نقش و جایگاه بخش تعاون در توسعه اقتصادی کشورها

● تعریف توسعه:در معنای عام، توسعه فرایند تحولی پیچیده و همه‎جانبه است که در زندگی اجتماعی، اقتصادی، سیاسی و فرهنگی یک جامعه رخ می‎دهد و آن را از وضع موجود عقب‎ماندگی به وضع مطلوب توسعه یافتگی هدایت می‎کند که با پذیرش ویژگی‎های عصر عقلانیت و خردورزی همراه است و در آن کنش منطقی، حسابگری و برنامه‎ریزی نهفته است.
● الگوها و راههای مختلف توسعه در کشورها
▪ انگلستان
در نیمه قرن بیستم اقتصاد انگلستان ترکیبی از اقتصاد خصوصی و تعاونی بود. منابع دستگاههای خصوصی از راه اخذ مالیات بر درآمد و ارث سنگین تعدیل می‎شد و صرف زیر ساختهای توسعه می‎گشت. سوسیالیسم لیبرال همراه با آزادی شخصی و سیاسی تحت قوانین حکومتی و از طریق انتخابات آزاد به مسئولیت دولت در مقابل ملت جامه عمل می‎پوشاند.
▪ آلمان
در آلمان نقش دولت در مراحل اولیه توسعه و نوسازی نسبت به انگلستان بیشتر بود، اگرچه مؤسسات غیردولتی و خصوصی بیشتر فعالیتهای واقعی و توسعه تجارت و صنعت را انجام می‎دادند ولی دولت صنعت را به راه می‎انداخت و پیش می‎برد و بسترسازی لازم را فراهم می‎ساخت.
▪ آمریکا
در آمریکا توسعه براساس انگیزه سودجویی خصوصی و ابتکار فردی انجام شد ضمن آنکه دولت فدرال در توسعه اقتصادی برنامه‎ریزیها و سیاستگزاریهای زیر را برای تشریع و تسهیل امور توسعه اقتصادی بکار گرفت.
الف) توسعه زمینهای قابل سکونت با ایجاد ساختمانها، کانالها و راه‎آهن
ب ) تصویب قانون واگذاری که بر طبق آن اراضی بایر مناطق غربی را به رایگان در اختیار کسانی قرار می‌داد که آن اراضی را آباد کرده و به زراعت مشغول شوند.
ج ) واگذاری زمینهای دولتی برای تأسیس دانشگاهها و دانشکده‎های کشاورزی برای آموزش علوم و فنون کشاورزی و انتقال آن توسط مروجین به کشاورزان.
د) گسترش آموزش عمومی و رایگان
▪ ژاپن
توسعه ژاپن با اصلاحات دوران میجی در سال ۱۸۶۸ آغاز شد و با شیوه‎های زیر پی‎گیری شد.
ـ اعزام محصلین به خارج از کشور
ـ وارد کردن کمکهای فنی
ـ ایجاد نهادها و دستگاههای دولتی آموزشی
ـ سرمایه‎گذاری مستقیم در تأسیسات صنعتی
ـ ایفای نقش قابله برای طرحهای مهم صنعتی
ـ کمکهای مالی و حمایتهای فنی به صنایع به منظور تسریع و تسهیل امور صنعت
ـ فراهم ساختن امکان توسعه امور مجموعه‎های بزرگ صنعت که به خانواده‎های قدرتمند تعلق داشت برای ایجاد وسعت نظر در آنها در حد و اندازه دولت
فراهم ساختن زمینه فعالیت دهها هزار مؤسسه خصوصی کوچک که در تولید و صادرات روزافزون ژاپن سهم بسزایی داشتند.
