نسل جدید نویسندگان دفاع مقدس

تجارب گوناگون در حوزه های مختلف ادبیات داستانی از راضیه تجار شخصیتی پركار در این حوزه ادبی ساخته است. خلق و انتشار داستان های متعدد در قالب های داستان كوتاه، بلند و رمان، تدریس ادبیات داستان ها در كلاس های داستان نویسی، مدیریت جلسات داستان نویسی و داستان خوانی در حوزه هنری (به مدت بیش از ۱۰ سال)، داوری در مسابقات متعدد داستان نویسی و كارشناسی در شورای داستان بنیاد شهید و بنیاد حفظ آثار و نشر ارزش های دفاع مقدس و ... از جمله فعالیت های اوست. از كتاب های انتشار یافته او در حوزه ادبیات داستانی می توان: «نرگس ها»، «زن شیشه ای»، «هفت بند»، «سفر به ریشه ها»، «شعله و شب»، «از خاك تا افلاك»، «گمان مبر شعله بمیرد»، «جایی كه آسمانش آینه كاری است»، «آرام شب به خیر»، «شعله در عشق»، « كوچه اقاقیا»، «سنگ صبور» و ... اشاره كرد. برای آشنایی با وضعیت ادبیات داستانی دفاع مقدس در نگاهی به آثار رسیده به شورای داستان بنیادهای شهید و حفظ آثار پای صحبت های راضیه تجار نشستیم:
●خانم تجار! شما به عنوان كارشناس در دو نهاد متولی ادبیات داستانی معاصر ایران (بنیاد حفظ آثار و نشر ارزش های دفاع مقدس در بنیاد شهید) آثار رسیده به این دو مركز جهت بررسی و انتشار را چگونه ارزیابی می كنید؟
- در یك ارزیابی كلی باید بگویم كه كیفیت آثار رسیده جهت بررسی و در مرحله بعدی انتشار، متوسط به پایین است. البته طبیعی هم هست. چون اكثر آثاری كه برای بررسی و انتشار می رسد، متعلق به نویسندگان تازه كار و بعضاً گمنام است. گاهی از میان ۱۰ اثر داستانی رسیده یك اثر خوب هم دیده نمی شود. ولی در مجموع از نظر كمی و كیفی تعداد آثار متوسط به پایین خیلی بیشتر از آثار خوب و قابل توجه است. امتیاز این آثار این است كه یك جریان تازه و نو در ادبیات داستانی ایران- ادبیات دفاع مقدس- را تازه و زنده نگه داشته اند. هر چند در بسیاری از موارد آثار نوشته شده در این حوزه قابلیت چاپ و انتشار ندارد، اما امید به تلاش در این زمینه را همواره به مسئولان مربوطه یادآوری می كنند.
● به عنوان مثال سال گذشته، در طول یك سال، تیم كارشناسی شما چند اثر داستانی شاخص و قابل توجه را از میان مجموع آثار رسیده، شناسایی و برای چاپ و نشر تأیید كرد؟
- با جرأت می توانم بگویم سال گذشته در طول یك سال كاری، دو یا سه اثر داستانی درخشان در میان آثار رسیده بوده است كه همكاران كارشناس برای تأیید و چاپ و نشر آنها اتفاق نظر داشتند. این نكته را هم یادآوری كنم وقتی در میان آن همه آثار سطحی یك اثر درخشان دیده می شود، ما واقعاً خوشحال می شویم. چون نیت ما از حضور در آن جلسات كارشناسی همین اتفاق خجسته ای است كه گاه به وقوع می پیوندد و از میان انبوه آثار سطحی و بی كیفیت، یك كار قوی و مستعد را شناسایی و جهت چاپ و نشر معرفی كنیم.
