«ارسباران» جلوه‌ای از چهار اقلیم‌

آذربایجان‌شرقی یکی از قطب‌های گردشگری و توریستی کشور به‌شمار می‌آید که دارای پتانسیل و قابلیت‌های بسیاری ‌در حوزه صنعت گردشگری است. ساختار محیط زیست ‌طبیعی استان به دلیل شکل‌گیری چهره‌های مختلف ‌طبیعت، زاییده شرایط متعددی بوده و در پدید آمدن آن‌ عوامل بی‌شماری نظیر وضعیت زمین شناسی، خاک، اقلیم‌و عوامل زیستی موثر بوده است.‌
تلاقی رشته کوه‌های البرز و زاگرس و قرار گرفتن مبدا رشته کوه‌های مرکزی ایران‌ دراین خطه همراه با برخورداری از تاثیر چهار اقلیم، تنوع و غنای زیادی را در ساختار گیاهی و جانوری آن‌فراهم کرده است.‌
اکوسیستم ارسبارانی استان باویژگی‌های منحصر به فرد خود مجموعه‌ای از عناصرهیرکانی و قفقازی و عناصر سایر مناطق گیاهی کشور محسوب می‌شود که علاوه بر تنوع بزرگ گیاهی، عمده‌ترین گونه‌های پستانداران و پرندگان حمایت شده یاکمیاب را نیز در چتر حمایت خود دارد. ‌
توده‌های‌کوهستانی آرارات در مناطق شمالی آذربایجان شرقی، نفوذ گسترده‌ای دارد و قوچ و میش ارمنی از شاخص‌ترین‌ عناصر این مجموعه است.‌
زیستگاه‌های ییلاقی وقشلاقی تپه‌ ماهوری <کیامکی>، ییلاق <قره‌چی> و مناطق‌صخره‌ای و سخت گذر <کنتال> مامن طبیعی انواع گونه‌های جانوری مانند کل و بزوحشی، پلنگ و سیاه گوش‌است.‌
‌ قسمت‌های میانی استان نیز به فلات مرکزی ایران‌می‌پیوندد که آهو و میش مرغ از گونه‌های ویژه این تیپ ‌به‌شمار می رود و گونه آهو در دشت <ساری‌یاز> و میش‌مرغ نیز در منطقه <قره‌قشلاق> مشاهده می‌شوند.
آذربایجان شرقی ازنظر جاذبه‌های طبیعی‌ازمناطق مهم کشور به‌شمار می‌آید که جلوه‌های آن به‌ویژه در بهار طبیعت‌می‌تواند برای گردشگران صفای خاطر و آرامش جسمی وروحی رافراهم کند.‌
منطقه حفاظت شده <ارسباران> به‌عنوان یکی از زیست‌بوم‌های ثبت شده در یونسکو ازجمله جاذبه‌های گردشگری طبیعت (اکوتوریسم) درشهرستان کلیبر همه ساله مورد اقبال شمار زیادی ازگردشگران داخلی و خارجی است. ‌
<ارسباران>که درگذشته‌ای نه چندان دور به محدوده وسیعی از کناره رودارس حد فاصل جلفا تا مغان و بلندی‌های سبلان، بز قوش و سهند اطلاق می‌شد، اکنون به دلایل متعدد از قبیل تخریب ‌عرصه‌های منحصر به‌فرد جنگلی به‌مرزهای ‌شهرستان‌های کلیبر و اهر محدود می‌شود. ‌
این منطقه‌ حفاظت شده با وسعت ۸۰ هزار و ۶۵۴هکتار درشمال‌ غربی آذربایجان شرقی بین سه رودخانه مهم ارس‌در شمال، <ایلگنه‌چای> در غرب و <کلیبرچای> درشرق واقع شده و از جنوب به ارتفاعات <سایگرام> متصل ‌است. ‌
ارسباران به دلیل وجود گونه‌های گیاهی و جانوری‌ کمیاب، چشم‌اندازهای بکر و وسیع و شکنندگی و آسیب‌پذیری بالای خود در سال‌های ۱۳۵۰ و ۱۳۵۲شمسی ابتدا به عنوان منطقه ممنوعه و سپس منطقه‌ حفاظت شده اعلام شد.‌
این منطقه‌به دلیل برخورداری‌ازطبیعت دل‌انگیز و زیبایی‌های طبیعی، زیستگاه یکی ازنادرترین پرندگان جهان به نام <قره خروس> به شمار می‌رود. از همین‌رو، سازمان یونسکو ۲۹ سال قبل منطقه ‌حفاظت شده ارسباران را به عنوان ذخیره‌گاه زیست‌کره درفهرست مناطق با ارزش طبیعی جهان ثبت کرد و در ردیف یکی ‌از نه ذخیره‌گاه زیستکره کشور به شبکه ذخیره‌گاه‌های ‌زیستکره افزود.