● نقش اقتصاد بخش تعاون در فرایند توسعه
تعاونی‎های رسمی یا اقتصاد بخش تعاون ناشی از وضعیت پیش آمده در حوزه اقتصاد و منابع انسانی بعد از انقلاب صنعتی بود و راهی میانی و وسط بود که در بادی امر از طریق تعاونیهای مصرف و تأمین نیازمندیها از منابع اصلی تولید و امکان و توانایی بهبود اثربخش در سبد هزینه‎های خانوار کارگران را واقعیت می بخشید. تعاونی‎های مصرف سپس گسترش و وارد حوزه‎های تولیدی، اعتباری، مسکن و خدمات شدند، آنگونه که در بسیاری از کشورهای در حال توسعه چون هند و مصر و... اقتصاد بخش تعاون به عنوان هدف توسعه و در بخشی دیگر از کشورهای در حال توسعه از جمله ایران به مثابه اصلی‎ترین ابزار و وسایل و الزامات توسعه به کار گرفته شدند
اقتصاد بخش تعاون ضمن تأثیرپذیری از پدیده جهانی شدن و فرایند تکمیل چرخه سازمان تجارت جهانی (W.T.O) بر روندها و فرایندهای آن نیز اثرگذار بوده است و به نوعی کنش متقابل و تعامل با آن داشته است. گسترش تعاونی‎ها در حوزه‎ها و شاخه‎های مختلف و گوناگون مصرف،‌تولید، اعتبار، مسکن و خدمات و یا در نوعی طبقه‎بندی بر حسب گرایش‎های بخشی در کشاورزی، صنعت و خدمات با اجرایی و عملیاتی شدن این نوع از فعالیتهای اقتصادی در کشورها به ویژه در کشورهای در حال توسعه موقعیت نظام تعاونی را در میان نظامهای اقتصادی به عنوان راه سوم، راه وسط و یا موج سوم مطرح کرد، به طوری که بسیاری از اندیشمندان و محققان حوزه‎های توسعه و اقتصاد با مطالعات و تحقیقاتی که در فرایند توسعه و روند اقتصادی کشورها انجام داده‎اند به این نتیجه دست یافته‎اند که اگر در آلمان، آمریکا، سوئد، فرانسه، انگلیس، سنگاپور و هند و.... بخش تعاون وجود نداشت چرخ اقتصادی این کشورها از حرکت باز می‎ایستاد.
بر همین اساس است که برای افزایش ظرفیتها در شرایط نوین اقتصاد جهانی و تأمین یکپارچگی و هماهنگی در برنامه ریزی و اجرایی کردن راهبردهای بخش تعاون در بستر جهانی شدن، اتحادیه بین المللی ترویج و توسعه تعاونیها در سال ۱۹۷۱ تأسیس شده است که اعضای آن را اتحادیه
بین المللی تعاون، سازمان بین المللی کار، سازمان خوارو بار جهانی، سازمان ملل متحد و فدراسیون
بین المللی تولید کنندگان محصولات کشاورزی تشکیل گردید کمیته بین المللی ترویج و توسعه تعاونی ها با چنین اعضایی مهم و جهانی برای افزایش مزیت نسبی از طریق مهندسی ارزش در
تعاونی ها فعالیت می نماید. تعاونیها و موقعیت آنها در جهان
پس از جنگ جهانی اول، اقتصاد تعاونی به مقیاس به نسبتاً کوچک به طور رسمی در صحنه
بین المللی ظاهر شد. این امر در نتیجه تأسیس سازمان بین المللی کار (ILO) بود. در سال ۱۹۲۱ یک سرویش تعاونی در داخل تشکیلات سازمان بین المللی کار به وجود آمد. بدین طریق برای نخستین بار در تاریخ، اقتصاد تعاونی در سطح بین الملل به رسمت شناخته شد. موجودیت و کار سرویس تعاونی سازمان بین المللی کار موجب تنظیم سیاست تعاونی در کشورهای مختلف در سراسر جهان شد. تغییرات اساسی که در تلقی نسبت به اقتصاد تعاونی روی داد و استقرار مناسبات دوستانه بین دولت و بخش تعاونی در موارد زیادی مرهون خدمات سرویس مزبور است. قبل از تشکیل سازمان
بین المللی کار و آغاز فعالیت آن در زمینه تعاون، در تعدادی از کشورها، به ویژه در خاورمیانه طرق تفکر مقام های دولتی مانع رشد تعاونیها می شد. در بسیاری از نقاط، تعاونی ها را خطرناک و مظهر فساد اقتصادی می دانستند که فعالیت های خرابکارانه را پرورش می دهد و هدف های انقلابی را دنبال میکند اما هنگامی که حکومت های کشورهای مختلف متوجه کوشش های سازمان بین المللی کار در مورد تعاون شدند، این طرف تفکر به تدریج تغییر کرد.
