشح نشدن و یا کیفیت بد بزاق تعادل زیستی دهان را بر هم می‌زند و نتیجه این بی تعادلی بروز عفونت‌های دهانی با باکتری‌های هوازی و در مرحله بعدی بی‌هوازی خواهد بود. التهاب ناشی از عفونت، لثه‌ها را متورم، قرمز و دردناک کرده و به دنبال آن لقی و پوسیدگی دندان‌ها بروز می‌کند.
بوی بد دهان، اختلال در تنفس، تکلم مشکل، ناتوانی در تشخیص مزه غذا، اشکال در هضم، عفونت‌های دستگاه تنفسی، سوءهاضمه، سوزش و زخم‌های دهانی و در نهایت از دست دادن دندان‌ها و کیفیت بد زندگی، عوارض خشکی دهان ناشی از اختلال در ترشح بزاق هستند.
خشکی دهان می‌تواند دائمی یا موقتی باشد. درموارد دائمی هیچگونه روش درمانی وجود ندارد و تنها راه پیشگیری از بروز عوارض استفاده از جایگزین‌های بزاق یا بزاق مصنوعی است. بیماری‌های مختلفی می‌توانند منجر به خشکی شدید دهان و دائمی بودن آن شوند که برخی از آن‌ها عبارت از بیماری‌های روماتیسمی و سیستم ایمنی مانند شوگرن، لوپوس، روماتیسم مفصلی و از بین رفتن غدد بزاقی بر اثر رادیوتراپی سر وگردن در بیماران مبتلا به بدخیمی‌های این نواحی است.
در این موارد در صورت استفاده نکردن از جایگزین‌های بزاق، بیمار به سرعت دچار عوارض دهانی و در نهایت از دست دادن دندان‌ها و عفونت‌های دهانی و اختلال در تغذیه و تکلم و در نهایت افسردگی و گوشه گیری می‌شود.
طیف وسیعی از موارد خشکی دهان موقتی است و تنها در دوره‌ای از زندگی انسان اتفاق می‌افتد. بدیهی است که در صورت استفاده از جایگزین‌های بزاق در آن دوره خاص از بروز عوارض شوم آن پیشگیری خواهد شد.
علل خشکی موقت دهان برخی از بیماری‌ها مانند دیابت، پرفشاری خون، اختلالات هورمونی در خانم‌ها مثل یائسگی و برخی از بیماری‌های دهان است. گروه وسیعی از داروها در مدت زمان مصرف به درجاتی از خشکی دهان می‌انجامد. این داروها حدود ۴۰۰ قلم را شامل می‌شوند که برخی از پرمصرف‌ترین آنها عبارت از داروهای آنتی هیستامین، فشارخون، اعصاب و روان، باروری، مدر، ضددردها، ضدالتهاب‌ها، ضدصرع، ضد اضطراب‌ها و آسم هستند.
علل دیگر خشکی موقتی دهان، تنفس از راه دهان به علت گرفتگی بینی یا عمل جراحی بینی، استرس، افسردگی، کمبود برخی ویتامین‌ها، اضطراب و سیگار است.
استفاده از دندان مصنوعی از جمله مشکلات شایعی است که سبب خشکی دهان می‌شود. اصولاً سالمندان از خشکی دهان خفیف و متوسط رنج می‌برند و در صورتی که از دندان مصنوعی نیز استفاده کنند، به علت کمبود بزاق ممکن است دچار زخم‌های دهانی بویژه در لثه‌ها شوند.
این زخم‌ها موجب دردناک شدن دهان و لثه و اختلال استفاده از دندان و در نهایت مشکل تغذیه و تکلم و همین‌طور زیبایی می‌شود. این سالمندان برای خوابیدن در شب نیز گرفتاری‌های فراوانی دارند.
از جمله این که به دلیل خشکی دهان مخاط دهان در شب به‌هم می‌چسبد و تنفس دهانی ایجاد می شود. به‌همین دلیل فرد بارها از خواب بیدار شده و ناچار است جرعه‌ای آب بنوشد و دهان را مرطوب کرده و دوباره بخوابد.
این خوابیدن و بیدار شدن‌های مکرر موجب می‌شود تا فرد صبح‌ها بسیار خسته و افسرده از خواب برخیزد. استفاده از ژل‌های جایگزین بزاق در این سالمندان نه تنها از بروز زخم‌های دهانی پیشگیری می‌نماید، بلکه با مرطوب نگه داشتن طولانی مدت دهان با تسهیل تنفس مشکل خواب وی را نیز حل می نماید.
به هرحال براساس آمار جهانی ۲۰درصد از افراد در دوره ای از زندگی خود خشکی دهان را تجربه می‌نمایند و در صورتی که به اهمیت این مشکل آشنا باشند و به موقع و مناسب از جانشین‌های بزاق استفاده کنند، می‌توانند از ایجاد عوارض شوم آن پیشگیری نمایند.

دکتر علی فرجی

منبع : هفته نامه شهرگان