●این وضعیت برای شما و سایر اعضای تیم كارشناسی شورای داستان، تكراری و خسته كننده نیست كه مدام آثار سطحی را بخوانید و گاه به یك اثر خوب و قابل توجه برسید؟
- ما با آگاهی از این وضعیت آن را قبول كرده ایم. چون همیشه همین جوری بوده است. یعنی تمامی كسانی كه اقدام به كار نویسندگی می كنند، ذاتاً نویسنده نیستند و از میان آنها شاید درصد پایینی در این زمینه موفق بشوند. در مراكزی كه من اشاره كردم، درها روی همگان باز است و هر كسی كه بخواهد می تواند ایده های ذهنی اش را در قالب داستان بنویسد و برای كارشناسی به آن مراكز بفرستند. ما هم طبعاً سعی می كنیم با حوصله تمامی آثار رسیده را بخوانیم و در نهایت نظر كارشناسی خود را پایین آثار بنویسیم. من فكر می كنم این شكل طبیعی كار است كه تمامی آثار رسیده را ما تأیید نكنیم و از میان مثلاً ۱۰ نفر علاقه مند به امر نویسندگی، با كار یك نفر موافق باشیم. البته معمولاً موافقت های ما صددرصد نیست و بسیاری از آثار رسیده با شرایطی كه از طرف كارشناسان مطرح می شود، پذیرفته می شوند و گاه بعضی از آثار بعد از چند بار بازنویسی مجدد، برای چاپ و نشر تأیید می شوند. به هر حال خطا و ریزش در این كار خیلی زیاد است و معمولاً كسانی موفق می شوند كه پشتكار قوی و اراده محكم به اضافه اندك استعداد اولیه را داشته باشند. در چنین وضعیتی ما هم سعی می كنیم تلاش و كمك كنیم كه آن شخص از موانع متعدد عبور كند. البته به شرطی كه آن شرایطی را كه گفتم، شخص داشته باشد.
● آخرین و جدیدترین اثر داستانی را كه شما و تیم كارشناس همراهتان خوانده اید و برای چاپ و نشر تأیید كرده اید به خاطر دارید؟
- بله، اخیراً در شورای كارشناسی داستان در انتشارات شاهد (بنیاد شهید) یك مجموعه داستان برای چاپ و نشر تصویب شد كه متعلق به یك نویسنده جدید از استان كرمان است. این مجموعه داستان ویژه گروه سنی نوجوانان است كه به اتفاق آرای كارشناسان مورد تأیید قرار گرفت و در ماه های آینده توسط نشر شاهد چاپ و منتشر می شود.
● نویسندگان صاحب نام و حرفه ای هم آثاری برای تصویب به مراكز یاد شده می فرستند؟
- متأسفانه در حال حاضر یك رخوت و سكوتی در بین نویسندگان حرفه ای و معمولاً صاحب كتاب در این زمینه دیده می شود. آن چیزی كه من دیدم حضور كمرنگ نویسندگان تثبیت شده در این حوزه است. به ندرت اتفاق می افتد كه یك نویسنده شناخته شده و صاحب آثار قابل توجه، آثاری را برای كارشناسی به مراكز یاد شده بفرستد و این اتفاق ناگواری است كه نباید تداوم داشته باشد. چون قرار نیست ادبیات داستانی دفاع مقدس تماماً به نویسندگان جوان و تازه كار تكیه كند. نویسندگان تثبیت شده این حوزه باید بیایند و با حضور خود به این بازار فرهنگی و ادبی رونق بدهند. من این مسئله را بارها به مسئولان مربوطه یادآوری كرده ام ولی متأسفانه تا به حال اقدام مؤثری در این زمینه صورت نگرفته است و ما همچنان جای خالی نویسندگان صاحب نام در این عرصه را حس می كنیم و این وضعیت معمولاً برای تمامی دوستداران ادبیات انقلاب اسلامی و دفاع مقدس نگران كننده است كه باید فكر اساسی به حال آن بشود.
