ابزارهای مالی فراصنعتی

عدم تنوع ابزارهای موجود در بازار اوراق بهادار (بازارهای اولیه و ثانویه) از اصلی ترین كاستی های این بازار است. به عنوان نمونه، در حال حاضر فقط سهام عادی، حق تقدم و اوراق مشاركت (معدود) در بورس اوراق بهادار تهران معامله می شوند. فقدان تنوع ابزارهای مالی در بورس تهران از هر نظر مشهود است و از جمله موانع رشد آن محسوب می شود. وجود ابزارهای مالی گوناگون در بازار اوراق بهادار، انگیزش و مشاركت بیشتر مردم را در تأمین منابع مالی فعالیت های درازمدت به همراه می آورد. تنوع ابزارهای مالی از نظر تركیب ریسك و بازده، ماهیت سود و شیوه مشاركت در ریسك، گروه های مختلف را به سوی بازار اوراق بهادار جذب می كند. برای ابزارهای مالی می توان سه نقش متمایز در نظر گرفت. اول، ابزارهای مالی وسایلی برای نقل و انتقال وجوه از سهامدارانی كه مازاد سرمایه دارند و مایلند سرمایه گذاری كنند به كسانی كه به این وجوه برای سرمایه گذاری در دارایی های حقیقی نیاز دارند، هستند. دوم، ابزارهای مالی انتقال وجوه را به شكلی انجام می دهند كه ریسك سیستماتیك مربوط به جریان نقدی ناشی از سرمایه گذاری در دارایی های حقیقی، بین متقاضیان و عرضه كنندگان وجوه، توزیع مجدد شود. سوم، ابزارهای مالی وسیله ای برای تجمیع به شمار می روند. افزودن و انباشت پس اندازهای خانوار برای تأمین مالی طرح های بزرگ سرمایه گذاری، بدون تجمیع كه بخش تفكیك ناپذیر نظام مالی است، امكان پذیر نیست.اگر امكان تجمیع از طریق صدور دارایی های مالی وجود نداشت و این امكان برای خانوارها پدید نمی آمد كه سرمایه های خود را تجهیز كنند و در سبد متنوعی از دارایی های حقیقی سرمایه گذاری نمایند، تصور شكل گیری جامعه فراصنعتی امروز میسّر نمی گردید. امروزه، انواع بسیار متنوعی از ابزارهای مالی در چهار قالب: ابزارهای سرمایه ای (مالكیتی)، ابزارهای استقراضی (بدهی)، ابزارهای مشتقه و ابزارهای تركیبی، در بازارهای پول و سرمایه دنیا مورد استفاده قرار می گیرند و برای پوشش نیازهایی كه به طور روزافزون پیچیده تر و متنوع تر می شوند، به طور دایم ابزارهای مالی جدید به خصوص در قالب ابزارهای مشتقه و تركیبی، خلق شده و مورد استفاده قرار می گیرند. در بازارهای پول و سرمایه ایران به طور كلی از ابزارهای بدهی، مشتقه و تركیبی استفاده نمی شود. استفاده بهینه و وسیع از ابزارهای سرمایه ای نیز فقط به سهام عادی و حق تقدم محدود شده است. بخش عمده ای از مشكل عدم امكان استفاده از مجموعه ابزارهای مالی به خصوص ابزارهای بدهی در بازار سرمایه ایران، به تعریف سنتی از مفهوم ربا باز می گردد.
●انواع اوراق قرضه
اوراق قرضه (بدهی) براساس مبانی گوناگون دسته بندی می شوند. مهم ترین مبانی عبارتند از: نرخ بهره، سررسید، ماهیت وام گیرنده، میزان انتشار، نوع وثیقه، شدت قابلیت تبدیل و تسعیر، نوع وابستگی وام گیرنده یا بدهی، هدف انتشار و نوع پولی كه اوراق به آن پول انتشار می یابد. اوراق بدهی براساس نرخ بهره به دو دسته نرخ بهره ثابت و نرخ بهره شناور تقسیم می شوند. اوراق بدهی با نرخ بهره ثابت به شرح زیرند. اوراق قرضه رهنی: اوراق قرضه ای است كه به وسیله یك دارایی حقیقی تضمین می شود. در اوراق قرضه رهنی، ناشر دارایی اش را در رهن دارندگان اوراق قرضه می گذارد. دارندگان اوراق قرضه رهنی به هنگام ورشكستگی شركت، نسبت به دارایی رهنی ادعای یكسانی دارند. همه اوراق قرضه رهنی سررسید یكسان ندارند.اوراق قرضه تضمین شده: بعضی از اوراق قرضه به وسیله نهاد دیگری تضمین می شود.اوراق قرضه قابل تبدیل: به منظور افزایش فروش اوراق قرضه بدون تضمین و اوراق قرضه تراز دوم، ناشران در بیشتر موارد این ابزارها را قابل تبدیل به دیگر دارایی ها - عمدتاً سهام عادی - می كنند.اوراق قرضه درآمدی: اوراق قرضه درآمدی می توانند تحت شرایط خاصی، فراتر از پرداخت بهره از درآمد عملیاتی ناشر نیز برخوردار شوند.اوراق قرضه مسلسل: اوراق قرضه ای است كه براساس سری زمانی تقسیم شده و هر كدام زمان سررسید خاص و بهره ویژه ای دارند.اوراق قرضه با بهره صفر: یك ابزار بدهی است كه با تنزیل ارزش اسمی فروخته می شود. چنانچه از نام آن پیداست، به این ابزارها هیچ نرخ بهره ثابتی تعلق نمی گیرد. در عوض، به مرور كه به سررسید نزدیك می شوند، ارزش بازار آن تدریجاً افزایش می یابد. در نهایت، در سررسید، ارزش اسمی این اوراق بازپرداخت می شود.
●اوراق قرضه با نرخ شناور
گرچه هر ابزار كوتاه مدت نرخ معینی را پرداخت می كند؛ اما در هر دوره (عمدتاً سه ماهه)، این نرخ مورد تجدیدنظر قرار گرفته و به این ترتیب، این نوع استراتژی تأمین مالی ویژگی نرخ شناور را دارد. به طور كلی، این ابزارها اوراق با نرخ شناور خوانده شده و به نام اختصاری شناورها معروفند. اوراق با نرخ شناور از جمله ابزارهای بدهی از نوع اوراق قرضه اند كه نرخ آنها به جای اینكه ثابت باشد، شناور است و بیشتر ابزارهای بدهی بلندمدت سنتی را تشكیل می دهند. بانك ها نیز اوراق بهادار با نرخ شناور منتشر كرده كه به آن گواهی های سپرده با نرخ شناور می گویند.

منبع : ماهنامه اقتصاد ایران