بازنگری در دیسیپلین

دیسیپلین ها با توجه به مکاتب یا گرایشات فرعی شان، از یک سلسله کنوانسیون ها و افرادی که با آنها سروکار دارند تشکیل می شوند. مختصات، روندها، تمرکز علاقه، مناظره ها و روش های تحقیق رشته ها و گرایشات فرعی آنها توسط کسانی که در مورد آنها به بحث می پردازند تعیین شده و دستخوش تغییر می شوند. بدین ترتیب امکان دارد دیسیپلین ها مانند سایر جنبه های زندگی اجتماعی در طول زمان در تعاملاتشان با محیط خود با یکدیگر در واکنش به مسائلی که در درون آنها به وقوع می پیوندد از لحاظ موارد تاکیدشان دچار تحول شوند.
انگیزه بازنگری رشته سیاست می تواند براساس وقوع دگرگونی هایی باشد که در اطراف ما می گذرد که طی آن سبب شده تا در مجموع این رشته مطالعاتی از تحولات مزبور عقب بماند. به نظر می رسد رشته سیاست به مقدار قابل توجهی فضای مفهومی خود را از دست داده به گونه ای که امروزه ما ناظر تحولات پارادایمی در ابعاد هستی شناسی، معرفت شناسی و روانشناسی هستیم.
در این روند قبض و بسط مفاهیم و تعاملات پیچیده میان آنها، دگرگونی هایی را در سطوح تحلیل و رابطه ساختار کارگزاری پدید آورده که خود سبب یک سلسله تناقضات پارادایمی شده است. این وضعیت سبب می شود تا از لحاظ مضامین، انگیزه ها، ارزش ها و ایستارهایی نسبت به نظام سیاسی میان سیاست قدیم و جدید تفکیک قائل شویم.
هر فردی که برای نخستین بار وارد این رشته مطالعاتی می شود با یک پشتوانه و ذخیره ذهنی و اندیشه ای غنی و رویکردهای متکثر مواجه می شود. آنچه تحلیلگران سیاسی را به یکدیگر نزدیک می کند، دغدغه هایی است که در مورد منشأ، اشکال، توزیع، استفاده و سوءاستفاده کنترل و پیامدهای قدرت سیاسی وجود دارند و آنچه که آنها را از یکدیگر جدا می سازد، تفاوت هایی است که از لحاظ موارد تاکید، سطوح و چارچوب های تحلیلی مشاهده می شوند.
با نگاهی آسیب شناسانه می توان در فرآیند بازنگری رشته سیاست به موارد غفلت و نقاط ضعف و قوت پی برد. برخی از این موارد مربوط به ماهیت و مختصات خود رشته سیاست و سیاست بین الملل است، در حالی که پاره ای از این مشکلات مربوط به تدریس و پژوهش این رشته مطالعاتی در ایران است که از آن جمله می توان به موارد زیر اشاره کرد:
۱) نامشخص بودن موقعیت و جایگاه دروس مختلف در مقاطع گوناگون و تصویری مبهم از ارتباط آنها با یکدیگر در شکل دادن به یک رشته مطالعاتی
۲) همپوشی های فراوان در میان دروس مختلف
۳) عدم وجود تعریف روشن از مقاطع تحصیلی کارشناسی، کارشناسی ارشد و دکترا و تکرار دروس و مطالب دوره کارشناسی در مقاطع بالاتر
۴) کلی بودن عناوین و محتوای دروس در دوره تحصیلات تکمیلی
۵) نادیده گرفتن ماهیت میان رشته ای بودن سیاست در برنامه ریزی ها
۶) نادیده گرفتن یا کم اهمیت تلقی کردن پاره ای از گرایشات رشته سیاست به علت آشنا نبودن مدرسان و برنامه ریزان با گرایشات مزبور.
در فرآیند بازنگری رشته سیاست اگر بخواهیم صرفاً و در سطحی وسیع روی موضوعات نظری و روش شناختی تاکید کنیم، امکان دارد این نوع برخورد موجب کمتر توجه کردن به ریشه های علمی این رشته مطالعاتی شود. از طرف دیگر اگر بیش از اندازه تمرکز خود را روی نهادهای رسمی حکومتی و ایده های اصول سنتی نظریه سیاسی و حقوق عمومی قرار دهیم، امکان دارد این وضع سبب شود تا بسیاری از تحولات عمده معاصر را نادیده بگیریم.

عبدالعلی قوام
استاد روابط بین الملل دانشگاه شهید بهشتی

منبع : روزنامه شرق