ارسباران با برخورداری از اشکال متنوعی از صخره‌ها، جنگل‌ها، مراتع، رودخانه‌ها و کشتزارها، طیف وسیعی از زیستگاه‌ها شامل <آنزا>، <کلن>، <پیردره‌سی>، <قارونلار>، <قلعه‌دره‌سی وینق>، <شاه‌اتران> و <وایقان> را شامل می‌شود.‌
ارسباران،زیستگاه پستانداران نظیر کل و بز، گراز، خرس قهوه‌ای، گرگ، <قره قولاغ> و <پلنگ> می‌باشد.‌
از گونه‌های‌پرندگان بومی ارسباران می‌توان به <قره‌خروس قفقازی>، کبک، دراج و قرقاول و انواع پرندگان شکاری و تعداد بی‌شماری پرندگان آبزی و خشکی اشاره کرد. ‌
در منطقه‌حفاظت شده ارسباران ۲۱۵ گونه پرنده، ۲۹ گونه خزنده، ۵ گونه دوزیست، ۴۸ گونه پستاندار و ۱۷ گونه ماهی‌ شناخته شده است. ‌
<مارال>، گونه منقرض شده منطقه‌ارسباران نیز با انتقال ۷ راس از پارک ملی گلستان در فضایی به وسعت هفت هکتار در مرکز تحقیقاتی آینالو رهاشده است.‌
پوشش گیاهی منطقه حفاظت شده ارسباران از دیگر جلوه‌های طبیعی آن است که متناسب با تغییر فصول سال، زیبایی ویژه به طبیعت منطقه می‌دهد. ‌
درواقع از دیگر زیبایی‌های مسحورکننده این منطقه، تغییر دایمی مناظر و جایگزینی مناسب و متناوب چشم‌اندازهای ‌مرتعی و جنگلی در سراسر سطح منطقه است. ‌
انواع ‌گوناگونی از مجموعه‌های علفی و درختچه‌ای، جوامع ‌مختلف جنگل‌های خزان‌کننده، بیشه‌زارهای خزان‌کننده ‌هیرکانی همراه با مجموعه‌درخت‌های خزان‌دار و سوزنی ‌برگ، علفزارهای استپی و مراتع ییلاقی در ارسباران یافت می‌شود. ‌
در این میان جنگل‌های بلوط ممرزبه همراه گونه‌هایی چون‌کیکم، سماق،زرشک، انار وحشی، سیب و گلابی وحشی، معرف ‌مناطق جنگلی متراکم با اقلیم مرطوب، حکایت از غنای‌ جنگلی این منطقه می‌کنند. ‌
بر اساس آمارهای موجود تاکنون یکهزار و ۳۰۰ گونه گیاهی در منطقه حفاظت شده ‌ارسباران شناسایی شده است. ‌
منطقه حفاظت شده ‌ارسباران هم‌اکنون توسط ۹ پاسگاه سرمحیط بانی و محیط‌بانی مدیریت و نظارت می‌شود.‌
البته اهمیت منطقه‌ارسباران تنها به دلیل ویژگی‌های اکولوژیکی و توان‌های زیست محیطی آن نیست بلکه میراث تاریخی وفرهنگی این منطقه نیز خود داستان درازی دارد. ‌
وجودآثار تاریخی به ویژه قلعه‌های متعدد از زمان‌های گذشته‌ در ارسباران نشان از دلاوری‌ها و پایمردی انسان‌هایی ‌است که در این منطقه زندگی کرده‌اند. یکی از قلعه‌های‌مزبور در روستای <تاتار> در بخش شمالی منطقه قراردارد که از صخره سنگ‌های ساخته شده است. ‌
همچنین‌در روستای <وینق> ساختمانی وجود دارد که از نظرتاریخی و معماری دارای اهمیت زیادی است و به شخصی ‌به نام <طومانیانس> نسبت داده می‌شود. این ساختمان که‌به صورت قصر و قلعه جنگی است، در دو طبقه ایجاد شده‌و امروز به عنوان پاسگاه محیط زیست استفاده می‌شود.‌
بنای زیبای دیگر نیز در روستای <آینالو> وجود دارد که ‌از نظر تاریخی هم دوره ساختمان وینق بوده و به گفته ‌مردم محلی در زمان‌های نه چندان دور به عنوان انبار غله ‌کاربرد داشته است. ‌
● غارها
درپیچ و خم بلندی‌های سلسله‌جبال آذربایجان‌ شرقی، شکاف‌ها و صخره‌های بزرگی به چشم می‌خورد که برخی از آن‌ها به صورت غارهای طبیعی و برخی دیگر با دخالت انسان به صورت دست‌ساز پدید آمده‌اند.