● با این توصیف آینده این «گونه» از ادبیات را چطور ارزیابی می كنید؟
- من فكر می كنم چاره ای نداریم جز این كه به چهره های جدید و جوان امیدوار باشیم كه خوشبختانه اكثر آنها با انرژی بیشتری به میدان آمده اند و باید به آنها بال و پر داد و به گونه ای فضای ادبی را برای پذیرش آنها مساعد كرد. در چنین وضعیتی ما می توانیم امیدوار باشیم كه در چند سال آینده طیف جدیدی از نویسندگان از راه خواهند رسید؛ نویسندگانی كه حرف های تازه ای برای زدن دارند. نگاهشان هم نسبت به نسل های پیش از خودشان تقریباً تازه و نو است. شكوفایی واقعی این نسل جدید از نویسندگان دفاع مقدس در گرو سرمایه گذاری درست در این زمینه است. در این بخش نهادهای متولی ادبیات داستانی در كشور ما به مراتب وظیفه سنگین تری دارند. آنها باید با شناسایی درست استعدادها به پرورش آنها همت گمارند. در صورت عملی شدن این باور است كه ما در آینده نزدیك صاحب یك جریان نو و پویا در حوزه ادبیات داستانی دفاع مقدس خواهیم بود. در غیر این صورت فكر می كنم وضعیت به منوال كنونی باقی خواهد ماند.
● شما شخصاً چهره های جدیدی را سراغ دارید كه نیاز به حمایت در مرحله اول نویسندگی شان داشته باشند؟
- بله، بسیاری از افرادی كه آثارشان را برای بررسی و چاپ به نشر شاهد و یا بنیاد حفظ آثار و نشر ارزش های دفاع مقدس می فرستند از استعدادهای بالقوه ای برخوردارند كه درصورت پرورش درست همین استعدادها، امید خلق آثار شاخص در این طیف به مراتب بیشتر از نویسندگان صاحب كتاب و شناخته شده است. بسیاری از آنها در شهرستان های دورافتاده زندگی می كنند و دسترسی به امكانات نویسندگان پایتخت نشین را ندارند. اگر امكانات اولیه به درستی در اختیار این عده قرار گیرد به طور حتم فعالیت های ادبی آنها گسترش خواهد یافت و ما همه ساله شاهد خلق و انتشار كتاب های شاخص و قابل تأمل در حوزه ادبیات داستانی دفاع مقدس خواهیم بود.
● شما به عنوان یك كارشناس ادبیات داستانی، علاوه بر اعلام نظر كارشناسی خود نسبت به آثار رسیده، تا به حال پیش آمده كه با نویسندگان تازه كار شهرستانی مكاتبه ای داشته باشید تا نسبت به پیشرفت كار نویسندگی شان راهنمایی و یا كمك كنید؟
- بله، چندی پیش مجموعه داستانی از یك نویسنده شهرستانی برای بررسی به دفتر انتشارات بنیاد شهید رسید كه من بعد از مطالعه داستان ها، احساس كردم، رگه های زیبا و بكری در تك تك داستان ها دیده می شود. ولی به خاطر عدم تسلط نویسنده به انواع تكنیك ها و شگردهای داستان نویسی، داستان ها خوب پردازش نشده اند. طبیعی هم بود یك نویسنده شهرستانی كه دور از مركز زندگی می كند و امكان حضور در كلاس ها و جلسات داستان نویسی و داستان خوانی را ندارد، نمی تواند به طور ذاتی به همه تكنیك ها و شگردهای امر نویسندگی احاطه كامل داشته باشد. من در داستان های آن نویسنده استعداد اولیه را دیدم و مواد لازم را یادداشت كردم و به صورت مكتوب به آدرسی كه از او داشتم پست كردم.
