با تعریف ادبیات مشترک بین بخش آب و کشاورزی تقابل بین وزارت نیرو و وزارت جهاد کشاورزی جای خود را به تعامل داده است

مدیرکل دفتر توسعه منابع کشاورزی و بهینه‌سازی مصرف: با تعریف ادبیات مشترک بین بخش آب و کشاورزی تقابل بین وزارت نیرو و وزارت جهاد کشاورزی جای خود را به تعامل داده است
● از دفتر توسعه منابع آب کشاورزی و بهینه‌سازی مصرف در معاونت صنایع و امور زیربنائی وزارت جهاد، سابقه‌ای بفرمائید.
▪ سابقه این دفتر برمی‌گردد به قبل که این‌جا یک اداره کلی بود به نام اداره کل تأمین آب بهره‌برداری از تأسیسات آبی که بعد از ادغام وزارت جهاد سازندگی و وزارت کشاورزی به دلیل تکالیفی که در قانون تشکیل وزارت جهاد کشاورزی ماده ۱۰ ماده ۱۱ و ماده ۱۳ عمدتاً مرتبط با آب و آب کشاورزی در ماده ۱۰ موضوع شورای عالی آب مطرح شد که قدم خیلی مثبتی در جهت توسعه بخش آب کشور بود که بالاترین مسئول اجرائی کشور یعنی رئیس‌جمهور را در صدر هماهنگی سیاست‌های آب کشور در تأمین توزیع و مصرف قرارداد و از لحاظ بین‌المللی هم جایگاه ویژه‌ای پیدا کرد و از نظر ساختاری ماده ۱۱ ترکیبات آب کشاورزی را بین وزرات نیرو و وزارت جهاد کشاورزی مشخص کرده است که این می‌رساند که برای یک قانون‌گذار هم اهمیت دارد.
هماهنگ‌های آب کشاورزی با دستگاه مختلف که دست‌اندرکار هستند یکی تأمین کننده که وزارت نیرو است، و یکی هم که بیشترین مصرف کننده آب، بالغ بر ۹۰ درصد از آب استحصال شده کشور توسط آن بخش مصرف می‌شود، و لازم بود که ترکیبات هماهنگی انجام شود و در ماده ۱۳ هم پرداخته شد به این که مدیریت مصرف آب کشاورزی که براساس آن قانون توزیع داده شده است بر عهده وزارت جهاد کشاورزی هست و این هم تکلیفی است به طور مضاعف که یک مسئولیتی را برای این بخش مشخص کرده بر این اساس وزارت جهاد کشاورزی این جمع‌بندی را داشت که دفتری باید وجود داشته باشد که مباحث سیاست‌گذاری آب کشاورزی در تمام زمینه‌ها را کنترل کند و بتواند آن تعامل مناسب را بین بخش کشاورزی و بخش آب که وزارت نیرو باشد به انجام برساند و به همین دلیل اداره کل تأمین آب و بهره‌برداری از تهسیلات آبی تبدیل شده است به دفتر توسعه منابع آب کشاورزی و بهینه‌سازی مصرف تا هماهنگی با بخش آب متمرکز باشد.
احتمالاً اسم دفتر رد آینده تبدیل می‌شود به دفتر امور آب، کشاورزی و طبعاً پیامی که می‌تواند داشته باشد این است که پرداختن به مسائل نرم افزاری سخت افزاری، چون در بحث ساده سخت‌ افزاری متولی به طور مستقیم به مسئول یعنی وزارت نیرو در تأمین آب، و وزارت جهاد کشاورزی در طراحی کوچک، حرکت‌هائی را در همکاری توأمان انجام می‌دهد مثل قنوات و استخرها و سدهای کوتاه ولی در کلان تأمین آب متولی وزارت محترم نیرو چون حضور دائم دارد طبیعتاً هر چه‌قدر بتوانیم همکاری و هماهنگی داشته باشیم در زمینه‌های مدیریتی مصرف باید برنامه‌ریزی انجام بدهیم به همین دلیل هم است که در آینده سیاست‌ها و جهت‌گیری‌ها در جهت بحث‌های مدیریتی و نرم افزاری آب خواهد شد.
