روسیه و اهرم فشاری به نام گاز

در اواسط سپتامبر گذشته «سرگئی پریماکف» وزیر خارجه روسیه طی یک سخنرانی در دانشگاه مسکو، کشورهای غربی را متهم کرد که درصدد نوعی رقابت غیرعادلانه هستند و صحبت از «ایدئولوژیک کردن روابط بین المللی» به میان آورد.
اما ظاهراً جناب وزیر خیلی زود متوجه شد که آن دانشجویان نمی توانند مفهوم این فرمول انتزاعی را درست درک کنند و بدین ترتیب به صورتی محسوس تر و روشن تر به سخنان خود ادامه داد و گفت که اتحادیه اروپایی روسیه را متهم کرده است که درصدد فشار بر دیگر دولت ها از طریق به اصطلاح اهرم فشار گاز است و از این مساله نتیجه گرفت که؛ «در پشت چنین گرایشی هدف غرب کاملاً مشخص است؛ آنها در پی دستیابی بدون هزینه به منابع انرژی ما هستند.»
این واقعیت کاملاً آشکار است که روسیه در همان حال که آگاهانه خود را به عنوان یک «ابرقدرت انرژی» معرفی می کند، در رابطه با مناسباتش با مشتری های منابع انرژی اش دست به تغییراتی ژرف نیز می زند.
از زمان آن شوک بزرگی که روسیه حدود یک سال پیش به اوکراین وارد آورد، این مساله قطعی شد که کرملین نیز با به اصطلاح به جان خریدن بازتاب های سیاسی این اقدام، بر آن است تا طرح های اقتصادی خود را به مرحله اجرا درآورد. آنچه باعث شد تا در ژانویه سال ۲۰۰۶ به سرعت شاهد مصالحه میان اوکراین و روسیه باشیم در واقع ناشی از فشارهایی بود که روسیه به همسایه و مشتری غربی اش یعنی اوکراین وارد آورد تا سردمداران «کی یف» چاره یی جز تطبیق دادن خود با مساله قیمت گاز نداشته باشند.
در روزهای گذشته این باور قوت گرفت که «گازپروم» در مورد مساله صدور گاز به روسیه سفید با کسی شوخی ندارد و تلاش دولت روسیه سفید برای تاثیرگذاری بر انحصارطلبان روسیه در جهت جلوگیری از قطع صدور گاز به این کشور آن هم در مقابل بازگذاشتن دست طرف روسی برای بالا بردن قیمت ها، امری غیرقابل پذیرش به شمار می آمد.
با این حال در همین روزها کمی از شدت و حدت روس ها کاسته شده و رئیس گازپروم یعنی «الکسی میلر» مذاکراتی را با کشورهای همسایه آغاز کرده است و جالب آنکه این رویکرد روسیه نیز بار دیگر در غرب موجی از اتهام به این کشور را با خود همراه آورده است. از نظر کشورهای اروپایی، روسیه بر آن است تا به صورتی کاملاً آشکار از ویژگی جدید خود به عنوان یک ابرقدرت نفتی در جهت فشار به دیگر کشورها استفاده کند.
در برخی از پایتخت های اروپایی در حال حاضر این به اصطلاح فرهنگ لغات فراموش شده جنگ سرد است که بار دیگر خودنمایی می کند. این فرهنگ بازتولید شده زمانی بیشتر عیان می شود که الکسی میلر در مورد بازارهای جدید و مشتری های بالقوه در منطقه آسیا - پاسیفیک داد سخن می دهد. به گفته میلر شرکت گازپروم در نظر دارد تا در آینده نزدیک با چین قرارداد امضا کرده و در عین حال همه تعهداتش را در قبال اروپا انجام داده و به موازات آن همکاری ها با منطقه آسیا - پاسیفیک را گسترش دهد.
روند اجرایی ساخت خط لوله شرق ثابت می کند که مقامات گازپروم به هیچ روی بلوف نمی زنند. این خط لوله به صورت مستقیم محصول گازپروم را به اروپا می رساند. الکسی میلر در این مورد می گوید؛ «هدف اصلی و روشن ما، تضمین تامین انرژی برای کشورهای اروپایی است.» علاوه بر این گازپروم طرح های بی نهایت جدی دیگری را نیز دنبال می کند که برآیند آنها برقراری یک مسیر جدید انتقال گاز از طریق ترکیه است. همه این طرح ها و اقدامات باعث شده است تا جنجال ها در مورد تغییر مسیر صادرات گاز روسیه به شرق تا اندازه یی کاهش یابد.
با این حال کشورهای غربی هنوز هم اطمینان چندانی به روسیه ندارند و بیم آن دارند که این کشور با افزایش روزافزون و دائمی صادرات انرژی به اروپا، کشورهای این قاره را هر چه بیشتر به خود وابسته کند. البته این واکنش های گاه عجولانه پدیده یی نیست که مختص به زمان حاضر باشد. زیرا درست شبیه به چنین واکنش هایی را در سال های دهه هشتاد و به هنگام ساخت خط لوله گاز «اورنگوی - پوماری - اوشگورود» نیز شاهد بوده ایم.
در آن زمان هم بسیاری از کشورهای غربی نسبت به احتمال وابستگی به روسیه در عرصه انرژی شکایت داشتند. اما حال نزدیک به دو دهه از آن زمان گذشته است و در عمل هیچ دلیلی وجود ندارد که کشورهای غربی نسبت به اهداف روسیه شک داشته باشند. زیرا به همان اندازه که مصرف کنندگان غربی به روسیه نیاز دارند، این فدراسیون نیز به غرب وابستگی دارد. بزرگنمایی مساله فشارهای احتمالی روسیه به غرب هم چیزی جز یک بلوف نمی تواند باشد. هیچ کس نمی تواند این ادعا را تشریح کند که روسیه به چه صورت می تواند از این اهرم فشار علیه غرب استفاده کند.
حتی در دوران جنگ سرد هم مبادلات تجاری با روسیه در ابعادی وسیع جریان داشت و هرگز به دلیل تغییر و دگرگونی های سیاسی دچار اختلال نشد. سرگئی لاوروف نیز در همان سخنرانی اش در دانشگاه مسکو ضمن تاکید بر این مساله گفت؛ «آنچه ما را به غرب پیوند می دهد بسیار فراتر از آن چیزی است که ما را از غرب جدا می کند.»

منبع؛ فرایتاگ
بوریس کایماکف
ترجمه؛ محمدعلی فیروزآبادی

منبع : روزنامه اعتماد