ساعت پر حاشیه

مجموعه «ساعت شنی» نوشته «احمد رفیع زاده» به کارگردانی «بهرام بهرامیان» که این روزها به پخش دهمین قسمت خود نزدیک می شود محل بحث و مناقشه بسیار شده است. این مناقشات دو سمت و سوی مختلف را نشانه گرفته که از هر دو وجه هم قابل بحث و بررسی است بحث رحم جایگزین یا اجاره ای مضمونی به ظاهر تازه است که از وجه آسیب شناسی بیماری و نوع رویکرد به آن می تواند مورد توجه قرار بگیرد. مبحث دوم دراماتیزه کردن این مضمون در قالب داستانی و شیوه پرداخت آن برای ساخت یک مجموعه ۲۶ قسمتی است. «ساعت شنی» از وجه دوم یعنی دراماتیزه کردن داستان و ماجراسازی و همچنین نگاهی حرفه ای که به کلیه تخصص ها دارد کمتر محل مناقشه بوده است.
چراکه همگان متفق القول بر رویکرد فرانگر این مجموعه در تدوین، فیلمبرداری، بازیگری، فیلمنامه نویسی، کارگردانی، آهنگسازی و... اذعان دارند و کمترین ایرادها در نقدهای زودهنگام متوجه این بخش شده است. اما وجهی که در «ساعت شنی» بیش از پیش مورد تاخت و تاز نقدهای زودهنگام قرار گرفته تعبیر عبور از خطوط قرمز تلویزیون با پرداختن به موضوع رحم جایگزین و همچنین سیاه نگری این مجموعه است که هر دو وجه جای تحلیل و شفاف سازی دارد.
«ساعت شنی» محکوم به شکستن خطوط قرمز فرضی رسانه ملی می شود، درحالی که در بسیاری مواقع (از جمله همین مورد خاص) خطوط قرمز مجازی ساخته ذهن افراد هستند. موضوع رحم جایگزین در کشوری مانند ایران که مردمانش با مشکلات اقتصادی دست به گریبان بوده اند، می تواند مضمونی هم ردیف فروش کلیه تعبیر شود. هرچند برخی پزشکان به رویکرد تجاری به موضوع رحم جایگزین اعتراض دارند، ولی این سلایق شخصی نمی تواند منکر بسط چنین رفتاری در سطح جامعه شود. چراکه انکار حقیقت، نفس و ذات آن را نفی نمی کند.
هرچند می توان نو بودن این موضوع را به عنوان یک نقطه امتیاز و نه خط شکن تعبیر کرد ولی مسئله ای که برخی منتقدان به آن بی توجهی کرده اند اینست که همین موضوع رحم جایگزین چندماه پیش در یکی از اپیزودهای مجموعه «پنجره» که از برنامه خانواده شبکه یک پخش می شد محور داستان قرار گرفت و اتفاقا هم وجه تجاری آن به کمک درام آمد تا یک مادر در موقعیتی بحرانی مجبور به اجاره رحم خود برای تامین هزینه دختر بیمارش شود. اما چطور شد که «پنجره» مورد اعتراض قرار نگرفت؟
چون شکل بسته بندی مجموعه و ساعت و زمان پخش آن شرایطی فراهم کرد که مانند «ساعت شنی» دیده نشود و طبعا مورد نقد و تحلیل هم قرار نگیرد. اما «ساعت شنی» به جهت رویکرد حرفه ای به کلیه مولفه های تصویری و مضمونی، حاشیه هایی که پیرامونش ایجاد شد و نمایش در ساعتی پربیننده خوب دیده شد و این خوب دیده شدن به ضررش تمام شد! ذکر این نکته به نظر ضروری می آید که همه منتقدان و کارشناسان موضوع محوری و اصلی «ساعت شنی» را رحم جایگزین در نظر می گیرند و مرتب بر وجه نگاه تجاری که بر این روند حاکم شده دامن می زنند.