● تعامل شما با وزارت نیرو به چه صورت است شما در تقابل با هم هستید یا در کنار یکدیگر هستید؟ در زمینه آب این تعامل به چه صورت است؟
▪ در گذشته دور دست بیشتر در حالت تقابل بود اما خوشبختانه بعد از ادغام بیشتر به سمت تعامل رفته و ادبیات مشترکی بین بخش آب و کشاورزی به وجود آمد که یکی به راهبردهای بلند مدت توسعه منابع آب اشاره دارد که با مشارکت نزدیک صاحب‌نظران آب در وزارت نیرو و وزارت جهاد کشاورزی عمدتاً تهیه شده و به تصویب دولت رسیده است و در آن‌جا هم به بحث مدیریت تأمین و هم مدیریت تقاضا و مصرف شکل گرفت در صنعت فرابخشی آب هم این مصداق وجود دارد که در ۴۴ محور ۴ هدف مشخص تعریف شده که باز در تعامل بخش آب و وزارت نیرو بود تا هدف ارتقاء بهره‌بری آب باشد.
هدف دوم، حفاظت کمی و کیفی منابع آب و هدف سوم اصلاح ساختار اقتصاد آب می‌باشد، هدف چهارم، افزایش آگاهی عمومی در همین راستا بوده و این نشان می‌دهد در این مصداق‌ها تعامل وجود دارد. در همین راستا ما یک کمیته‌ای داشتیم به نام کمیته بهینه‌سازی مصرف آب کشاورزی که در آن‌جا تعدادی از مدیران میانی وزارت نیرو و مدیران میانی وزارت جهاد کشاورزی از سازمان مدیریت هم در آن‌جا حضور دارند و این هم یکی دیگر از مصداق‌هائی است که در این تعامل می‌باشد اما سئوال شما را می‌شود به نوعی دیگر هم پاسخ داد که در برنامه چهارم ماده ۱۷ عمدتاً به آب کشور می‌پردازد اگر شما یک نگاهی داشته باشید می‌بینید که در بند الف اولین چیزی که طراحی شد در پایان برنامه چهارم چیزی که باید محقق بشود ۵ درصد افزایش راندمان آبیاری و ۲۵ درصد افزایش بهره‌بری آب است که این مشترک بین بخش آب و کشاورزیست که باید این دو سازمان دست به دست هم بدهند که در پایان برنامه چهارم به یاری خداوند انشاءالله با ساز و کارهائی که در این راستا است، عملی بشود.
● با توجه به پیشرفت علم و فن‌آوری و پررنگ شدن نقش جهاد کشاورزی و وزارت نیرو، بهره‌برداری آب چه رشدی داشته؟
▪ یک نگاه این است که ما باید تأسف بخوریم علی‌رغم این‌که در برنامه چهارم هدف کمی تعریف کردیم ۵ درصد افزایش بهره‌وری داشتیم و در سند چشم‌انداز ۲۰ ساله که ما باید بهره‌بریمان دو برابر بشود شاخص کارائی بهره‌بری آب را تعریف نکرده‌ایم حالا مجموعه آب و بخش کشاورزی و سازمان‌های دیگر که قبلاً سازمان مدیریت‌ برنامه‌ریزی درگیر آن بود هنوز یک پروژه‌ای که به‌صورت مشترک شاخص بهره‌برداری براساس آن باشد و ما بتوانیم ارائه دهیم نداریم.
دوم این‌که در بحث توسعه کیفی و عمقی عرض کنم، در چند سال گذشته تقریباً میزان آب مصرفی چندان تفاوت معنی‌داری نداشته ولی در افزایش محصولات تفاوت به وجود آمده یعنی از ۷۰ میلیون تن رسیده به ۱۰۰ میلیون تن که نشان دهنده این است میزان بهره‌بری آب افزایش پیدا کرده عرض می‌کنم که این امر ناشی از تعامل دو طرفه است تعامل خوبی که در مجموع بین وزارت نیرو و جهاد کشاورزی بوده بحث‌های زراعی، بحث‌های بهبود مدیریت آبیاری، روش‌های آبیاری، تجهیز نوسازی آبیاری تحت فشار و انتخاب بذرهائی که به‌صورت طراحی شده عملکرد بالا و نیاز به آب کمتر داشته است.
