عزت‌نفس و اعتماد به‌نفس در نوجوانان

● پدران و مادران بدانند که:
کسب تجربه، بالارفتن آگاهی‌ها، رشد شخصیت، کسب استقلال و عزت‌نفس، خودباوری و افزایش اعتماد به‌نفس برای نوجوانان، بسیار ضروری است؛ ولی پدر و مادر مستبد، سلطه‌جو و ناآگاه هرگز به اهمیت این مسائل، آگاهی ندارند و آنان را درک نمی‌کنند. باید بدانیم که نوجوانان، وقتی با سختی‌ها و مانع‌ها برخورد کنند و با بحران مواجه شوند، راه مبارزه با آنها را یاد می‌گیرند و قوی می‌شوند. باید به جوانان با مهر، محبت و شکیبائی فرصت داد تا راه خود را به تنهائی با سعی و خطای خود کشف کنند و به آن پی ببرند. پدر و مادر آگاه و مدیر، همانند لنگرگاه، آرام و ساکت، همیشه آغوش خود را بر فرزندان باز نگه می‌دارند تا آنان، تلاطم خود را پشت‌سر گذاشته، پناه گیرند و آرامش خود را بازیابند.
● چرا نوجوانان و جوانان به مشروبات الکلی و اعتیاد روی می‌آورند؟
دورهٔ بلوغ، دوران طغیان و سرکشی، کسب استقلال، به‌هم ریختن قالب‌های ارتباطی، دوران غلیان کنجکاوی، تمرد، تقلید از بزرگ‌ترها، مدل‌سازی، خیال‌پردازی، بی‌قراری‌ها، تردیدها، رؤیاسازی‌ها، کشف استعدادها، ستیزه‌جوئی‌ها، لج‌بازی‌ها و مخالفت‌هاست.
در این دوره، پدران و مادران در زمینهٔ تحصیل، رانندگی، رابطه‌های جنسی، مشروبات الکلی، کشیدن سیگار و مصرف موادمخدر نوجوانان و جوانان‌شان دچار نگرانی و تشویش‌های فراوان می‌شوند؛ چرا که وقتی کودک به سن نوجوانی و جوانی می‌رسد، قدرت، جرأت و بزرگ‌شدن خود را برحسب این‌که محیط تربیتی حاکم بر خانواده چگونه باشد، نشان می‌دهد. خوردن مشروبات الکلی و استفاده از موادمخدر، می‌تواند یکی از نمودهای دورهٔ نوجوانی باشد؛ هر چه دخالت‌های بی‌مورد، فشارها، قید و بندهای غیرضروری، انتظارهای غیرمنطقی و ناآگاهی‌های پدر و مادر بیشتر باشد، نوجوان تحت فشارهای بیشتری قرار می‌گیرد؛ در نتیجه تشویش‌ها، نگرانی‌ها، فرار از فشارها و وابستگی‌ها، بیشتر و بیشتر شده و در نوجوان انگیزه و میل به سرکشی و طغیان بیشتر می‌گردد. به‌عبارت دیگر، نوجوان برای دور شدن از درد، رنج، عذاب، کاهش فشارها، کشمکش‌های درونی و کسب شادی و لذت، حتی برای عقب‌نماندن از هم‌کلاسی‌ها و دوستان خود، به موادمخدر و مشروبات الکلی پناه می‌برد.
● پرسش این‌جاست که چرا گروهی از نوجوانان و جوانان به‌صورت افراطی به مشروب‌خوری، سیگار و موادمخدر می‌پردازند؟
علاوه بر عامل‌هائی چون برخوردهای نامناسب، دخالت‌ها و کنترل‌های غیرضروری و فشارهای غیرمعقول که همگی از ناآگاهی و کم‌دانی پدر و مادر سرچشمه می‌گیرد، ضعف شخصیت و بی‌ارادگی خود نوجوانان در روآوردن آنان به طرف الکل و موادمخدر، نقش مهمی بازی می‌کند.
