شعار دیالوگ در جامعه منولوگ

در این یادداشت به قدر توان به بررسی لغوی مفهوم فوق و جایگاه آن در فرهنگ كشورمان خواهیم پرداخت:
گفتگو معادل دیالوگ شناخته می‏شود.
دیالوگ (Dialogue) فرانسوی و از ریشهٔ یونانی است. به معنی گفتگو، سخنانی كه میان شخصیت‏های یك نمایش‏نامه رد و بدل می‏شود. هر اثر ادبی را نیز كه به صورت گفتگوی بین دو نفر یا بیشتر باشد دیالوگ گویند. (فر هنگ دهخدا)
در فارسی نیز گفتگو، كلمه‏ای تركیبی است كه از گفت‏+گو تشكیل شده كه گفت به معنی كلام، گفتار و قول و گو: فعل امر از گفتن به معنی بگو (فرهنگ دهخدا)
گفتگو كردن: هنگامه كردن، بحث، مجادله و مشاجره (دهخدا)
در كشتنم ملاحظه از هیچكس مكن من كیستم كه بر سر من گفت‏وگو كنند
به نظر می‏‎رسد در ادبیات فارسی گفت‏وگو برخلاف معنی ظاهری آن به معنی رجزخوانی برای دشمن است. گفت‏وگو در چارچوب مشاجره و مجادله است و همیشه درپایگاه مساوی طبقاتی مفهوم پیدا كرده است.
در واقع گفت‏وگو اینگونه معنی می‏شود كه در یك مباحثه دوجانبه بین دو یا چند نفر داوری به مباحثه‏كنندگان اعلام كند كه اولی گفت و حالا تو بگو.
گفتگو یك فرآیند دو یا چند جانبه است و نقطه مقابل، سخنرانی و سخنگویی است. در فرهنگ لاتین نیز monolog نقطه مقابل Dialog است.
گفتگو در زبان فارسی اكثراً همراه با جدال بوده است. قالباً در فرهنگ ما گفتگو در میدان كارزار و در نبرد بوده است یعنی در جایی كه هر دو طرف از قدرتی مساوی و جایگاهی مساوی برخوردارند در این محیط كه هر دو طرف محكوم به شنیدن سخن هم بوده‏اند گفتگو سامان یافته است و كمتر جایی گفتگو را در محیطی آزاد و با اختیار مشاهده می‏كنید.
بخنـدیـد رستـم از آن گفتگـوی بر افروخت از باده رخسار اوی
شود روی هامون پر از گفتگوی دو لشگر به روی اندر آرند روی
در لغت‏نامه دهخدا معادل گفت‏وگوی را «هنگامه، پرخاش، مشاجره، بحث و جنجال» آورده‏‏اند.
بشد سیر ضحاك از آن جستجوی شد از كار گیتی پر از گفت‏وگوی
در فرهنگ كهن ما هم دلی از هم زبانی خوشتر است.
و در برخی موارد سخن گفتن زیان‏آور تلقی می‏شود.
ا ای زبان تـو بـس زیانـی مرمرا تا تو گویایی چه گویم من تو را
ی زبان هم آتشی و هم خرمنی تا به كی آتش در این خرمن زنی
اما در فرهنگ غرب دیالوگ به معنی گفتگوی دو تایی یا دوجانبه است. پس مشاهده می‏‎شود اولین تفاوتهای ماهوی در واژگان و معنای متبادر شده از آن است.
در جوامعی از نوع جوامع سنتی، مونولوگ یا تكصدایی جایگاه اصلی را دارد. قرنهاست تكصدایی فرهنگ غالب این جوامع است. سلطه فرهنگ پدرسالارانه و نگاه از بالا توسط رئیس قبیله و طایفه، پدر، حاكم و ... جایگاهی برای گفتگوی متقابل باقی نگذاشته است در این جوامع تكصدایی غالب بر جامعه به صورت یك جانبه تعیین‏كننده كلیه مناسبتهای اجتماعی است.
در جوامع سنتی باورهای ذهنی از دوران كودكی به صورت تك صدایی شكل می‏گیرد. در این جوامع در كودكی می‏آموزند كه فقط صدای پدر و بزرگتر را بشنوید، سپس تنها صدای معلم، تنها صدای رئیس، تنها صدای حاكم و تنها صداست كه میماند، در این جوامع همه می‏آموزند كه فقط كوش دهند «تو را دو گوش داده‏اند و یك زبان یعنی دو بشنوی و یك بگویی»
در ادبیات كهن ایران زمین بسیار سفارش شده است كه سكوت كنید. حرف نزنید، خموش باشید، راز را نهان كنید، رازدل با كس نگویید. (دردم نهفته به زطبیان مدعی)
در فرهنگ نمایشی ایران زمین نیز تعزیه‏خوانی، پرده‏خوانی، نقالی به عنوان هنرهای نمایشی مطرح بوده كه تماماً تك خوانی و تك صدایی است. اما در فرهنگ غرب تأتر به عنوان پایگاه دیالوگ و دو صدایی یا چند صدایی مطرح بوده است.
در فرهنگ موسیقیائی ما تك صدایی و خواننده واحد و تك نوازی جایگاه ویژه دارد.
اما در فرهنگ غرب اپرا، چند صدایی و گروه كُر جایگاه ویژه دارد در یك اركستر سمفونی دهها ساز با یكدیگر به گفتگو می‏پردازند.
در فرهنگ سنتی هر گاه شخصی به دیگری بگوید بیا با هم كَپ بزنیم یعنی بیا تا تو را نصیحت كنم. به طور كل نصیحت، پند و اندرز و موعظه در فرهنگ سنتی ما جایگاه ویژه‏ای دارد و این همه ریشه در سلطه فرهنگ مونولوگ دارد.
فرهنگ آموزشی ما از قرنها پیش تكصدایی بوده شاگرد فقط مستمع بوده و از مقاطع ابتدایی تا عالی‏ترین درجات شاگرد تنها شنونده بوده و استاد گوینده. البته در بعضی از حوزه‏ها استثنا نیز به چشم خورده است.
آثار نفوذ فرهنگ تك صدایی در تمام شئون رفتار اجتماعی مردم قابل مشاهده است كه بررسی تحلیلی آن نیاز به مجالی بیشتر دارد.
در جوامع سنتی گفتگو از نوع دیالوگ مفهوم روشنی ندارد خصوصاً در سطوح نابرابر اجتماعی. لذا تعریف گفتگو در جوامع سنتی نیاز به بازمهندسی دارد و باید چارچوب كلی آن در ذهن و روح مردم طراحی و تدوین شود.
از این‏رو به نظر می‏رسد قبل از مطرح كردن گفتگوی تمدنها به طور جدی موضوع گفتگوی داخلی در سطح نهاد خانواده تا بالاترین سطح باید مورد بررسی قرار گیرد و مردم باید در تمام سطوح، فرهنگ گفتگوی متقابل به معنی دیالوگ (با رعایت حق مساوی، قانونی و اجتماعی برای تمام افراد جامعه) را در وجود خود نهادینه نمایند تا مفهوم گفتگو را بتوان در سطح بین تمدنی پی‏گیری نمود.

خسرو كلانتری

منبع : هفته نامه فصل نو