چندی بعد جواب نامه آمد كه در آن نظرات من نسبت به داستان های خودش را لحاظ كرده و بازنویسی كرده بود. برای بار دوم نظرات تكمیلی خودم را نوشتم و برایش ارسال كردم. این مكاتبه ادامه داشت تا این كه متوجه شدم نویسنده داستان ها یك جانباز است. پتانسیل هایی قوی در آثار او دیدم كه با تسلط به شگردهای داستان نویسی می توانست آنها را عملی كند. او صحنه های واقعی جنگ را تجربه كرده بود و حالا دنبال شیوه هایی برای بیان آن واقعیت ها بود. من احساس كردم باید به این طیف از علاقه مندان به نویسندگی كمك كرد. برای همین تك تك داستان هایش را به سر كلاس های داستان نویسی خودم بردم و از شاگردانم خواستم آنها را بخوانند تا در جلسات متعدد به نقد و بررسی آن داستان ها بپردازیم. ماه ها روی آن داستان كار كردیم و حالا همان مجموعه داستان در نوبت چاپ و انتشار است.
● داستانهایی كه برای بررسی و چاپ و انتشار به بنیادهای شهید و حفظ آثار و نشر ارزش های دفاع مقدس می رسد، بیشتر از كدام گونه است. منظورم قالب های رمان، داستان بلند و كوتاه است؟
- تا به حال از داستان های بلند بیشتر استقبال شده. البته نویسندگانی را هم كه علاقه مند به نوشتن داستان های كوتاه راجع به موضوع دفاع مقدس و حواشی پیرامونی آن هستند، در مجموع اكثر قالب های نوشتاری مورد استفاده قرار می گیرد. اخیراً هم یك رمان موفق از یك نویسنده ایلامی رسیده كه احتمالاً تصویب خواهد شد.
● در یك نگاه كلی وضعیت ادبیات داستانی دفاع مقدس را چگونه ارزیابی می كنید و فكر می كنید به چه موضوعاتی و در چه قالب هایی در این حوزه می شود پرداخت؟
- جنگ ناخواسته ای اتفاق افتاد كه حادثه سنگین و شگرفی بود و نسل حاضر نویسندگان به عنوان كسانی كه خودشان ناظر بودند و با ابعاد و زوایای این جنگ و بازخورد و پسامدش آشنا شدند، نمی توانستند و نمی توانند سكوت كنند. به همین جهت هم هر كس و هر گروهی از مردم در حد بضاعت خویش سعی كردند گوشه ای از كار را بگیرند و در این دفاع شریك باشند. آنهایی كه احساس كردند وطنشان مورد هجوم قرار گرفته و ارزش هایشان مورد هجمه قرار گرفته به میان آمدند. بالطبع نویسندگان هم نمی توانستند ساكت بنشینند و به همین دلیل از این قالب استفاده كردند تا بتوانند ادای دین كنند و توانستند با انتخاب قالب های داستان كوتاه و رمان حرف هایی را كه می خواستند بزنند. به طور مثال نوشتن زندگی نامه داستانی در حال حاضر به صورت یك رویكرد جدی درآمده به این صورت كه نویسندگان سعی می كنند وقایع اتفاق افتاده ای كه طرح داستانی دارد، ماجرا دارد، كشمكش دارد و شخصیت های ناب و خالص و خاص دارد را به راحتی در قالب داستان بیاورند، سامان بدهند و بنویسند. اگرچه زندگی نامه داستانی تعریف خاص خودش را دارد و یك كار خلاقه هنری نیست ولی از آن جهت كه ابعاد این جنگ و رشادت ها و دلاوریها و ماجراهایی كه اتفاق افتاده ماندگار شود، این كار صورت می گیرد.
به هر حال از قالب های مختلفی مثل خاطره، داستان كوتاه، داستان بلند، رمان و حتی زندگی نامه داستانی می شود استفاده كرد تا نویسندگان بتوانند ادای دین كنند و از آنچه در طول ۸ سال رخ داده برداشت خودشان را به نوعی ارائه دهند.

علی الله سلیمی

منبع : روزنامه همشهری