نشیب و فرازهای بازار نفت در دنیای غرب
طبق پیش‌بینی سازمان بین‌المللی انرژی، متوسط قیمت نفت در بازارهای جهانی در نیمه دوم سال جاری از مرز ۵۱ دلار می‌گذرد. ارتقای سطح تجهیزات اكتشافی صنعت نفت در آمریكا، افزایش تعداد پروژه‌های تحقیقاتی برای پیدا كردن حوزه‌های جدید و سیاست جدید اوپك مبنی بر افزایش سطح تولید باعث خواهد شد تا قیمت این منبع عظیم انرژی اندكی تنزل یابد. در روزهای آغازین سال جاری، تحلیلگران، میانگین قیمت نفت در نیمه دوم سال جاری را ۵۷ دلار برآورد كرده بودند و اگر این پیش‌بینی تحقق یابد تا پایان سال جاری، متوسط قیمت هر بشكه نفت ۱۳ دلار نسبت به سال گذشته بیشتر می‌شود و تولیدكنندگان سود زیادی به دست خواهند آورد. برآوردهای بازار نفت در سال‌های آتی حاكی از این مطلب است كه سطح تقاضای نفت سالانه ۵/۲ درصد اضافه خواهد شد و بر میزان مصرف روزانه نفت ۱/۲ میلیون بشكه افزوده می‌شود. این درحالی است كه سال ۲۰۰۴ میانگین نرخ رشد سطح تقاضای نفت در جهان معادل ۳/۳ درصد بوده است.انتظار می‌رود در سال جاری، سطح تقاضای نفت در كشور چین روزانه ۶۵۰ هزار بشكه اضافه شود در حالی كه در سال گذشته روزانه یك میلیون بشكه نفت بر سطح معمول مصرف اضافه شده بود. در چنین شرایطی نمی‌توان تنها با اتكا به تولید اوپك اكتفا كرد، زیرا سطح تولید این سازمان نمی‌تواند پاسخگوی نیاز روزافزون جهان باشد. در فاصله سال‌های ۲۰۰۲ تا ۲۰۰۴، كشورهای غیراوپكی كه بزرگترین تولیدكننده در میان آنها كشور روسیه است بر میزان تولیدشان ۸/۰ میلیون بشكه در روز افزودند. در همین بازه زمانی عرضه نفت اوپك در بازارهای مصرف جهان ۱/۱ میلیون بشكه در روز افزایش یافت ولی هیچ‌كس انتظار ادامه این روند افزایشی تا سال‌های آتی را ندارد. گفته می‌شود در سال‌های ۲۰۰۵ و ۲۰۰۶ هیچ یك از تولیدكنندگان عرضه نفت را اضافه نمی كنند و تنها كشوری كه به تازگی طرح افزایش سطح تولیدش را ارائه داده است یعنی عربستان سعودی تا به نتیجه رسیدن این طرح فاصله زیادی دارد. از طرف دیگر، بی‌ثباتی‌های ژئوپولتیكی در كشورهایی مثل عراق و نیجریه كه در شمار تولیدكنندگان بزرگ نفت هستند، باعث تزلزل در این بازار خواهد شد. این تزلزل در بازار نفت در شرایطی اتفاق می‌افتد كه علاوه بر چین، سطح مصرف و تقاضای ایالات متحده آمریكا نیز با سرعتی بی‌سابقه ارتقا می‌یابد. انتظار می‌رود در سال‌های ۲۰۰۵ و ۲۰۰۶ میلادی سطح تقاضای نفت در ایالات متحده آمریكا كه امروزه پرمصرف‌ترین كشور جهان است، سالانه ۸/۱ درصد ارتقا یابد كه ۶/۰ درصد كمتر از برآوردهای پیشین است. آمارهای تهیه شده توسط این مركز جهانی نشان می‌دهد سطح تقاضا در كشورهای عضو سازمان توسعه و همكاری‌های اقتصادی در فاصله سال‌های ۲۰۰۴ تا ۲۰۰۵ معادل ۵/۰ میلیون بشكه در روز بود در حالی كه كشورهای آسیایی كه عضو سازمان توسعه و همكاری‌های اقتصادی نیستند، روزانه بیش از یك میلیون بشكه نفت تقاضا داشته‌اند. انتظار می‌رود تا پایان سال آتی تقاضای نفت در كشورهای عضو سازمان توسعه و همكاری اقتصادی به ۶۵/۰ میلیون بشكه در روز برسد در حالی كه كشورهای آسیایی كه عضو این سازمان نیستند، سطح تقاضایشان حداكثر به ۹/۰ میلیون بشكه در روز برسد. سازمان بین‌المللی انرژی در گزارش اخیر خود كه با عنوان "وضعیت صنعت نفت