در نتیجه فعالیت سازمان بین المللی کار در فاصله بین دو جنگ، اندیشه تعاون در کشورها گسترش یافت، سازمان یاد شده حمایت اخلاقی ذی قیمتی از نهضت تعاون به عمل آورد و جهش
تازه ای به توسعه اقتصاد تعاونی داد. پس از جنگ جهانی دوم سازمان های رسمی بین المللی جدیدی ایجاد شدند و همه آنها با اطمینان، راهی را که سازمانهای بین المللی کار برای اشاعه تعاونیها پیموده بود دنبال کردند. یکی از این سازمانها، اتحادیه بین المللی تعاون (ICA) است. اتحادیه بین المللی تعاون برای ایفای نقش بین المللی جدید و کسب حقوق و مسئولیت های نوین به طور رسمی در صحنه بین المللی ظاهر شد. مقر این سازمان در حال حاضر در شهر ژنو سوسیس است و ۵ دفتر منطقه ای در ۵ قاره جهان دارد که دفتر منطقه آسیا و اقیانوسیه آن که به اختصار (ICA-ROAP) نامیده می شود در شهر دهلی نو واقع شده است.
تعاونیهای جهان و اعضای آنها به تعاریف، مفاهیم، ارزشها و اصول هفتگانه تعاونی اعتقاد دارند و تفکرات، اقدامها و فعالیتهای خود را براساس این اصول بین المللی تنظیم و تدوین می کنند. تعریف تعاونی و اصول هفت گانه بین المللی آن که در کنگره بین المللی تعاون در سال ۱۹۹۵ در شهر منچستر انگلستان تصویب شده به این شرح است.
اصل اول عضویت اختیاری و آزاد: تعاونیها سازمان هایی اختیاری هستند و عضویت در آنها برای تمام افرادی که بتوانند از خدمات آنها استفاده کنند و مسئولیتهای ناشی از عضویت را بپذیرند بدون تبعیض جنسی، اجتماعی، نژادی، سیاسی یا مذهبی آزاد است.
اصل دوم کنترل دموکراتیک توسط اعضا: تعاونیهای سازمانهایی دموکراتیک هستند و توسط اعضای خود که فعالانه در سیاستگذاری و اتخاذ تصمیم ها مشارکت می کنند کنترل می شوند. درتعاونیهای سطح اولیه (شرکتهای تعاونی) اعضاء از حق رأی مساوی برخوردارند و تعاونیها در سطوح دیگر نیز به شکل دموکراتیک سازمان می یابند.
اصل سوم مشارکت اقتصادی اعضاء: اعضاء به طور منصفانه و با کنترل سرمایه تعاونی خود را تأمین می کنند آنها به طور معمول متناسب با سرمایه پرداخت شده خود که از شرایط عضویت است، سود محدودی دریافت می داند.
اصل چهارم خودگردانی و عدم وابستگی: تعاونیها سازمانهایی خودگردان و خودیارند که به دست اعضا کنترل می شوند. اگر آنها با سایر سازمانها از جمله دستگاههای دولتی موافقتنامه ای امضا یا از سایر منابع، سرمایه تأمین کنند این کار را آزادانه و به شرطی انجام می دهند که متضمن کنترل دموکراتیک به دست اعضا و حافظ خودگردانی تعاونیها باشد.
