شیوه های مطالعه ثمر بخش‌

مطالعه چیست؟ مطالعه ثمر بخش چگونه است؟ از چه طریقی می‌توان بهتر یاد گرفت و بهتر آموخت؟ چگونه می‌توان مطالب و کیفیت یادگیری مفاهیم و اصول را در خود ارتقا داد و یادگیری را با معنا ساخت؟ همه‌ اینها از جمله سؤالاتی است که در ذهن دانش آموز و معلم وجود دارد. حال ما در این مقاله می‌خواهیم مطالعه مؤثر را مرور کنیم. ما می‌خواهیم هم توانایی مطالعه‌ خویش را تقویت کنیم و هم این مهارت را به دیگران انتقال دهیم.
● تعریف مطالعه‌
قبل از انجام هر کاری باید مراد از انجام آن را دانست بنابراین اولین گام در این مقاله تعریف مطالعه است.
مطالعه یک فرآیند شرطی و اکتسابی جهت افزایش معلومات است، مطالعه فرآیندی شرطی و اکتسابی است یعنی مرحله به مرحله پیش می‌رود و دارای بخش‌های مختلفی مانند، مهارت‌های قبل از مطالعه، ایجاد آمادگی، پیش مطالعه و... است و یک سری شرایطی دارد. از همه مهمتر باید خود را در طول سال تحصیلی به یک روش خاص مطالعه عادت دهیم. برای این که ما در مطالعه شرطی شویم باید شرایطی را در نظر بگیریم، از جمله مکان مطالعه زمان مطالعه و روش یا تکنیک مطالعه که به شرح هر یک به اختصار می‌پردازیم.
● مکان مطالعه‌
بهتر است برای مطالعه‌ ثمربخش جای ثابتی را انتخاب کنیم و باز بهتر است پشت میز بنشینیم و مطالعه کنیم. حتی گذشتگان نیز روی زمین درس نمی‌خوانده‌اند و از میزهای کوچکی برای کارهای نوشتنی و خواندنی خود استفاده می‌کرده‌اند. در مورد نور مطالعه بهتر است از دو ترکیب نوری هم طیف زرد و هم سفید استفاده کنیم تا چشم‌ ها خسته نشود. ‌
پس استفاده از لامپ‌ مهتابی به تنهایی کافی و مناسب نیست نکته دیگر در باب نور مطالعه این است که حتماً در زمان مطالعه اطرافتان روشن باشد و فقط محلی که درس می‌خوانید روشن نباشد. ‌
دمای اتاق باید حدود ۲۵درجه سانتیگراد باشد. منظور این است که وقتی بالباس راحتی در اتاق خود نشسته‌اید احساس گرمایی زیاد و یا سرما نکنید چرا که یکی از عوامل حواس پرتی و ایجاد خواب آلودگی دمای زیاد اتاق است.
دکور اتاق هر چه ساده‌تر و ثابت تر باشد بهتر است. به عبارت دیگر دکور اتاق را مرتب تغییر ندهید و چیزی که تداعی کننده خاطره خاصی باشد در اتاقتان وجود نداشته باشد، هر چقدر فضای دیدتان هنگام مطالعه محدودتر باشد، میزان حواس‌پرتی‌تان هم کمتر خواهد بود.
بهترین جا برای درس خواندن منزل است ولی اگر نمی‌توانید در خانه درس بخوانید حال به هر دلیلی اعم از جمعیت زیاد خانه، سر و صدا زیاد و... از فرهنگسراها یا کتابخانه‌ها استفاده کنید. بعضی از افراد در مورد نقش موسیقی هنگام مطالعه نظرات ضد و نقیضی دارند ولی خلاصه‌ مطلب این است که درس خواندن با موسیقی، هماهنگی ندارد پس سعی کنید صادقانه درس بخوانید و با خود رو راست باشید تا موفق شوید.
● زمان مطالعه
هیچ قانونی برای زمان مطالعه وجود ندارد. هر وقت که راحت بودید چه صبح زود و چه شب تا دیر وقت می‌توانید مطالعه کنید و درس بخوانید. ولی سه زمان در یادگیری خیلی مهم است که بهتر است در این زمان‌ها مطالعه کنید:
▪ اول صبح: چون تازه از خواب بیدار شده‌اید و ذهنتان منع قبلی ندارد و مطالب را به راحتی در خود نگه می‌دارد. پس در برنامه‌ روزانه خود طوری عمل کنید که حتماً اول صبح‌ها نیم یا یک ساعت بتوانید درس بخوانید. ‌
▪ آخرشب: به دلیل این که بعد از درس می‌خوابید وضع بعدی ندارید پس از مطالعه فرصت پیدا می‌کنند تا از نیمکره‌ راست که جایگاه حافظه‌ کوتاه مدت است وارد نیمکره‌ چپ که جایگاه حافظه‌ بلند مدت است، وارد شوند، برای همین یادگیری افزایش پیدا می‌کند.
▪ دوساعت قبل از غروب آفتاب: به دلیل کاهش اشعه‌ کیهانی و نوعی رابطه خورشید با زمین اختلال حواس در این زمان کم می‌شود، پس سعی کنید از این زمان به خوبی جهت مطالعه‌ ثمر بخش استفاده کنید. البته این سه زمان برای درس خواندن مناسب هستند ولی نباید زمان‌های دیگر را از دست بدهید.
