پوکی‌استخوان چیست و ... ؟!؟

بیماری «استئوپروز» یا پوكی‌استخوان كه به دردخاموش نیز مشهور است، عارضه‌ای است كه در آن، تراكم سلول‌های استخوانی كم می‌شود و از قدرت طبیعی آن كاسته می‌شود. دراین‌حالت، استخوان شكننده می‌شود و احتمال شكستگی با ضربات كوچك افزایش می‌یابد.
پوكی‌استخوان از گرفتاری‌های بسیار شایع جوامع بشری است كه روند آن بعد از ۳۵سالگی آغاز می‌شود. حدود نیمی از زنان مسن‌تر از ۴۵ سال و۹۰ درصد زنان مسن‌تر از ۷۵ سال، به پوكی استخوان مبتلا می‌شوند. در ایران نیز ۵۰درصد زنان ۴۰ساله و ۹۰درصد زنان ۷۵ساله، مبتلا به‌این بیماری هستند.
البته مردان مسن نیز به پوكی استخوان دچار می‌شوند، اما میزان ابتلای آن‌ها كمتر از زنان است. به طور تقریبی، از هر سه‌زن، یك نفر و از هر ۱۲ مرد یك نفر، به پوكی استخوان مبتلا می‌شوند و این امر در سال، منجر به ده‌ها هزار شكستگی ناتوان‌كننده در مبتلایان می‌شود.
با وجود این، متاسفانه تعداد اندكی از مبتلایان به پوكی استخوان مورد بررسی و ارزیابی قرار می‌گیرند.
شكستگی‌های حاصل از این بیماری، به طور عمده درنواحی گردن استخوان‌ران، مهره‌های ستون فقرات و استخوان‌های مچ‌دست، رخ‌می‌دهد. حتی گاهی شكستگی‌های خود‌به‌خودی مهره‌ها، گردن و استخوان ران نیز دیده شده‌است.
شكستگی‌های ایجادشده گاه چنان كوچك‌اند كه بیمار هیچ‌وقت متوجه‌شان نمی‌شود. از بین رفتن استخوان‌ها معمولا بدون درد است. در جوان‌ها، شكستگی استخوان، یكی دو ماهه درمان می‌شود، ولی در افراد مسن ، روند بهبود كندتر است و ممكن است شكستگی هرگز درمان نشود.
استخوان انسان همانند یك ساختمان است كه دارای اسكلت‌بندی، دیوار چینی و ملات بین آجرهاست. اسكلت این استخوان‌ها، از رشته‌های قوی و محكمی به نام رشته‌های كلاژن تشكیل شده كه مابین رشته‌ها را املاح كلسیم پرمی‌كند و چون استخوان بافتی زنده است، محتوی مقدار زیادی سلول‌های جوان و بالغ استخوانی است كه وظیفه ساختن بافت استخوان‌ها را به عهده دارند.
پوكی استخوان از جمله عوارضی است كه با بالا رفتن سن، خود را نشان می‌دهد. استخوان انسان در كودكی خاصیت ارتجاعی و تحمل فشار زیادتری دارد و به‌تدریج سفت و محكم می‌شود. این مساله در۲۰سالگی، به اوج خود می‌رسد و بین ۲۰تا ۳۵سالگی، استحكام استخوان به همان قوت باقی می‌ماند.
به همین دلیل، در افراد جوان، فقط ضربات بسیار شدید، مثل تصادف، می‌تواند منجر به شكستگی استخوان شود. اما از این سن به بعد، به تدریج و با سرعتی كم، از تراكم استخوان كاسته می‌شود و استخوان‌ها با بالا رفتن سن، پوك می‌شوند. در زنان، بعد از یائسگی، به علت توقف ترشح هورمون‌های زنانه و نقش مهم این هورمون‌ها در استحكام استخوان‌ها، شیوع پوكی استخوان زیادتر می‌شود.
● علل عمده بیماری
عوامل بیماری پوكی استخوان مختلف‌اند. كمبود طولانی‌مدت كلسیم، پروتئین و ویتامین‌ها (به‌ویژه ویتامین ث) در رژیم‌غذایی، اعتیاد به الكل، استفاده از قرص‌های كورتون (نظیر دگزامتازون) در طولانی مدت و پركاری تیروئید، سبب كاهش تراكم‌سلولی در استخوان‌ها و باعث ابتلای شخص به این‌بیماری می‌شوند. متاسفانه این بیماری در جنس مونث شایع‌تر است.
از یك سو، استخوان زن‌ها ظریف‌تر و سبك‌تر از مردها و تراكم سلول‌های استخوانی نیز در زن‌ها كمتر از مردهاست و از سوی دیگر، سرعت پوك شدن استخوان در مردها نیز، كمتر از زنان است. در دوره حاملگی و شیردهی نیز امكان تجزیه بافت استخوانی در زنان بیشتر می‌شود.