در دوران گذشته از این غارها به‌عنوان مامن، پناهگاه، حصار و بارو استفاده می‌شده و می‌توان گفت که ‌اغلب انسان‌های اولیه برای مصون ماندن از گزند حیوانات وحوادث طبیعی به غارها پناه می‌بردند.‌
‌ تحقیقات نشان‌ می‌دهد غارها زیستگاه‌های انسان در روزگاران دور بوده ‌که با گذشت زمان و دستیابی انسان به علوم و فنون جدید این غارها اکنون تنها به مکان‌های دیدنی و جذاب تبدیل ‌شده‌اند که زیبایی‌های بی‌بدیل آن چشم راخیره می‌کند.
غارها دارای طبیعت بسیار زیبا و حیرت‌انگیزی هستند که‌ همواره به عنوان یکی از مراکز اصلی جذب جهانگردان، پژوهشگران و غارنوردان مورد توجه قرار گرفته و موجب‌رونق صنعت گردشگری در سراسر دنیا شده است.‌
آذربایجان‌شرقی نیز به دلیل ویژگی کوهستانی خود و داشتن پستی و بلندی‌های فراوان، شمار زیادی از غارها را در دل خود جای داده که لذت حضور در سکوت آنها تنها از طریق سفر به داخل این حفره‌های طبیعی میسر است.
هر یک از غارهای آذربایجان‌شرقی که با ‌عناوینی همچون <ماغاره>، <کهل> از سوی مردمان ‌محلی خوانده می‌شوند، به خلق افسانه‌های متعددی درنزد ساکنان منطقه خود در طول سالیان دراز دامن زده‌اند.‌
درواقع غارهادرآذربایجان‌شرقی در طول تاریخ هزاران ‌ساله این خطه از میهن عزیزمان به نمادی از <عظمت>، تبدیل شده‌اند که انسان‌های آزادی‌خواه از آنهابرای مبارزه استفاده کرده‌اند. ‌
▪ غار <آغ بولاق > :این غار در قسمت‌جنوبی روستای قره چمن واقع شده است. عرض دهانه غارحدود ۲ متر و دسترسی‌به آن از روستای قره چمن امکان پذیر است. ‌
▪ غار <دوگیجان >: این غار درشرق مرند قرار دارد.راه‌دسترسی به غار سواره‌رو بوده وعرض دهانه آن حدود ۳/۵ متر است.‌
▪ غار <اسکندر >:این غار به فاصله ۳۰ کیلومتری تبریز در روستای‌سعید آباد واقع است و دسترسی به آن از طریق جاده‌ترانزیتی تبریز - تهران میسر است. عرض دهانه این غارحدود ۵ متر است.‌
▪ <غارکبوتر >: این غار در ۱۵ کیلومتری جنوب‌ شرقی مراغه در کمره کوهی صخره‌ای رو به جنوب قرار گرفته است و از بستر رودخانه موردی چای حدود ۱۶۰۰متر ارتفاع دارد. در ابتدای ورود به غار کتیبه‌ای به زبان‌ روسی دیده می‌شود که تاریخ سال ۱۹۲۵ میلادی را نشان‌ می‌دهد.‌
اهمیت این غاربه دلیل وجود چاه‌های عمیق‌ومخوفی است که به صورت تالارهای بزرگ پدیدآمده‌اند.این غاربیش از دیگر غارها مورد توجه‌ غارشناسان، پژوهشگران و کوهنوردان است. ‌
▪ غار <قدمگاه >:این غار در جنوب آذرشهر در روستای بادامیار واقع شده و فضای آن، زیرزمینی دایره‌ای شکل است و قطری به طول۱۵ متر دارد. ‌
محراب (یا مسجد) غار با مقرنس‌های‌آویخته‌ای که به دوره صفوی تعلق دارد به نحوی تعبیه ‌شده که گمان می‌رود، در زمانی نزدیک‌تر ساخته شده ‌ و در حال حاضر این غار محل برگزاری آیین‌های ‌مذهبی در ماه‌های محرم و رمضان است. ‌
سفربه درون غارهای آذربایجان‌ شرقی در سال‌های اخیر و به ‌موازات ترویج فرهنگ گردشگری طبیعت، رشد چشمگیری را تجربه می کند و گردشگران زیادی از اقصی ‌نقاط کشورمان برای تماشای زیبایی‌های این جاذبه‌های ‌طبیعی به این استان ‌سفر می‌کنند.

منبع : نوآوران فناوری اطلاعات