مسمومیت با سرب

● عوارض عصبی محیطی:
پلی میوزیت‌های سربی حاصل مسمومیت‌های طولانی اند. تابلوی کلاسیک آن فلج عضلات ساعد از نوع شبه رادیال است که معمولاً بدون اختلالات حسی بوده و اعصاب مربوط به عضلات بازکننده‌ی دستها و انگشتان فلج شده‌اند در اوایل این پلی میوزیت، عضله‌ی برون گردان دراز فلج نشده است. شروع فلج از عضلات باز کننده‌ی انگشتان به ویژه انگشتان سوم و چهارم سبب شده که اصطلاح (شاخ درست کردن) در مورد آنها به کار رود.
تشخیص زودرس امکان درمان طولانی آن را می‌دهد اگر چه ممکن است داغ‌های وخیمی بر جای ماند. اشکال فلجی دیگر نوع آران دوشن و دوشن ارب، نادر بوده و فلج اعصاب عضلات جمجمه‌یی مورد بحث است. در مواردی که سرب خون بالاتر از ۴/۲ میکروباشد آزمایشهای الکترومیوگرافی کند شدن سرعت هدایتی را حتی در صورتی که شخص هیچ‌گونه علامت مسمومیت نشان نداده و از هیچ اختلال بالینی شاکی نباشد نشان می‌دهد (احتمال رقابت سرب با کلسیم در مسأله‌ی هدایت عصبی در اتصالات عصبی عضلانی).
● اشکال کلیوی:
این اشکال خفیف و پنهانی هستند آزمایش ادرار و اندازه گیری اوره و کراتینین همچنین اسید اوریک خون و کلیرانس کلیه اغلب اختلالات خفیف نشان می‌دهند. بیوپسی در سلولهای توبولهای کلیه اختلالاتی نشان می‌دهد که مشخص‌ترین آنها وجود انکلوزیونهایی در هسته‌های سلولی است که عبارت از کمپلکس سربی پروتئین هستند و با بهبودی مسمومیت از بین می‌روند. اگر آلودگی با سرب ادامه یابد ضایعات کلیه به شکل آتروفی توبولی برگشت ناپذیر درمی‌آید.
● اشکال مزمن:
به شکل نارسایی کلیه متوسط پس از سالها آلودگی با سرب (۱۰ تا ۲۰ سال) یا ۱۰ تا ۲۰ سال بعد از یک مسمومیت شدید و وخیم ظاهر می‌شود که ناشی از آتروفی توبولی برگشت ناپذیر می‌باشد. علائم آزمایشگاهی کم و بیش مختل شده و غالباً فشارخون به طور خفیفی افزایش یافته است.
‌● افزایش فشارخون:
در مواردی که ضایعات کلیه وجود داشته باشد اغلب افزایش خفیف فشارخون دیده می‌شود. از نظر آزمایشگاهی سرب، سبب انقباض عروق و تشدید فعالیت رنین پلاسما می‌گردد و در قولنج سربی اغلب افزایش خفیف فشار وجود دارد. رابطه‌ی ساتورنیسم با افزایش پایدار و دائمی فشارخون هنوز مورد بحث است.
● نقرس سربی:
در نفروپاتی‌های سربی غالباً افزایش اسید اوریک خون و نقرس مشاهده می شود به علاوه نقرس در بعضی از موارد قولنج سربی را همراهی می‌کند. بعضی از محققان معتقدند که سرب روی آنزیم گواناز اثر مهاری داشته، باعث افزایش گوانین غیر محلول در بدن و رسوب آن در مفاصل می‌گردد و به نظر می‌آید که زمینه‌ی ارثی نقرس عامل مساعد کننده‌یی است که باعث می‌شود تا اختلالات متابولیسمی ناشی از سرب منجر به نقرس گردد.
● خطرات ناشی از سرب آلی - سربهای آلکیل:
در ترکیبات آلکیل شده سرب یا به اصطلاح ترکیبات آلکیله مهمتر از همه پلمپ تترااتیل و پلمپ تتراامتیل می‌باشد. مایع و قابل اختلاط بودن آنها با مواد روغنی و بنزینها سبب مصرف شدن به عنوان عامل ضد انفجاری به ویژه در بنزینها شده، در نتیجه خطر ساتورنیسم متوجه تمام مردم گردیده است. وجود این مواد در بنزینها سبب به وجود آمدن سرب به شکل آلکیل در هوای محیط است. در بعضی از مواد سوختی این مواد را با هیدروکربورهای دی کلره و دی برمه مخلوط کرده‌اند در نتیجه، از سوختن آنها ترکیبات هالوژنه غیر آلی و ناپایدار به وجود می‌آید که احتمالاً در هوا