سرب موجود درهوای آلوده‌، نقش زیادی در پوكی استخوان دارد. مصرف خوراكی‌هایی هم‌چون شكر و مواد خوراكی قنددار مانند نوشابه‌ها و شیرینی‌، میزان جذب كلسیم را كاهش می‌دهد و مانع جذب كلسیم در روده و ورود آن به خون می‌شوند و به همین دلیل پوكی استخوان را تسریع می‌كند. قرارگرفتن در محیط آلوده به دود سیگار نیز، خطر ابتلا به پوكی استخوان را سه‌برابر می‌كند.
● علایم و عوارض پوكی استخوان
شخصی ممكن است بدون آن‌كه خود اطلاع داشته باشد به پوكی استخوان دچار باشد و اساسا به همین دلیل است كه پوكی استخوان بیماری خاموش نامیده می‌شود. متاسفانه امكان تشخیص بیماری در مراحل اولیه ( از طریق علایم بالینی ) وجود ندارد.
بیمار در مراحل پیشرفته بیماری از روی عوارض این بیماری پی به وجود آن می‌برد. عوارض این بیماری عبارتند از: شكستگی خودبه‌خودی با كمترین ضربه بر استخوان‌ها به‌خصوص در نواحی ران و لگن، كمر و ستون مهره ها كه غالبا این اولین علامت است. كمر درد شدید در نقطه خاص كه نشانه شكستگی است.
وقتی بیماری خیلی شدید باشد، فشارهای خفیفی مثل خم شدن به جلو، بلند كردن جاروبرقی، عطسه و یا سرفه‌كردن می‌تواند باعث شكستگی مهره شود. از عوارض دیگر این بیماری تغییر شكل ستون فقرات است كه موجب انحنای پشت یا قوز درآوردن می‌شود. كوتاه‌شدن قد نیز می‌تواند عارضه‌ای از این بیماری تلقی‌شود. حتی بعضی محققان عقیده دارند افتادن دندان‌ها در سال‌های بالا نیز ناشی از همین پوكی استخوان است.
● تشخیص بیماری
در مراحل اولیه ‌بیماری، معمولا هیچ‌گونه نشانه‌های بالینی مشاهده نمی‌شود. دربعضی موارد كمردردهای بدون علت مشاهده شده اما هیچ قطعیتی تاكنون یافت نشده‌است. حتی عكس‌برداری با اشعه ایكس كه به تشخیص شكستگی كمك می‌كند، برای تشخیص زودرس این بیماری روش مناسبی نیست.
بهترین راه تشخیص این بیماری، سنجش تراكم استخوان یا دانسیتومتری است. خوشبختانه امروز، برای سنجش تراكم استخوان دستگاه‌های جدیدی ساخته شده‌اند كه می‌توانند با دقت نسبتا زیادی، تراكم استخوانی و نسبت آن با استخوان سالم و سن مناسب را اندازه گیری كنند.
آزمایش سنجش تراكم استخوانی بدون درد است و تنها چند دقیقه طول می‌كشد، همچنین احتیاج به آمادگی قبلی ندارد و در آن دارویی مصرف نمی‌شود. این سنجش، پزشك را قادر می‌كند تا شدت پوكی استخوان را ارزیابی كند و در نتیجه، استحكام استخوان را بسنجد.
● پیشگیری
می‌توان با روش‌های بسیارساده‌ای، خطر پوكی استخوان را كاهش داد: تغذیه مناسب، از روش‌های بسیار موثر برای پیشگیری از پوكی استخوان است. غذای انسان باید محتوی پروتئین‌ها و املاح كافی خصوصا كلسیم و ویتامین‌های لازم باشد تا روند پوكی استخوان كندتر شود . بهترین منبع كلسیم وپروتئین شیر، پنیر، ماست، و غذاهای دریایی به ویژه ماهی است.
ویتامین Dبرای سلامتی استخوان‌ها وجذب كلسیم، لازم وضروری است. بنابراین باید زمانی را دربیرون خانه گذراند تا آفتاب بتواند پوست را برای ساختن ویتامین D تحریك كند.
انجام حركات ورزشی مستمر تراكم سلول‌های استخوانی را زیاد می‌كند. بنابراین ورزش‌هایی نظیر پیاده‌روی تند و شنا توصیه‌می‌شود.
از مصرف مواد افزایش دهنده‌ پوكی استخوان، مانند الكل، سیگار، قهوه‌ فراوان و انواع ‌نوشابه‌ها، باید خودداری شود.
استفاده از زیر گروه‌های مختص استخوان، هورمون‌های زنانه نظیر رالوكسیفن درخانم‌های یائسه زیرنظر پزشك، می‌تواند مانع پوكی استخوان زودرس شود.
● درمان
درمان‌های متفاوتی هم‌اكنون برای پوكی استخوان وجود دارد كه هركدام با توجه به شرایط بیمار برای او انجام می‌شود.
از جمله تجویز تركیبات حاوی كلسیم و ویتامین D ، تجویز تركیبات فلوراید و داروهای كاهنده سرعت پوكی استخوان كه تمام‌شان بسیار پرخرج و گران هستند و تنها مورد اول، یعنی كلسیم و ویتامین D، قابل‌دسترس، كم هزینه و برای عموم قابل استفاده است.

منبع : سایت دکتر ظهرابی