در آینده نزدیك" انتشار یافته است، می‌نویسد: سطح تقاضای نفت در ایالات متحده آمریكا می‌تواند معیاری با اهمیت برای میزان تولید این منبع انرژی باشد. پیش از حضور قدرتمند چین در عرصه صنعت و با وجود اینكه نرخ رشد تقاضای نفت در چین بیشتر از آمریكا است هنوز هم مصرف این منبع انرژی در قطب اقتصادی دنیای غرب، بیشتر از غول اقتصاد آسیاست. بنابراین، بررسی اوضاع بازار نفت در این كشور می‌تواند اطلاعات خوبی را در اختیار دست‌اندركاران این صنعت قرار دهد به خصوص اینكه با سال‌های پیش مقایسه شود و برآوردهای سال‌های آتی نیز در آن ذكر شود. در ادامه این گزارش آمده است در سال ۲۰۰۳ روزانه ۲۴/۱۱ میلیون بشكه نفت وارد ایالات متحده امریكا می‌شد كه قیمت اسمی هر بشكه از آن معادل ۷۴/۲۷ دلار بوده است. در آن سال، ایالات متحده آمریكا توانایی تولید ۶۸/۵ میلیون بشكه نفت را در روز داشت و می‌توانست حداقل یك سوم نیاز داخلی‌اش را پاسخ گوید. اما در اثر تغییرات بازار انرژی، قیمت اسمی هر بشكه نفت خام در سال ۲۰۰۵ به ۷۱/۴۴ دلار رسید و متوسط واردات خالص نفت خام معادل ۰۱/۱۲ میلیون بشكه در روز برآورد شد. انتظار می‌رود در سال جاری ۵۴/۵ میلیون بشكه نفت در روز در ایالات متحده آمریكا تولید شود. پیش‌بینی می‌شود قیمت اسمی این منبع انرژی در سال آینده به ۲۳/۴۶ دلار برسد و سطح تقاضای نفت در این كشور روزانه ۸/۰ میلیون بشكه در روز افزایش یابد. در صورت تحقق این پیش‌بینی‌ها، میانگین قیمت نفت وارداتی به ایالات متحده آمریكا در سال‌های ۲۰۰۵ و ۲۰۰۶ میلادی ۴/۳ درصد اضافه خواهد شد در حالی كه از سال ۲۰۰۳ تا ۲۰۰۴ قیمت این منبع ۸/۲۹ درصد افزایش یافت. در همین بازه زمانی، سطح تولید نفت خام در ایالات متحده آمریكا ۴/۴ درصد كاهش داشته است و تقاضای این منبع حدود ۵/۵ درصد اضافه شده است. در حالی كه انتظار می‌رود در فاصله سال‌های ۲۰۰۵ و ۲۰۰۶ میلادی به سطح تولید ۴/۵ درصد و به میزان تقاضا ۷/۰ درصد اضافه شود. این درحالی است كه نرخ رشد سطح تقاضای نفت در جهان ۵/۲ درصد برآورد شده است. بررسی‌ها حاكی از این مطلب است كه در سال ۲۰۰۳ میلادی روزانه ۹/۷۹ میلیون بشكه نفت در روز تقاضا می‌شد اما تا پایان سال جاری، سطح تقاضا و مصرف این منبع به ۸/۸۴ میلیون بشكه در روز خواهدرسید. در سال ۲۰۰۵ سطح تقاضای گاز طبیعی ایالات متحده آمریكا ۸۷/۲۲ هزار میلیارد مترمكعب برآورد شده است كه نسبت به سال پیش از آن ۳/۲ درصد رشد خواهد داشت. در سال ۲۰۰۳، ۳۶/۲۲ هزار میلیارد فوت مكعب گاز طبیعی در آمریكا مصرف شده بود. پژوهشگران با توجه به نرخ بالای مصرف نفت در جهان و با توجه به پایان‌پذیر بودن منابع نفتی اعلام خطر كردند و خواستار جایگزین كردن منابع دیگر به جای نفت شدند. آنها اظهار داشتند: روزانه میلیون‌ها بشكه در جهان مصرف می‌شود و همه خواستار افزایش سطح تولید كشورهای نفت‌خیز هستند در حالی كه این منابع محدود است و اگر به همین سرعت مصرف شود تا آینده‌ای نه چندان دور، طلای سیاه به افسانه‌ای دور بدل می‌شود كه هیچ كس آن را ندیده و نمی‌تواند تصور كند. پس باید با سیاستگذاری‌های مناسب در بازارهای مصرف این منبع تعدیل ایجاد كرد تا اینكه برای نسل‌های آینده باقی بماند و تا قرن‌ها مردم بتوانند از نفت برای مصارف خانگی و صنعتی بهره بگیرند.