این‌که افزایش ضریب مکانیزاسیون تأثیرگذار است به‌جای خود ولی اثرات دیگر از موارد هماهنگی بین بخش آب و کشاورزی می‌باشد که محل تخصیص آب را با هماهنگی هم تغییر دهند یعنی قبلاض ما در فضای باز در خیلی از مناطق خشک، سبزی و صیفی تولید می‌کردیم با میزان آب مصرفی بالا حتی بیشتر از نرم متوسط کشور که در فضای باز بوده است با توجه به این که تبخیر هم بالا بوده اما با هماهنگی‌های لازم در حال حاضر به فضای گلخانه‌ای رفته است و در بعضی از جاها آب مصرف شده در فضای گلخانه‌ای به یک‌ دهم رسیده با افزایش تولید چندین برابر که در نتیجه هماهنگی این دو گروه با همدیگر باعث افزایش تولید و کاهش مصرف شده است.
اما در کل می‌توان گفت متأسفانه نتوانستیم ساز و کار آن چه که در قانون به آن اشاره شده را فراهم کنیم چون قانون صراحتاً به این امر اشاره دارد که دولت مکلف است با اقدامات سازه‌ای و غیره سازه‌‌ای به اصلاح روش‌های آبیاری، اصلاح ساختار مصرف آب و با ایجاد تشکل نظام بهره‌برداری میزان مصرف آب را کاهش دهد، در این راستا باید پروانه‌ها را کاهش داد، که در قسمت اول متأسفانه ما هنوز نتوانسته‌ایم سازه کارها را با همین بحث تعامل در صورت اولیه تعریف کنیم.
از سوی دیگر در سطح کارشناس‌های ارشد دو وزارت‌خانه و سازمان مدیریت‌ برنامه‌ریزی بالغ بر ۱۵۰۰ نفر ساعت کار شده است که راهکارهای عملیاتی و برنامه اجرائی این اتفاق را تعریف کنند ولی متأسفانه در نهایت اشاره داشتند که بعضی از کارشناسان حقوقی، که در خود قانون قیدی به آئین‌نامه نداشتند ابراز کردند نیازی به آئین‌نامه نیست و این امر باعث شد که دست ما یک مقدار بسته باشد در راهکارهای اجرائی ولی برنامه‌های عملیاتی به خوبی انجام شد و مرود توافق دو دستگاه بود و حتی از سازمان مدیریت وقت هم نماینده‌ای حضور داشتند که کار کارشناسی زیادی هم برد و کمی کردن بحث بهره‌بری به لحاظ بحث اجرائی و کمی کردن بحث تعادل به لحاظ اجرائی بحث کارشناسی زیادی نیازمند است.
● معاونت صنایع و امور زیربنائی در بحث فرهنگ‌سازی کشاورزان و بهره‌برداران چه اقداماتی انجام داده و چه اهدافی دارد آیا نتایجی هم گرفته است؟
▪ یکی از اهداف سند فرابخشی منابع آب افزایش آگاهی‌های عمومی بوده است در ارتباط با معاونت صنایع و امور زیربنائی که عمدتاً زیرمجموعه آن پرداختن به کارهائی برای افزایش راندمان آبیاری، توسعه شبکه‌ها، تعدیل و نوسازی، یکپارچگی مزارع و توسعه شبکه ۳ و ۴ است که وزارت کشاورزی هم موظف است در این زمینه اقداماتی را به انجام برساند، می‌باشد.
از کارهائی که انجام شده می‌توان ایجاد دفتری به نام دفتر بهبود و اطلاع روش‌های آبیاری اشاره کرد که در آنجا بیشتر به آبیاری تحت فشار پرداخته شده و این دفتر در بحث کارهای سازه‌ای طرح‌‌های کوچک تأمین آب شامل سد و بند، آب‌بندان، استخرها و قنات‌ها به ارائه خدمات پرداخته، در پاسخ به سئوال شما در امور فرهنگ‌سازی معاونتی هم داریم به نام معاونت نظام ترویج و نظام بهره‌برداری که مسئولیت آن در بحث افزایش آگاهی‌های عمومی می‌باشد اهم کارهای این دفتر طراحی کلاس‌های آموزشی برای بهره‌برداران، انتشار نشریاتی در این راستا بازدیدها و مأموریت‌‌هائی در ارتباط با افزایش آگاهی عموم و آموزش به کشاورزان می‌باشد اما آن‌چه که صادقانه باید عرض کنم این است که به نسبت وزن آب ما نتوانستیم کار ترویج و آموزش را به طرز اثرگذار به انجام برسانیم. که شاید این یکی از وظایف مهم این دفتر در آینده باشد که به طور جدی باید دنبال شود.