اصل پنجم آموزش، کارورزی، اطلاع رسانی: تعاونیها برای اعضا منتخب، مدیران و کارکنان خود آموزش و کارورزی فراهم می آورند به طوری که آنها بتوانند به نحو مؤثر به پیشرفت تعاونی خود کمک کنند. آنها عموم مردم را به خصوص افراد جوان و رهبران افکار عمومی را نسبت به ماهیت و فواید تعاونی مطلع می سازند.
اصل ششم همکاری بین تعاونیها: تعاونیها از طریق همکاری با همدیگر در سازمانهای محلی، ملی منطقه ای و بین المللی به اعضاء خود به مؤثرترین راه خدمت و نهضت تعاونی را تقویت کنند.
اصل هفتم توجه به منافع جامعه: تعاونیها با تصویب سیاستها با رأی اعضاء برای توسعه پایدار جامعه خود فعالیت می کنند.
تشکل های تعاونی در جهان در سه رده تعاونیهای اولیه، تعاونیهای ثانویه و تشکل های
بین المللی تعاون سازماندهی شده اند.
هم اکنون بیش از ۹۰۰ میلیون نفر از جمعیت جهان عضو تعاونیها هستند و روز به روزبه تعداد اعضاء، تعداد شرکتهای تعاونی و نقش و حضور آنها در اقتصاد ملی کشورها افزوده می شود در این قسمت اطلاعاتی راجع به کشورهای دارای بیشترین عضو در تعاونی، سهم تعاونیهای فعال در اقتصاد کشورها، میزان اشتغال در تعاونی در سطح جهان ارائه می شود.
▪ کشورهای دارای بیشترین عضو تعاونی
ـ در آرژانتین بیش از ۱۷۹۴۱ تعاونی با ۱/۹ میلیون عضو وجود دارد.
ـ در بلژیک ۲۹۹۲۳ فعالیت داشتند.
ـ در کانادا از هر ۳ نفر یک نفر عضو تعاونی است. (۳۳ درصد)
ـ در کلمبیا، بیش از ۳/۳ میلیون نفر تعاونی هستند و به عبارتی ۰۱/۸ درصد از کل جمعیت این کشور را تشکیل می دهند.
ـ در کاستاریکا بیش از ۲۰ درصد از جمعیت کشور عضو تعاونیها هستند.
ـ در فنلاند ۶۲ درصد خانوارها عضو تعاونیها هستند.
ـ در آلمان بیش از ۲۰ میلیون عضو تعاونی هستند و به عبارتی از هر ۴ نفر یک نفر عضو تعاونی هستند.
ـ در ژاپن از هر ۳ خانواده یک خانواده عضو تعاونی هستند.
ـ درکنیا از هر ۵ نفر یک نفر عضو تعاونی است یا به عبارتی ۹/۵ میلیون نفر عضو تعاونی هستند. ۲۰ میلیون کنیایی معیشت خود را به طور مستقیم یا غیرمستقیم از طریق تعاونیها تأمین می کنند.
ـ در هند بیش از ۲۳۹ میلیون نفر عضو تعاونی هستند.
ـ در مالزی ۵/۵ میلیون نفر و یا به عبارتی ۲۰ درصد از کل جمعیت عضو تعاونی هستند.
ـ در سنگاپور ۵۰ درصد از جمعیت (۶/۱ میلیون نفر) عضو تعاونی هستند.
ـ در آمریکا از هر ۱۰ نفر ۴ نفر عضو تعاونی هستند.
▪ سهم تعاونیهای فعال در اقتصاد کشورها
ـ در بلژیک تعاونیهای داروسازی سهمی حدود ۵/۱۹ درصد را به خود اختصاص می دادند.
