نیش عقرب نه از ره کین است

عقرب‌ها گوشت‌خوارند و از حشرات، كرم‌، بندپایان، مارمولك و حتی نوزاد موش تغذیه می‌كنند. مقاومت این جانوران در برابر گرسنگی زیاد است و قادرند تا چند ماه و حتی یك‌سال بدون غذا زنده بمانند. عقرب‌ها ممكن است خارج از محدوده زیستگاه طبیعی خود یافت شوند و این هنگامی رخ می‌دهد كه آنها به‌طور اتفاقی به داخل اثاثیه، جعبه‌ها یا كفش‌ها بروند و ناخواسته از طریق سفرهای انسان به خانه او منتقل‌‌شوند.
عقرب‌ها مهاجم نیستند. آنها به تعقیب شكار نمی‌پردازند بلكه در محلی در انتظار آمدن تصادفی شكار باقی می‌مانند. عقرب‌ها معمولا شب‌زی هستند و روزها در مكان‌های امن از قبیل شكاف دیوارها، زیر سنگ‌ها، لای خاشاك و پوست درختان و برگ‌ها به سر می‌برند و شب‌ها با تاریك شدن هوا، از مكان امن خود برای شكار خارج می‌شوند. به همین جهت عقرب‌گزیدگی در شب بیش از روز اتفاق می‌افتد و این زمانی است كه عقرب‌ها به‌طور تصادفی در پناهگاه‌شان لمس می‌شوند
● وقتی عقرب می‌زندتان
علایم گزیدگی چند دقیقه بعد از گزیدگی شروع و معمولا تا ۵ ساعت بعد از آن به حداكثر شدت می‌رسد.
بیش از ۷۵درصد گزیدگی‌ها فقط با یك درد ظاهری مشابه با زنبورگزیدگی همراه است. آثار موضعی غالبا محدود و گاهی غیرقابل مشاهده است. سوزش، خارش، حساس‌شدن بیش از حد و گاهی قرمزی، ورم و التهاب موضعی نیز ممكن است در محل گزش مشاهده شود. درد و سوزش بلافاصله پس از گزش شروع می‌شود و ممكن است تا چند روز ادامه یابد. معمولا احساس گزگز و مورمور آخرین علامتی است كه برطرف می‌شود.
آثار عمومی عقرب‌گزیدگی همیشه ظاهر نمی‌شود. ظهور علایم به عوامل ذكر شده به خصوص تركیبات شیمیایی موجود در زهر بستگی دارد. تظاهرات بالینی ممكن است شامل افزایش تحریك‌پذیری، بی‌قراری، افزایش دمای بدن، افزایش مقدار تنفس، تنگی نفس، افزایش یا كاهش تعداد ضربان قلب، تعریق، تهوع و استفراغ، اختلالات بلع، اشكال در صحبت كردن، تشنج و اغما باشد.
معمولا فرد عقرب‌گزیده ۴علامت دارد كه از همه شایع‌ترند: گشادی مردمك‌ها و حركات متناوب چشم‌‌ها، ترشح بیش از حد بزاق، اختلال بلع و بی‌قراری.
چنانچه حجم مایعات بدن به دلیل تعریق فراوان، استفراغ و اسهال كاهش یابد، نارسایی قلبی- عروقی نیز دور از انتظار نخواهد بود. نارسایی تنفسی ناشی از فلج عضلات تنفسی و دیافراگم به همراه افزایش ترشحات برونش‌ها و ادم ریوی می‌تواند منجر به مرگ شود.
اگر چه شواهدی دال بر عبور زهر عقرب‌ها از سد خونی مغزی در دست نیست، اما آثاری همچون تحریك‌پذیری و بی‌قراری كه اغلب مشاهده می‌شود، حاكی از تاثیر زهر بعضی عقرب‌ها بر سیستم اعصاب مركزی است. مسمومیت‌های شدید به‌خصوص در اطفال ممكن است كودك را وارد حالت اغما كند. افزایش قندخون، احتباس ادرار یا بی‌اختیاری ادرار نیز از جمله دیگر علایم زهر عقرب هستند.
