روزنامه نگاری در وب می‌میرد

کاولوس لوییس آلوارس(Carlos Luis Alvarez)، روزنامه‌نگار معروف اسپانیایی معتقد است:«خبر اتفاق نمی‌افتد، بلکه خلق می‌شود. اگر خبرنگاران نبودند، خبر هم نبود. در این صورت فقط وقایع وجود داشتند».
اما برخلاف عقیده «آلوارس»: در عصر اطلاعات و اینترنت، روزنامه‌نگاران تنها خلق کنندگان اخبار نیستند. امروزه شبکه جهانی وب شرایطی را فراهم کرده است که تمام کاربران اینترنت می‌توانند به خلق اخبار بپردازند و با جسارت خاصی قدم در قلمرو روزنامه‌نگاران حرفه‌ای بگذارند.
تا پیش از گسترش اینترنت در جهان، واژه روزنامه‌نگار به گزارشگران و نویسندگان ورزیده‌ای اطلاق می‌شد که در سازمان‌های ژورنالیستی خود و آژانس‌های خبری، انحصار خلق اخبار و اطلاع‌رسانی را در اختیار داشتند، اما در اواسط آخرین دهه قرن بیستم، این مفاهیم چالش‌های تازه‌ای را تجربه کردند. پس از رشد ضریب نفوذ اینترنت در جهان و بروز انقلاب اطلاعاتی، تعاریف تازه‌ای از نقش اجتماعی رسانه‌های سنتی و به ویژه روزنامه‌نگاران ارائه شد. یکی از پیامدهای مهم این تحول، درهم شکسته شدن انحصار تولید خبر و اطلاع‌رسانی و همچنین تمرکز قدرت اطلاعاتی در رسانه‌ای گروهی نظیر آژانس‌های خبری، مطبوعات و رادیو و تلویزیون بود که در نهایت به کمرنگ شدن مرزهای رایج بین تولیدکنندگان و فرستندگان اطلاعات و اخبار با گیرندگان آنها بود.
این اتفاق باعث شد تا مخاطبان رسانه‌های گروهی که بیش از یک قرن در ارتباطی یکسویه فقط مصرف‌کننده محض اطلاعات بودند، با استفاده از ماهیت تعاملی(interactive) اینترنت، قادر به سهم‌خواهی از فرایند تولید و انتشار اخبار باشند.
در حقیقت فراگیری اینترنت، روزنامه‌نگاری سنتی را با چالش عمیق مواجه‌کرده و ادامه حیات این حرفه را با مخاطراتی جدی همراه کرده‌است. چون قلمرو آنها مانند پهنه‌ای بدون مرز و حصار به جولان‌گاه تولیدکنندگان و انتشاردهندگان اخبار و اطلاعات در اینترنت مبدل شده‌است.
«کازوئو نومرا» (Kazuo Namura) جامعه‌شناس ژاپنی که ظاهراً این‌روزها، مشغول بررسی و مطالعه برروی موضوع بحث‌برانگیز چالش روزنامه‌نگاری در عصر اطلاعات است می‌گوید: «واژه روزنامه‌نگار، معمولاً حرفه خاصی را در ذهن ما به تصویر کشیده‌است. اما در عصر اینترنت، بین تولیدکننده و فرستنده خبر با مخاطبان هیچ حد و مرزی وجود ندارد. هر کس می‌تواند در زمینه روزنامه‌نگاری به فعالیت بپردازد و مهارت بالقوه انتقال اطلاعات و اخبار به دیگران را داشته باشد.»
حق با «نومورا»ست. تسهیل گسترش شیوه‌های کار با ابزارهای اطلاع‌رسانی که حاصل رشد قارچ‌گونه تکنولوژی است از یکسو، و کاهش هزینه‌های سنتی این کار باعث شده تا بسیاری از کاربران اینترنت با استفاده از امکاناتی نظیر شرکت در گروه‌های خبری، پست الکترونیک، ایجاد سایت‌های اطلاع‌رسانی و وبلاگ که به تازگی رواج یافته، نقش قابل توجهی در نقل و انتقال اخبار و اطلاعات ایفا کنند.