اما در وزارت جهاد کشاورزی کلیه امور آموزشی و ترویجی فرهنگی به معاونت ترویج نظام بهره‌برداری داده شده که ما باید در این مقطع از زمان که نیاز به کارهای نرم افزاری وجود دارد یک تعامل بیشتری داشته باشیم با معاومت نظام ترویج و بهره‌برداری و با توجه به رسالتی که شما هم دارید سعی می‌کنیم یک پل ارتباطی در این راستا تعریف کنیم برای پاسخ به سئوال شما و این‌که پی ببریم که خلاء در بحث آب کجا است. در این‌جا باید از همکارانی که در معاونت تحلیل نظام بهره‌برداری هستند نیز دعوت به‌عمل آورد که پاسخ سئوال شما و دیگر دوستان را بدهند. البته لازم به ذکر است که کار آموزش ترویجی با توجه به شرایط حال حاضر که ما نیاز داریم مدیریت بهتر در مصرف آب در مجموعه آب و کشاورزی داشته باشیم وجود ندارد.
اولین کاری که باید انجام دهیم باید برای بهره‌برداران عمومی باشد مخصوصاً برای آنهائی که می‌توانند اثرگذار باشند در این مقطع زمانی کار ترویجی بیشتر می‌باید برای آنها انجام بشود.
البته من یک جای خالی را احساس می‌کنم، آن‌هم این که دست‌اندرکاران و بهره‌برداران همه این دغدغه را دارند که ما بایستی در این کشور نیمه خشک با توجه به این‌که امنیت غذائی و استقلال امنیت خیلی برایمان مهم است از آب بهتر استفاده کنیم و البته جای شکرش باقی است که همه به این تفاهم رسیده‌اند و سیاست بالادست را هم داریم مثلاً فرمایشات مقام رهبری که ۵ الی ۶ محور را مشخص کردند که ۸۰ درصد محورها وصل به بحث بهره‌بری آب و هماهنگی و تعادلی که بایستی در بحث تأمین، توزیع و انتقال مطرح شود و این نعمت بزرگی است که سیاست بالادستی و سیاست کلان کشور با هم در یک راستا قرار دارند و در اصول ۳۷ و ۳۸ به این مطلب کاملاً پرداخته شده. در قانون برنامه چهارم باز قانون برنامه دوم را داشتیم بند ت تبصره ۱۹ به بحث بهینه‌سازی مصرف آب پرداخته و در قانون برنامه سوم ماده ۱۰۷ به بحث بهینه‌سازی مصرف آب و در برنامه چهارم همین‌طور ماده ۱۷ به این امر پرداخت شده است.
البته یک سئوال این‌جاست که چرا با این همه اتفاق نظر و حمایت ما در عمل یک مقدار با این سیاست‌ها فاصله داریم من فکر می‌کنم در کمتر کشوری شورای عالی آب وجود دارد که رئیس‌جمهور آن در رأس امور آب قرار گرفته باشد.
اگر آب یک مقوله فرابخشی است ما باید یک ساختار فرابخشی هم داشته باشیم.
ما باید یک سازمان بهینه‌سازی مصرف در نهاد ریاست جمهوری به‌عنوان ناظر داشته باشیم که متأسفانه این خلاء هست البته پیشنهاد نمایندگان مجلس هم بود و در دستور کار کمیته تخصصی شورای عالی آب قرار گرفته است اگر به معنی واقعی سازمان بهینه‌سازی مصرف آب یک ساختار فرابخش شکل گیرد می‌تواند جمع‌ کننده مباحث نیز باشد و در آینده این خلاء را احساس نکنیم. و بتوانیم پاسخ به این امر را بدهیم که اگر جائی مطرح شد که برنامه چهارم افزایش بهره‌بری دارد جواب‌گو باشیم و ساز و کار آن مشخص باشد.
ولی در حال حاضر جایگاه یک ساختار مسئول و موظف خالی و کارشناسی هم در بخش آب و هم در کشاورزی باید مورد توجه باشد. نماینده‌های قانون‌گذار هم در این میان هستند و همگی به این نتیجه‌ رسیدند که این خلاء وجود دارد.
و انشاالله در این راستا مغز متفکر شورای عالی آب هم یک بدنه اجرائی پیدا کند و این بدن تفکرات و تصمیمات را اجرا می‌کند.

منبع : ماهنامه مهرآب