از جمله موارد دیگری که برای مطالعه‌ ثمربخش باید رعایت شود و در حیطه‌ زمان مطالعه می‌گنجد، با معده‌ پر و خالی درس خواندن است که هر دو مضر است.
● روش یا تکنیک مطالعه‌
مطالعه‌ ثمر بخش باید براساس یکی از سیستم‌های مطالعاتی باشد تا بازده کاری افزایش یابد <مسخاب> م س خ ا ب اول کلمات زیر است:
مرور، سئوال، خواندن، از برخوانی و بازخوانی. ‌
رعایت مراحل زیر شاگرد را به صورت فعال در جریان یادگیری درگیر می‌سازد و زمینه‌هایی را برای تمرین اطلاعات تازه‌ای که شاگرد فرا گرفته است، فراهم می‌آورد.
▪ گام۱: مرور
برای آموختن اطلاعات جدید، اولین گام مرور کلی است شما احتمالاً خواهید توانست گام نخست را با نگاه برخلاصه‌ فصول کتاب انجام دهید. این کار به شما کمک خواهد کرد که اطلاعات فر فصل را با تجارب قبلی خود پیوند زنید و دانش مربوط را در ذهن خویش فعال سازید. ‌
▪ گام۲: سؤال‌
سؤال به شما کمک می‌کند که به صورت فعال با مواد خواندنی درگیر شوید. در ضمن مرور فصول از خود سؤالاتی بپرسید. یعنی عناوین اصلی و فرعی هر فصل را به <سئوالات باز> تبدیل کنید. تدبیر این است که هدف‌های خود را به صورت سؤال، مشخص کنید ومطالب جدید را با آنچه از قبل یادگرفته‌اید، ربط دهید. ‌
این گام در حد زیادی معنا داری اطلاعات جدید را افزایش می‌دهد و شما را به صورت فعال درگیر می‌کند. این کار همچنین به شما کمک می‌کند که سؤالات امتحانی را پیش بینی کنید. ‌
▪ گام ۳: خواندن‌
مطالب را بخوانید. در ضمن مطالعه سعی کنید که سؤالاتی را که در گام ۲ طراحی کرده‌اید پاسخ دهید و آنچه را می‌خوانید با دانسته‌های قبلی خود ربط دهید.
▪ گام ۴: ازبرخوانی:‌
به محض آن که مطالعه‌ یک قسمت را تمام کردید، توقف و تلاش کنید سئوالاتی را که درباره‌ آن قسمت طراحی کرده‌اید، پاسخ دهید. این تمرین فعال به شما کمک می‌کند که از طریق ربط دادن مطالب جدید با اطلاعات قبلی، به متن مزبور معنا ببخشید.
▪ گام ۵‌ بازخوانی:‌
جریان بازخوانی موجب صرفه‌جویی در وقت شما می‌شود، زیرا ضروری نیست که تمام مطالبی را که قبلاً مطالعه کرده‌اید، دوباره بخوانید به جای آن، برسؤالاتی که برای امتحان مشکل است تمرکز و بخش‌های مشکل متن را مطالعه کنید تا بتوانید سؤالات را پاسخ دهید. این گام، ارزیابی یادگیری شماست و در جایی که نیاز باشد امکان تمرین بیشتری را برای شما فراهم می‌آورد. با این ۵گام نه تنها می‌توانید توانایی مطالعه‌ خویش را تقویت کنید بلکه می‌توانید آن را به دیگران نیز آموزش دهید.
● سخن آخر‌
در انتها نکات مهم و کلیدی که می‌توانند کمک کنند تا یک حالت خوب را به مدت طولانی حفظ کنید و خود را با آن سازگار سازید، را بیان می‌کنیم.
▪ برای گرفتن تصمیم جدید نباید تصمیم بزرگی را در ابتدا اتخاذ کرد بلکه باید از تصمیم‌های کوچک شروع کرد. ‌‌ ‌یعنی دانش آموزی که عادت ندارد درس بخواند نباید یک برنامه‌ ۱۰ ساعته آغاز کند بلکه باید با یک برنامه‌ ۲ساعته شروع کند. برای این که بتواند این روند را ادامه بدهد.
▪ در موقع ایجاد عادت جدید راندمان بین ۲۱ تا ۴۰ روز کاهش پیدا می‌کند.
یعنی‌ هر فردی که می‌خواهند رفتار جدیدی را آغاز کند باید بداند که در وهله‌ اول نه تنها اتفاق مثبت خاصی نمی‌افتد بلکه اتفاقات منفی نیز پیش می‌آید یعنی راندمان کم می‌شود مثل این که فرد مریض می‌شود یعنی اگر فرد می‌خواهد عادتی را در خود ایجاد کند باید ریاضت بکشد و خوش‌بختانه از آنجا که نام انسان از دور ریشه انس و نسیان گرفته شده است، سریع یک وضعیت را فراموش (نسیان) می‌کند و به وضعیت جدید (انس) می‌گیرد. ‌
▪ منتظر نقطه آغاز برای شروع تحول جدید نباشید.
نگویید از اول هفته شروع می‌کنم و یا از اول ماه درس می‌خوانم هر وقت خواستید تغییری در خود ایجاد کنید آن زمان مناسب است و می‌تواند آغاز حرکت باشد. ‌

سید رحمت الله مشهدی
کارشناس مسئول گروه‌های آموزشی در وزارت آموزش و پرورش

منبع : وزارت آموزش و پرورش ایران