برای دور شدن از گرداب هولناک موادمخدر، الکل، قمار و... لازم است پدران و مادران بدانند که:
بچه‌ها حق دارند از پدر و مادر و هرکس دیگر، توقع رفتار و برخورد محترمانه، شایسته و انسانی داشته باشند و انتظار دارند با آنان به‌صورت موجودی ناقابل و بی‌ارزش رفتار نکنند.
● پدران و مادران بدانند که:
زور و فشار، قاتل عشق و دوستی است. مالکیت‌طلبی و خود را به دیگران تحمیل کردن، از خودخواهی‌ها و حماقت‌ها سرچشمه می‌گیرد و نشانهٔ کم‌دانی و ناآگاهی است.
● پدران و مادران بدانند که:
اگر نوجوانی به فکر قدرت‌نمائی و ریاست باشد و در منزل، بارها شاهد این بازی باشد که قدرت در دست کسی است که بازی را برده، همین الگو باعث می‌شود که به فکر کسب قدرت و کنترل باشد تا بتواند ریاست کند.
● چه کار باید کرد؟
باید بدانیم زمانی پدران و مادران می‌توانند به فرزندان‌شان در مسائل بلوغ رفتارهای جنسی، تأثیر مثبت داشته باشند که اطلاعات، آموزش‌ها، مهارت و آگاهی‌های لازم را کسب کرده باشند. به این منظور:
۱) مطالعهٔ مقاله‌ها و کتاب‌های مفید ویژهٔ نوجوانان و جوانان
۲) کسب اطلاعات لازم از متخصصان و کارشناسان خبره
۳) ایجاد رابطهٔ صحیح، مطلوب و صمیمی بین خود و نوجوانان، به نوجوان و جوان کمک می‌کند که مسئله‌ها و مشکل‌های خود را دست کم با یکی از پدر و مادر در میان گذارد و از راهنمائی آنان برخوردار شود.
اغلب نوجوانان دوست دارند در مورد مسئله‌ها، اشتباه‌ها و مشکل‌های خود با پدر و مادر صحبت کنند و خود را تخلیه نمایند، ولی تا زمانی‌که به پدر و مادر اعتماد نکنند و احساس امنیت نداشته باشند، حرف‌شان را به آنان نمی‌گویند و آنچه در دلشان می‌گذرد، اعلام نمی‌کنند، در نتیجه، پدر و مادر هم نمی‌توانند به‌درستی به آنان کمک کنند تا این دوران پرتلاطم و بسیار مشکل را آسان و آرام پشت‌سر بگذارند. بسیاری از پدران و مادران از روی کم‌دانی و ناآگاهی، به حرف‌های آنان بی‌توجهی کرده، به‌ویژه اشتباه‌های نوجوانان را به‌صورت سرزنش و سرکوب به‌خود آنان برمی‌گردانند. این‌جاست که نوجوانان از سوی پدر و مادر، ناامید شده و به‌سوی هم‌سالان خود رو می‌کنند و حرف‌های‌شان را با آنان در میان می‌گذارند و از تجربه‌های آنان بهره‌مند می‌شوند!
۴) به مادران و پدران توصیه می‌شود با آرامش و متانت، بدون اینکه حرف فرزند نوجوان خود را قطع کنند، به حرف‌هایشان گوش کنند؛ نظر فرزندشان را در مورد موضوعی که صحبت می‌کنند، جویا شوند؛ سپس اگر اطلاعات درستی در مورد موضوع مورد بحث داشته باشند، بیان کنند، در غیر این‌صورت از کارشناس خبره کمک بگیرند.
۵) به مادران و پدران توصیه می‌شود به‌طور غیرمستقیم، رابطه‌های فرزندشان را با دوستانش زیر نظر بگیرند و آنان را از ادامهٔ دوستی با افراد بزرگ‌تر نامناسب یا افرادی که از نظر اخلاقی مورد دارند، به آرامی و دوستانه منصرف کنند.
