جگرتان را بهتر بشناسید

پرومتئوس که از اساطیر یونانی است، مجازات می‌شود. مجازاتش این است که به صخره‌ای در ناحیه قفقاز زنجیر می‌شود تا هر روز صبح عقاب یا کلاغی وحشی، قسمتی از کبد او را بخورد و شب دوباره با رشد کبد خورده شده، غذای عقاب یا کلاغ وحشی آماده مصرف باشد. این، از باورها و افسانه‌های یونانیان است. غرض از مطرح کردن این داستان پرداختن به بزرگ‌ترین غده بدن و تنها عضوی است که با از بین رفتن بخشی از آن، می‌تواند بافت خود را بازسازی کند و به شکل اول درآید. درباره کبد، مختصری می‌نویسیم...
● ۱۴ وظیفه اصلی کبد
چه می‌کند این کبد؟
وظایف کبد را می‌توان اینچنین برشمرد:
۱) کبد مسوول بیش از ۵۰۰ کار کرد حیاتی در بدن است.
۲) بیش از یک لیتر خون در هر دقیقه از طریق کبد فیلتر می‌شود.
۳) تفکیک مواد مغذی از مواد زاید، سم زدایی، تجزیه مواد شیمیایی و یا تبدیل مواد شیمیایی سمی ‌و غیرقابل دفع به مواد غیرسمی ‌و قابل دفع (متابولیزه کرده و غیرفعال کردن سموم) از کارکردهای کبد است.
۴) یک کبد سالم قادر است ۱۰۰ درصد باکتری‌ها و سموم را پیش از آنکه به جریان عمومی‌خون بدن راه یابند، از بدن دفع کند.
۵) کبد در حفظ تعادل و تنظیم هورمون‌های بدن نقش دارد.
۶) کبد در ذخیره‌سازی و متابولیسم چربی‌ها، کربوهیدرات‌ها و پروتئین‌ها نقش دارد.
۷) کبد محل ذخیره گلوکز (قند) خون است. کبد گلوکز را تبدیل به گلیکوژن کرده و در خود ذخیره می‌کند. در صورت نیاز مجددا گلیوکوژن را تبدیل به گلوکز کرده و به جریان خون وارد می‌سازد.
۸) کبد محل ذخیره چربی‌ها، ویتامین‌ها (به ویژه ویتامین‌های A,D,E,K,B۱۲)، املاح معدنی (آهن، فولات، مس) و سایر مواد مغذی است.
۹) کبد یک کارخانه بیوشیمیایی است:
▪ سنتز آلبومین: پروتئینی که تبادل آب میان خون و بافت‌های بدن را تنظیم می‌کند.
▪ سنتز کلسترول: کبد تمام کلسترول مورد نیاز بدن را می‌سازد.
▪ سنتز فاکتور های انعقاد خون
▪ ساخت گلوگز از برخی آمینو اسیدهای خاص، گلیسرول و لاکتات
▪ سنتز گلوبین: بخشی از هموگلوبین خون
▪ سنتز فاکتورهای ایمنی سیستم ایمنی بدن
▪ سنتز فسفولیپیدها و لیپوپروتئین‌ها-سنتز‌تری‌گلیسیریدها از اسیدهای چرب و گلیسرول
۱۰) کـبد صفرا را ‌ترشح می‌کند. صفرا مایعی زرد متمایل به سـبـز اسـت. صفرا وظیفه کمک به گوارش و جذب چربی‌ها و دفـع مــواد زاید را بر عهده دارد.‌ترکیبات عمده صفرا شامل کلـسترول، فسـفولیپـیـدها، بیلی‌‌روبـیـن و املاح صفراوی اسـت. صـفـرا از طـریـق مجاری متعدد صفراوی کبد ابتدا در کیسه صفرا ذخیره شده و پس از مصرف مواد غذایی حاوی چــربی‌ به روده کوچک تخلیه می‌گردد. کیسه صفرا یک ارگان گلابی‌شکل بوده که به کبد متصل است.
۱۱) کبد مسوول زدودن بیلی‌‌روبین از خون. طحال مسوول انهدام گلبول‌های قرمز فرسوده و پیر است. از انهدام هموگلوبین گلبول‌های قرمز ماده‌ای زرد رنگ به نام بیلی‌‌روبین پدید می‌آید اما این بیلی‌‌روبین نا محلول در آب در کبد به بیلی‌‌روبین قابل دفع تبدیل می‌گردد.
۱۲) آمونیاک حاصل از تجزیه پروتئین‌ها یک ماده سمی ‌خطرناک است که کبد با تبدیل آمونیاک به اوره ‌این ماده سمی ‌را از طریق ادرار از بدن دفع می‌کند.