ـ در برزیل ۴۰ درصد سهم بخش کشاورزی از تولید ناخالص ملی به وسیله تعاونی های تأمین می شود که ۶ درصد آن هم صادر می شود. در سال ۲۰۰۶ تعاونیهای کشاورزی برزیل ۵/۷ میلیون تن محصولات کشاورزی به ارزش ۸۳/۲ میلیارد دلار به ۱۳۷ کشور در سرتاسر جهان صادر کرده اند.
ـ در بولیوی ۲۵ درصد از پس انداز کل اقتصاد توسط تعاونیها صورت می گیرد.
ـ تعاونی ها در کانادا ۳۵ درصد از کل تولید شکر جهان را تأمین کردند.
ـ تعاونیها در ساحل عاج ۲۶ میلیون دلار در تأسیس مدارس، ساخت جاده های روستایی و ایجاد کلینیک های مامایی نقش داشته اند.
ـ در کلمبیا ۶۴۶۳ تعاونی سهمی برای ۲۵/۵ درصد از تولید ناخالص ملی را در سال ۲۰۰۵ به خود اختصاص داده اند. تعاونیهای سلامت، خدمات بهداشتی را برای حدود ۵/۱۵ درصد از جمعیت کشور فراهم کردند تعاونی ها، تولید قهوه کلمبیا را از آن خود کردند. تعاونیهای مالی ۸/۵ درصد از بازار خدمات مالی را به خود اختصاص داده اند.
ـ در دانمارک تعاونیها ۳۷ درصد بازار را در اختیار داشتند از تولید محصولات گوشتی، ۹۶ درصد از تولید محصولات لبنی، ۵۰ درصد از تولید تخم مرغ، ۳۴ درصد از محصولات باغی و ۲/۳۴ درصد از کل سپرده ها را در بانک های دانمارک به خود اختصاص داده اند.
ـ تعاونیهای مصرف در مجارستان ۴/۱۴ درصد از فروش محصولات غذایی و به طور کلیه محصولات خرده فروشی را در سال ۲۰۰۴ دارا بودند.
ـ در ژاپن ارزش محصولات تعاونیهای کشاورزی ۹۰ میلیارد دلار بوده است که ۹۱ درصد از کشاورزان ژاپن عضو این تعاونیها بودند.
ـ در کره جنوبی ۲ میلیون کشاورز عضو تعاونیهای کشاورزی هستند (۹۰ درصد از کل کشاورزان) و تولید بالغ بر ۱۱ میلیارد دلار با به خود اختصاص داده اند. تعاونیهای شیلات در کره هم در حدود ۷۱ درصد از سهم بازار را دارا هستند.
ـ در کویت، اتحادیه تعاونی مصرف ۸۰ درصد از کل تجارت خرده فروشی را در سطح ملی، به خود اختصاص می دادند.
ـ در لتونی اتحادیه تعاونی مرکزی ۳/۱۳ درصد از کل بازار محصولات غذایی را دارا هستند. در مولداوی اتحادیه تعاونیهای مصرف ۶/۸ درصد از بازار مصرف کننده را در اختیار دارند.
ـ در نروژ تعاونی های محصولات لبنی ۹۹ درصد از تولید شیر، تعاونیهای مصرف ۷/۸ درصد از صادرات و تعاونیهای جنگلی ۷۶ درصد از تولید چوب و الوار را با خود اختصاص داده اند، ۵/۱ میلیون نفر از ۵/۴ میلیون نفر عضو تعاونی ها هستند.
ـ در لهستان تعاونیهای لبنی ۷۵ درصد از کل تولیدات محصول لبنی را به خود اختصاص دادند.
ـ در سنگاپور تعاونیهای مصرف ۵۵ درصد از بازار محصولات موجود در سوپر مارکت ها را در اختیاردارند.
ـ در اسلوونی، تعاونیهای کشاورزی ۷۲ درصد از تولید شیر ۷۹ درصد از احشام ۴۵ درصد از تولید گندم و ۷۷ درصد از تولید سیب زمینی را در اختیار دارند.
