فیلسوفی برای هیچ کس و همه کس

فردریش نیچه در روكن بخشی از لایپزیك در امپراتوری پروس به دنیا آمد. روز ۱۵ اكتبر ۱۸۴۴ پدر او به جهت مقارنت با روز تولد فردریش ویلهلم چهارم پادشاه وقت، نام او را فردریش گذاشت. اجداد مادر او «فرانزیسكا» همگی كشیش بودند و پدرش كارل لودویك نیچه نیز كشیش لوتری به شمار می رفت. فردریش اولین فرزند آنها بود و پس از او صاحب دو كودك دیگر به نام های الیزابت و ژوزف نیز شدند. ولی این خانواده عمر چندانی نداشت. در پنج سالگی فردریش پدرش بر اثر شكستگی جمجمه و «آنسفالو مالاسیا» درگذشت. دوران كودكی و نوجوانی نیچه در خانواده ای تشكیل شده از مادر، خواهر، مادربزرگ و دو عمه گذشت.
هر پسر بچه ای كه كودكی اش را در محیطی بدون مرد بگذراند روحیه خاصی پیدا خواهد كرد كه در بزرگسالی او را متفاوت با دیگر هم نسلانش نشان می دهد. محیط زنانه و مذهبی خانواده نیچه نیز بر او بی تاثیر نبود.او در سنین بسیار كم خواندن و نوشتن، سرودن شعر و مطالعه را آغاز می كند و پس از تحصیلات مقدماتی در دانشگاه بن به رشته الهیات می پردازد. ولی در سال ۱۸۶۵ و در روز عید پاك به دلیل بی اعتقاد شدن به مسیحیت آن را رها می كند. او در «آنارشیست» می گوید: «تنها یك مسیحی واقعی وجود داشته است كه او نیز بر بالای صلیب كشیده شده است.»نیچه از بن به لایپزیك می رود تا در رشته «واژه شناسی» تحصیل كند. روزی از یك كتاب فروشی دست دوم كتابی با نام «جهان به مثابه اراده و پنداره و تصور» نوشته شوپنهاور را می خرد. او كه تصادفا به این كتاب دست پیدا كرده بود پس از مطالعه آن اعلام می كند كه یك شوپنهاوری شده است.او در ۲۳ سالگی به خدمت نظام خوانده می شود یا به قولی داوطلبانه به جنگ فرانسه و پروس می رود. ابتدا سواركار توپخانه می شود كه این سمت او را مستقیما در قلب نیروهای نظامی جای می دهد. هرچند كه بر اثر حادثه ای آسیب جدی می بیند و در پشت جبهه جنگ به پرستاری از مجروحین می پردازد ولی دوران خدمت در سواره نظام كه به دلیل مهارتش در اسب سواری آن را به دست می آورد نیز قسمت دیگری از زندگی او را می سازد. «جنگ قانون ابدی زندگی است و صلح، راحت باش میان دو جنگ.»در ۱۸۶۸ نیچه با «واگنر» ملاقات می كند.
واگنر به همراه شوپنهاور، اسپینوزا، افلاطون، سقراط، هراكلیتوس و... پاهای اندیشه او را شكل می دهند. نیچه زمانی كه تنها ۲۴ سال داشت به سمت استادی رشته واژه شناسی كلاسیك در دانشگاه بازل و به عنوان آموزگار زبان یونانی شروع به تدریس كرده كه به مدت ده سال ادامه پیدا می كند. همچنین در سال ۱۸۶۹ عنوان دكترای در واژه شناسی را بدون آزمون از دانشگاه لایپزیك دریافت می كند. از ۱۸۷۲ اولین آثار او منتشر می شوند كه لحنی فلسفی دارند اگرچه دانشگاه بازل در سال ۱۸۷۱ درخواست او را برای تدریس فلسفه رد می كند. از ۱۸۷۲ تا ۱۸۸۸ دوران آفرینش آثار بزرگ نیچه است كه در این مدت آثاری چون: زایش تراژدی، تاملات نابهنگام، انسانی بسیار انسانی، سپیده دم، حكمت شادان، چنین گفت زرتشت، فراسوی نیك و بد، تبار شناسی اخلاق، اراده معطوف به قدرت، اینك انسان و... نوشته و منتشر می شوند.او كه در ۱۸۶۹ تابعیت «پروس» را رها كرده بود در آلمان و سوئیس و ایتالیا در پانسیون زندگی می كرد و آثار خود را در چنین محیطی می نگاشت. تقریبا از زمانی كه نوشته هایش با موفقیت و توجه عمومی روبه رو شده بود فردریش نیچه سلامت ذهنی خود را از دست داد. اگرچه از ۱۸۷۹ سردرد های متوالی و ضعف باعث شده بود تا تدریس را رها كند ولی از ۱۸۹۰ بیماری او به طور جدی بروز كرد به طوری كه مادرش مسئولیت پرستاری از وی را برعهده گرفت. پس از فوت مادر، خواهرش به مراقبت از فردریش پرداخت و این دوره ده ساله بیماری شدید در ۲۵ آگوست ۱۹۰۰ با مرگ نیچه در وایمار به دلیل سكته مغزی به پایان رسید.
اگرچه نیچه در دورانی به «لوآندره سالومه» دختر یك افسر ارتش روسیه علاقه مند شده بود ولی هرگز ازدواج نكرد و مجموعه دست نوشته های او در اختیار خواهرش ماند كه در همان دوران نیز مورد توجه بود.نیچه آثار زیادی دارد كه آنها را به دلیل تسلط به واژگان با پیچیدگی های خاصی نوشت و كسانی كه آثار او را مطالعه می كنند گاهی به نتایج متفاوتی می رسند. به عنوان مثال وی از «ابر انسان» صحبت می كند. عده ای اعتقاد داشتند هیتلر ابر انسان نیچه است و پس از آن سوپرمن، قهرمان تخیلی را ابر مرد او می دانستند.مشهور است كه نیچه درباره همه چیز سخن گفته است و عباراتی با صراحت بسیار در نوشته های او است كه در میان جوانان با استقبال بسیار روبه رو می شود.در كشور ما نیز در سال های گذشته به یاد داشتن چند جمله از گفتار های نیچه و ذكر آن در میان بحث ها از نشانه های روشنفكری محض به شمار می رفت. به هر صورت شكی نیست كه نیچه از بزرگ ترین متفكران قرن های اخیر است كه در دنیای اندیشه راه های جدیدی را گشود و اندیشمندان پس از خود را تحت تاثیر قرار دارد.

محمد سرابی

منبع : روزنامه شرق