۶) باید توجه داشت که اگر هیجان‌ها و عارضه‌های طبیعی دوران بلوغ به درستی و از طریق علمی بررسی و شناخته شود، زندگی با جوانان، دل‌چسب و رهبری آنان کار پرهیجان، جذاب و دوست‌داشتنی خواهد بود.
۷) مادران و پدران به‌جای نصحیت و پند و اندرز، می‌توانند با گفت‌وگو، گوش دادن به حرف‌های فرزندان، تشویق‌کردن و احترام‌گذاشتن به خواسته‌های‌شان، خودآگاهی آنان را بالا برده و بر عزت‌نفس و اعتماد به‌نفس فرزندان تأثیر مثبت بگذارند.
۸) پدر و مادر بدانند: اغلب انتقادهای آنان غیرضروری و بی‌فایده بوده و باعث عصبانیت، رنجش و سرکشی بیشتر در نوجوانان می‌گردد. انتقادها زمانی سازنده و مؤثر هستند که به‌جای جمله به هویت شخص، با موضوع و خود مسئله برخورد کند.
نمونه‌ای از یک انتقاد سازنده: حسین برای دومین‌بار در درس ریاضی، نمرهٔ مردودی گرفت. پدرش به‌جای توبیخ، تنبیه، سرزنش و توهین، راه انتقاد سازنده را پیش گرفت. حسین ۱۵ ساله را صدا کرد و گفت: ”برای حل مشکل پیش آمده چه کنیم و چه راه‌حلی به‌نظرت می‌رسد؟“ پدر نه از گذشته حرفی زد، نه به قضاوت نشست؛ بلکه به پیش‌بینی آینده به‌علت مردودی پرداخت و برای دست‌یابی به راه‌حل مناسب، از خود حسین کمک گرفت.
۹) برای این‌که فرزندان ما به رشد و تکامل کامل برسند و از استعدادهای بالقوهٔ خود به‌صورت درست و مثبت بهره‌مند شوند، می‌بایست دارای عزت‌نفس و اعتماد به‌نفس باشند. به‌نظر می‌رسد مهم‌ترین وظیفه‌ای که مادران و پدران در مورد فرزندان خود دارند، این است که کمک کنند عزت‌نفس و اعتماد به‌نفس آنان را بالا ببرند و اندیشیدن را بیاموزند.
عزت‌نفس به مفهوم این است که فرد در هر شرایط برای خود ارزش و اعتبار لازم و واقعی را قائل است؛ اعتماد به‌نفس به این مفهوم است که فرد اطمینان دارد، می‌تواند کاری را در رویاروئی با مشکل‌ها، به‌خوبی و شایستگی انجام دهد.
با توجه به اینکه اعتماد به‌نفس و عزت‌نفس یادگرفتنی و کسب‌کردنی است، بنابراین پدر و مادر می‌توانند به فرزندان خود در شناساندن مجموعه‌ای از عامل‌ها، آگاهی‌ها و مهارت‌هائی که منجر به ایجاد اعتماد به‌نفس و عزت‌نفس می‌شود، کمک کنند.
۱۰) برای اینکه فرزندان‌مان از فرصت‌های مناسب رشد و تکامل استعدادهای بالقوه‌شان درست بهره‌مند شوند و تبدیل به افرادی مؤثر و موفق در جامعه گردند، لازم است به کمک کارشناس‌های خبره، آگاهی آنان را بالا برده تا در مسیر مثبت و سازنده قرار گیرند. در غیر این‌صورت، فرزندان گرفتار رفتار منفی و زیان‌بار که منشأ مشکل‌های متعدد و عدیدهٔ اجتماعی است، خواهند بود.

دکتر میرعمادالدین فریور

منبع : مجله شادکامی و موفقیت