ـ در سوئد تعاونیهای مصرف ۵/۱۷ درصد از بازار را در سال به خود اختصاص داده اند.
ـ در انگلستان، بزرگترین آژانس های مسافرتی را تعاونیها تشکیل می دهند.
ـ در اروگوئه تعاونیها ۹۰ درصد از کل تولید شیر، ۳۴ درصد از کل تولید عسل و ۳۰ درصد از تولید گندم را دارا هستند ۶۰ درصد از تولید تعاونیها به بیش از ۴۰ کشور در سرتاسر جهان صادر می شوند.
ـ در ویتنام تعاونیها در ۶/۸ درصد از تولید ناخالص داخلی نقش دارند.
ـ در آمریکا بیش از ۳۰ تعاونی درآمد سالانه ای بیش از یک میلیارد دلار را دارا هستند و ۱۰۰ تعاونی برتر در آمریکا در سال ۲۰۰۵ در مجموعه درآمدی بالغ بر ۱۱۷ میلیارد دلار داشتند. همچنین ۳۰ درصد از محصولات کشاورزی توسط ۳۴۰۰ تعاونی کشاورزی به فروش رسیده است.
ـ در کشور فنلاند تعاونیهای مصرف ۲۵ درصد و تعاونیهای تولید شیر ۲۵ درصد بازار را در اختیار دارند و بانکهای تعاونیهای اعتباری ۲/۳ درصد سپرده های بانکها را در اختیار دارند.
ـ در قبرس بانکهای تعاونی اعتبار ۳۰ درصد پس انداز بانکی را در اختیار دارند و تعاونیهای بازاریابی محصولات کشاورزی ۳۵ درصد کل بازاریابی محصولات را مدیریت می کنند.
ایجاد اشتغال توسط تعاونیها
تعاونی ها بیش از ۱۰۰ میلیون شغل را در سر تا سر جهان که ۲۰ درصد بیشتر از شرکتهای چندملیتی است ایجاد کردند.
ـ در کانادا تعاونیها و اتحادیه های اعتباری بیشتر از ۱۶۰ هزار نفر را استخدام کرده اند.
در کلمبیا، تعاونیها ۱۰۹ هزار شغل ایجاد کرده اند و ۳۷۹ هزار نفر در اتحادیه های کارگری مشغول به کارند. ایجاد ۲۳ درصد شغل در بخش سلامت، ۱۸ درصد در بخش حمل و نقل، ۱۳ درصد در بخش صنعت، ۱۱ درصد در بخش مالی و ۹درصد در بخش کشاورزی از مهمترین آنهاست.
ـ در فرانسه، ۲۱ هزار تعاونی باعث اشتغال ۷۰۰ هزار نفر شده اند.
ـ در آلمان ۱۱۰۶ تعاونی باعث اشتغال ۴۴۰ هزار نفر شده اند.
ـ در ایتالیا ۷۰۴۰۰ تعاونی نزدیک به یک میلیون نفر را در سال ۲۰۰۵ استخدام کردند.
ـ در کنیا ۲۵۰ هزار نفر توسط تعاونیها استخدام شده اند.
ـ در اسلواکی ۷۰۰ تعاونی نزدیک به ۷۵ هزار نفر را استخدام کردند.
تجارب به دست آمده در سایر کشورها با نیز نشانگر آن است که بخش تعاونی به عنوان یک نظام کارآمد اقتصادی و اجتماعی می تواند برای تأمین نیازهای اقشار جامعه گامهای مفیدی بردارد و آرامش و تحرک را در آنان تقویت کند. بخش تعاونی به عنوان یک اقدام، با کمک متقابل و دو سویه بین عضو و فعالیت، توانایی ایجاد یک اجتماع سالم و درستکار را در درون خود پرورش خواهد داد.

تهیه کننده: رضا محمدیان

منبع : صنایع نیوز