درصورتی که با یک نگاه شفاف می توان به تم اصلی مجموعه که در زیرلایه آن و بطن خطوط قصه چندگانه موج می زند رسید. اجتماع و خانواده در وجوه مختلف مثبت و منفی محور و تم اصلی مجموعه «ساعت شنی» است و کمتر به آنها توجه شده است. زندگی آدم های مختلف جامعه از طبقات مختلف و پیوند آنها در کنار هم به مدد موضوع رحم جایگزین امکانپذیر شده و این وجه نباید زیر سایه تازه بودن این موضوع کمرنگ شود و اهمیت خود را از دست بدهد.
مجموعه ای در رثای خانه و خانواده. وجه دومی که در «ساعت شنی» زیر سئوال رفته و به نادیده گرفتن وجوه مثبت موجود در کار انجامیده، سیاه نمایی این مجموعه است. این درست است که این مجموعه برای دادن یک تابلو تمام نما از اجتماع، گریزی از نشان دادن سیاه و سفید، مثبت و منفی و... در کنار هم ندارد، ولی تاثیرگذاری بیشتر رفتارهای منفی و بزرگ نمایی لاجرم آنها نمی تواند به سیاه نمایی صرف تعبیر شود. «ساعت شنی» رفتارهای منفی را به تصویر می کشد.
روابط غیراخلاقی، فقر، اعتیاد، طلاق، سقط جنین، دروغ، دزدی و... معضلات اجتماعی هستند که در این مجموعه تعادل خود را حفظ کرده اند. به گزارش مهر، این تعادل از جایی می آید که سازندگان در کنار این رفتارهای غلط و منفی، به موارد مثبت و روشن هم پرداخته اند. اما چون مستقیم و گل درشت نیست مانند نقاط تاریک و منفی به چشم نمی آید.
انگیزه اولیه ماهرخ (رویا نونهالی) برای دست زدن به این کنش انتحاری و انتخاب یک رحم جایگزین چیست؟ جز اینکه او برای رضایت قلبی پدرش که در آستانه مرگ قرار دارد و یک وارث می خواهد، خود، زندگی و روح و روانش را به حراج می گذارد؟ وجه حمایتگر حامد (بیژن امکانیان) که با وجود نداشتن رضایت کامل، تنها برای آرامش بخشی به ماهرخ تن به این کار می دهد، رفتاری فراموش شده در مردان امروز که دیرزمانی تکیه گاه زن و همسر خود بودند و وجه مقابل مردان منفی مجموعه نیست؟ انگیزه اولیه مهشید (مهراوه شریفی نیا) برای وارد شدن به این معامله روحی روانی جز برای فراهم کردن شرایط زندگی بهتر خواهران و برادرانش است؟ انصراف سیمین (نسرین مقانلو) از معامله با ماهرخ و جا خالی کردن او جز حرکتی غیرمستقیم برای کمک به مهشید و درک نیازمندی بیشتر اوست؟
هر چند سیمین هم خود زندگی نابسامانی دارد، ولی فقر سایه عزت نفس را از لایه درونی این شخصیت هنوز پاک نکرده است. احترامی که عمه (رویا تیمویان) برای برادرش (داریوش ارجمند) قائل است و در کنار همه بی توجهی و بی مهری که سالیان در حق او کرده، حرمت برداری را نگه داشته و او را ارج می گذارد، رفتاری فراموش شده در فرهنگ جامعه امروز ما نیست؟ بازشناسایی چنین رفتارهایی از لایه های تو در تو مجموعه «ساعت شنی» چندان مشکل نیست، فقط کافی است عینک سیاه بینی را کمی عقب بزنیم و به چیزی ورای نقاط منفی اما عینی رفتارهای اجتماعی در این مجموعه نگاه کنیم. اما متاسفانه از آنجاکه تیرگی و سیاهی به واسطه جذابیت وسوسه کننده خود سلطه گر هم هست از سوی منتقدان و کارشناسان زودهنگام این مجموعه هم مورد توجه بیشتر قرار گرفته و اینجاست که باید گفت اگر پای رفتن نداریم مباد با تنگ نظری پای رفتن را از دیگران هم بگیریم!

منبع : روزنامه ابتکار