۱۳) کبد تصفیه خانه و پالایشگاه بدن است. هر چیزی که ما می‌خوریم، می‌آشامیم، تنفس می‌کنیم و یا با پوستمان تماس می‌یابد، سرانجام به کبد‌مان می‌رسد. کبد وظیفه تصفیه آلاینده‌های هوا، آفت‌کش‌ها، دود سیگار، مواد شیمیایی، الکل، مواد مخدر و تمام داروهای مصرفی ما را به عهده دارد. اگر کبد وجود نداشت داروها برای همیشه در بدنمان باقی می‌ماندند و الکل هیچ‌گاه از بدن دفع نمی‌گردید.
۱۴) در ۳ ماه نخست بارداری تولید گلبول‌های قرمز در جنین منحصرا توسط کبد صورت می‌گیرد. از هفته ۲۴ بارداری به بعد مغز استخوان این وظیفه را به عهده می‌گیرد.
● ۱۸ علامت خوب کار نکردن کبد
۱) عدم تحمل غذاهای چرب و ادویه‌دار
۲) افزایش وزن
۳) سردرد تکرار شونده
۴) سوء‌هاضمه
۵) یبوست مزمن
۶) ضایعات پوستی: اگزما، پسوریازیس و جوش دانه‌ها
۷) طعم فلزی در دهان
۸) تورم و یا درد شدید شکم
۹)اختلالات رود‌ه‌ای، سینوسی و آلرژیک
۱۰) سیستم ایمنی ضعیف
۱۱) پیری زودرس
۱۲) خستگی مزمن
۱۳) خون‌ریزی و یا کبود شدن سریع پوست
۱۴) ادم(خیز) پاها.
۱۵) مدفوع آغشته به خون و یا قیر مانند و یا مدفوع کم‌رنگ
۱۶) ادرار خیلی تیره
۱۷) خارش طولانی مدت پوست
۱۸) بی‌اشتهایی، تهوع و استفراغ و علایم شبیه آنفلوآنزا
● کبد کار می‌کند
حتی اگر ۸۰ تا ۹۰ درصد سلول‌هایش را از دست بدهد
کبد از مقاومت، قدرت بازسازی و‌ ترمیم خارق العاده‌ای برخوردار است. هرگاه کبد ?? تا ?? درصد سلول‌هایش را نیز از دست بدهد باز هم قادر است به وظایفش عمل کند. همچنین کبد قادر است خودش را به‌طور کامل احیاء و باز‌سازی کند حتی اگر بخش عمده کبد با عمل جراحی برداشته شود، کبد پس از چند هفته قادر است کاملا خودش را بازسازی کند. از این‌رو در پیوند کبد تنها لوب بزرگ‌تر کبد فرد سالم به بدن فرد دریافت کننده پیوند زده می‌شود که پس از چند هفته هم اهداکننده و هم دریافت‌کننده کبدشان بازسازی می‌گردد اما کبد فنا ناپذیر هم نیست. سمومی ‌مانند الکل، برخی داروها و ویروس‌هایی همچون هپاتیت B و C می‌توانند آسیب دایمی ‌به کبد وارد ‌سازند.
● جگر سیاه در یک نگاه
بزرگ‌ترین و پیچیده‌ترین ارگان بدن کبد است. کبد بزرگ‌ترین غده بدن نیز محسوب می‌گردد. کبد در قسمـت راسـت شکم و زیر قفسه سینه درست زیر دیافراگم قرار دارد. کبد مخروطی شکل بوده و سطحی صاف، نرم و لاستیک مانند دارد. رنگ آن قهـوه‌ای متـمـایل بـه قـرمز تـیـره است. کبد از دو بخش به نام لوب بزرگ و کوچک تشکیل شده است. وزن آن از ۱.۲ تا ۲.۵ کیلوگرم متغیر بوده و با ابعاد ۲۰ سانـتـی‌مـتـر طـول در ۱۷ سانتی‌متر عرض و ضخامت ۱۲ سانتی‌متر است. کارکردها و وظایف متعدد کبد آن را به یک عضو بسیار حیاتی و مهم تبدیل ساخته است. تمام خون برگشتی از دستگاه گوارش که حاوی مواد غذایی است ابتدا به کبد می‌رود. بنابراین تمام غذایی که ما می‌خوریم در کبد پردازش می‌شود.نمایی از سیروز کبدی (بیماری‌ای که در مراحل پیشرفته اختلال عملکرد کبد بروز می‌کند)

دکتر هومن خلیقی

منبع : روزنامه سلامت