به حد میکرون در می‌آیند و در نتیجه به سهولت قابل استنشاق بوده و در فضا پراکنده می‌گردند. پلمپ تترااتیل به آرامی به بلورهای مونواتیله و دی اتیله تجزیه می‌شود که در هوا پخش شده، باعث تحریک دستگاه تنفسی می‌گردند. سرب آلکیل از راه تنفس و پوست وارد بدن می شود و کشش شدیدی به نسجهای چربی (مغز) دارد. برعکس سرب معدنی تمایل خاصی به استخوان نداشته و در دستگاه خون باعث اختلال نمی‌شود. به این جهت تابلوی بالینی مسمومیت بااین ماده که معمولاً به شکل حاد است دارای علائم زیر است:
بیخوابی، خستگی، خواب آلودگی،گاهی برادیکاردی، هیپوتانسیون و هیپوترمی که در اشکال شدید با اختلال جهت‌یابی (مکان و زمان) و توهمات، بالاخره تشنج و اغماء و مرگ همراه است. در اشکال تحت حاد مراحل آرامشی به دنبال مراحل تحریک ذکر شده که چندین هفته طول می کشد برای موارد مزمن آلودگی تابلوی بالینی تعیین نشده است. معمولاً دستگاه عصبی محیطی صدمه نمی‌بیند. در تعیین پیش‌آگهی مسمومیت هر قدر فاصله‌ی زمانی بین شروع مسمومیت و بروز علائم بالینی کوتاهتر باشد وخامت آن بیشتر است. تشخیص با توجه به آلودگی شخص، افزایش شدید دفع ادراری سرب و افزایش خفیف سرب خون داده می‌شود. به نظر می‌آید که متابولیت‌های آلکیله عامل سمیت هستند. دفع سریع این مشتقات به شکل سرب غیر آلی سبب عدم تأثیر آن روی دستگاه خون ساز همچنین تولید نشدن اختلالات مربوط به آن می‌شود که در تشخیص مسمومیت ‌با سرب معدنی معمولاً از آنها مشاهده می‌شود.
● تستهای تشخیصی:
این آزمایشها شامل آزمایش خون شناسی و متابولیسمی ازیک طرف و آزمایشهای سم شناسی از طرف دیگر می‌باشد.
● تستهای خون‌شناسی:
شمارش گلبولهای قرمز با دانه‌های بازوفیل یا به اصطلاح گلبولهای قرمز دانه دار آزمایش ساده و حساس و نسبتاً اختصاصی است که روی یک لام با رنگ آمیزی مای گرونوالدگیسما انجام می‌گیرد. وجود ۵۰۰ گلبول‌ قرمز دانه‌دار در برابر هر یک میلیون گلبول ‌قرمز دلیل آغشتگی شدید سربی است و فقط در تالاسمی ممکن است این مقدار گلبول‌ دانه دار دیده شود. بیش از ۱۰۰۰ گلبول دانه‌دار برای هر میلیون گلبول ‌در صورتی است که مسمومیت تهدید کننده‌یی وجود داشته باشد. گرچه این آزمایش برای صادق بودن، احتیاج به تکنیک کامل و مجری کارآزموده دارد، معذلک استفاده از آن به ویژه در مواردی که مسمومیت ناشناخته باشد برای تشخیص کمک مؤثری می‌کند.
● آزمایشهای متابولیسمی:
اندازه‌گیری فعالیت آنزیم اسید دلتا آمینولوولینیک دزیدراز گلبول‌های قرمز (آ.ال. آ.د): کاهش فعالیت این آنزیم علامت آغشتگی سربی است ولی ازاین طرف به علت حساسیت فوق العاده‌ این آزمایش که حتی با مقادیر فوق‌العاده کم سرب کاهش شدید پیدا می‌کند و از طرف دیگر، از آنجایی که فعالیت آن تحت تأثیر عواملی از قبیل سیگار و الکل و غیره قرار دارد و به علاوه مقدار طبیعی آن نیز متفاوت و مختلف است، عملاً در دنیای کار استفاده‌ی چندانی ندارد.
● اندازه گیری پروتوپورفیرین‌های گلبول‌ قرمز:
افزایش پروتوپورفیرین‌های آزاد گلبولهای قرمز خیلی زودرس بوده و با مقادیر ۱ تا ۴/۱ میکرومول سرب در لیترخون به وجود می‌آید. امروزه به اثبات رسیده که پورتوپورفیرین‌ها در مسمومیت‌ با سرب به حال آزاد نبوده و باروی به حال اتصالی درآمده است که با فلوئوریمتری قابل شناسایی است.

دکتر محمود عموئی
متخصص پزشکی قانونی

منبع : هفته نامه پزشکی امروز