در ایران عقرب هفت‌دم، عقرب سیاه، عقرب پشمالو، عقرب جراره و اپستوبوتوس مهم‌ترین عقرب‌هایی هستند كه گزش‌ آنها خطرناك گزارش شده است. عقرب سیاه یكی از عقرب‌های خطرناك منطقه خوزستان است و در فصل بهار ۳۵ تا ۴۰ درصد و در تابستان ۶۰ درصد گزیدگی‌های منطقه اهواز را تشكیل می‌دهد. شایع‌ترین آثار بالینی در گزش این عقرب شامل: اشك‌ریزش، افزایش بزاق، تهوع، افزایش ترشحات ریه، آبریزش بینی، استفراغ و بی‌قراری است. درد ناشی از گزش این جانور بسیار شدید بوده و مشابه سكته قلبی و یا شكستگی استخوان است. مرگ‌ومیر در بزرگسالان نادر است ولی در اطفال ممكن است در ۲۴ ساعت اول، فوت به علت وقفه قلبی تنفسی رخ دهد. چنانچه بیمار فوت نكند، تمام علایم و نشانه‌های ناشی از گزش، بدون برجا گذاشتن هر گونه اثری برگشت می‌كند.
● به عقرب گزیده‌ها كمك كنید
در عقرب‌‌گزیدگی كمك‌های اولیه اختصاصی وجود ندارد. به‌طور كلی وحشت و هراس شایع‌ترین واكنش نامطلوب بیمار در برابر گزیدگی‌هاست. بایستی به بیمار اطمینان داد كه همه موارد گزیدگی‌ها توام با خطر نیست و اقدامات پزشكی بسیار موثر هستند. بی‌حركت نگاه داشتن بیمار و به‌خصوص عضو گزیده شده، بهترین روش پیشگیری از جذب و انتشار بیشتر زهر است. محل گزش را می‌توان ابتدا شستشو داد و سپس با یك بانداژ ملایم پوشاند.
در ضمن باید از بریدن و مكیدن محل زخم یا محكم بستن آن خودداری شود. باید بیمار را در حداقل زمان ممكن به یك مركز درمانی رساند. برای تسكین درد بیمار می‌توان از مسكن‌های معمولی‌ نظیر استامینوفن استفاده كرد. به‌دلیل خاصیت ضدانعقادی، آسپرین ممكن است مضر باشد. در طول دوره حاد مسمومیت، بیمار باید در استراحت مطلق باشد و حداقل ۸ تا ۱۲ ساعت از خوردن و آشامیدن منع شود. در بعضی موارد نیز می‌توان از دستمال مرطوب و شیاف استامینوفن استفاده كرد.
توصیف دقیق بیمار یا همراهیان وی از عامل گزیدگی و حتی به همراه آوردن عقرب مرده می‌تواند گروه درمانی را در افزایش میزان موفقیت درمان یاری كند، چرا كه یكی از روش‌های درمانی استفاده از سرم ضد زهر عقرب است كه بسته به جنس و گونه عقرب متفاوت است.
در ایران سرم ضدزهر عقرب توسط انستیتو واكسن و سرم‌سازی رازك در حصارك كرج تولید می‌شود. مقدار لازم بسته به شدت آثار بالینی، سیر پیشرفت آثار و پاسخ؛ درمان، متفاوت خواهد بود.
● البته مهم‌ترین راه درمان پیشگیری است. در مناطقی كه عقرب وجود دارد، بهتر است نكات زیر را به منظور پیشگیری از گزیدگی رعایت كرد:
▪ از انباشتن سنگ، چوب، علوفه و سایر اشیا در اطراف محیط مسكونی به مدت طولانی خودداری شود.
▪ سوراخ‌ها و حفرات اطراف ساختمان مسدود شود، در و پنجره‌ها نیز بسته باشد.
▪ حد فاصل ساختمان مسكونی و محیط باز حداقل به عرض یك متر سیمان یا آسفالت شود. بهتر است ساختمان نیز از محیط اطراف مرتفع‌تر باشد تا از نفوذ عقرب جلوگیری شود.
▪ از فرو بردن دست در زیر سنگ‌ها و حفرات و سوارخ‌های فاقد دید كافی خودداری شود.
▪ برای خوابیدن در محیط باز از تخت مناسب استفاده شود.
▪ قبل از پوشیدن لباس یا كفش و قبل از ورود به رختخواب از عدم حضور جانور اطمینان حاصل شود.
▪ از پابرهنه راه رفتن در محیط باز به‌خصوص در شب خودداری شود.
▪ در صورت سفر به مناطق آلوده حتما كیف كمك‌های اولیه همراه باشد.
▪ می‌توان از روش‌های بیولوژیك مبارزه با عقرب‌ها (مثل نگهداری مرغ و ماكیان) و روش‌های شیمیایی برای كنترل جمعیت عقرب‌ها نیز استفاده كرد.
امیدواریم با آموزش عمومی بهتر مردم كشورمان، پیشرفت در كنترل جمعیت عقرب‌ها و افزایش مراكز مجهز پزشكی در مناطق محروم و دورافتاده، شاهد كاهش مرگ‌ومیر و آسیب‌های جدی ناشی از عقرب‌گزیدگی باشیم.

منبع : روزنامه سلامت