شاید در بدو ورود اینترنت و به ویژه امکان وب، خیلی از روزنامه‌نگاران و جامعه‌شناسان به پیامدهای این موضوع و اثرات آن بر حرفه روزنامه‌نگاری توجه چندانی نکرده بودند. آنها نمی‌توانستند تصور کنندکه رقیب جدید ژورنالیسم تا این حد چالش‌برانگیز باشد. پس از ابداع رادیو و تلویزیون و گسترش استفاده از آنها در میان مردم، رسانه‌های چاپی یکبار مشابه چنین چالشی را تجربه کرده‌بودند اما واقعیت این است که برغم اهمیت موضوع و میزان استقبال مخاطبان از رسانه‌های صوتی و تصویری، مطبوعات چاپی توانسته بودند جایگاه خود را حفظ کنند. آنها با پرکردن خلاءهای موجود در نحوه عمل رسانه‌های صوتی و تصویری و نداشتن محدودیت‌های مختلف زمانی و مکانی، به راحتی خطر رادیو وتلویزیون را پشت سر گذاشتند، اما حریف جدید یعنی اینترنت، به گونه‌ای وارد میدان شد که راه گریزی برای ژورنالیسم سنتی باقی نگذاشت.
روزنامه‌نگاران به سرعت به جمع کاربران اینترنت پیوستند و از آن به عنوان مهم‌ترین و اصلی‌ترین منبع خبری خود استفاده کردند. این موضوع باعث شد تا آنها بدون توجه به خطرات ناشی از این منبع تغذیه جدید، بخش قابل توجهی از فرایند دریافت اطلاعات خود را معطوف به آن کنند. از طرفی آنها می‌توانستند برای ارائه تحلیل‌های خبری مطلوب با استفاده از اینترنت به تبادل نظر و بحث با دیگران بپردازند که این جذابیت حرفه‌ای نیز وابستگی آنها به رقیب را بیشتر می‌کرد.
اما، رشد ناگهانی اینترنت به ویژه از سال ۱۹۸۶ تا اواسط ۱۹۹۹ میلادی که یک نقطه عطف به‌شمار می‌آید، باعث شد تا بسیاری از سازمان‌های رسانه‌های ژورنالیستی از این محیط روبه‌رشد برای انتشار اخبار و اطلاعات خود استفاده کنند. شاید آنها به این نتیجه رسیده بودند که با فراگیری اینترنت، عمر حرفه ژورنالیسم به پایان خواهد رسید. در نتیجه بهتر بود که دست به تجربه این تحول بزنند. به این امید که، حداقل حضور آنها در دنیای مجازی فراموش نشود.
آیدین وایت دبیرکل اتحادیه بین‌المللی روزنامه نگاران می‌گوید: «بسیاری از روزنامه‌نگاران به این عقیده زیرکانه مارک تواین که می‌گوید: من سخت طرفدار پیشرفتم اما تغییر را دوست‌ندارم، گرایش نشان داده‌اند. با این حال پیشرفت سریع اینترنت، خواه‌ناخواه تغییراتی را در اتاق خبر آنها به‌وجود آورده است.»
آنچه مسلم است، روزنامه‌نگاران، امروز هیچ چاره‌ای خبر پذیرفتن ناگزیر این واقعیت ندارند، آنها غرق در محیطی شده‌اند که حرفه مقتدر ژورنالیسم را نیز در خود غرق می‌کند.
حال این سئوال مهم مطرح می‌شود که آیا پذیرفتن این واقعیت که روزنامه‌نگاری به یک حرفه خارج از رده مبدل خواهدشد و هم‌اکنون نیز تا حدودی چنین شده، از نقش و اهمیت آنها در جامعه می‌کاهد؟
پاسخ به این سئوال، چندان هم آسان نیست. درواقع بستگی مستقیم به نحوه عمل روزنامه‌نگاران در برخورد با این پدیده دارد. آنها می‌توانند در دنیای اینترنت که حجم انبوه و بی‌حد و حصر اطلاعات موجب سردرگمی مخاطبان و بمباران اطلاعاتی آنها می‌شود. نقش بسیار حائز اهمیت و تعیین کننده‌ای داشته باشند. همینطور می‌توانند با بی‌توجهی به این موضوع، به سادگی وبه سرعت، شاهد زوال و نابودی حرفه مؤثر خود باشند، حرفه‌ای که به دلیل میزان بالای تأثیرگذاری آن در فرایندهای مختلف اجتماعی، به عنوان رکن چهارم دموکراسی از آن یادمی‌شد.

منبع : دنیای کامپیوتر و ارتباطات