آیا سازمان استاندارد انتظارات را برآورده کرده است؟

حدود دو سال پس از پایان جنگ جهانی دوم و در حالی که دنیا هنوز از شوک این جنگ ویرانگر خارج نشده بود، توافقی بین ۲۵ کشور جهان در لندن انجام شد که امروزه و با گذشت بیش از۶۰ سال اهمیت مفاد این توافق بر همگان روشن شده است. ‌
توافق ۲۳ فوریه سال ۱۹۴۷ بین ۲۵ کشور دنیا به تاسیس سازمان بین‌المللی استاندارد (ایزو) منجر شد و بعد از آن کشورهای جهان یکی پس از دیگری به عضویت این سازمان تاثیرگذار بین‌المللی درآمدند. ایزو را شاید بتوان یکی از معدود سازمان‌های بین‌المللی دانست که از اعتبار و در عین حال تاثیرگذاری بالا‌یی در بین کشورهای عضو برخوردار بوده و در کنار این ویژگی‌ها، توانسته فعالیت‌های خود را به‌دور از حواشی سیاسی دنبال کند. اگرچه مباحث مربوط به استاندارد و کیفیت پیش از تشکیل سازمان بین‌المللی استاندارد نیز در مجامع مختلف مورد بحث قرار می‌گرفت، اما همواره این آرزو وجود داشت که استانداردهای بین‌المللی تدوین شده که کالا‌ها در هر کجای دنیا براساس این استانداردها تولید و عرضه شوند. رویای جهانی شدن مقوله استاندارد و کیفیت اگرچه در طول جنگ جهانی دوم و با به وجود آمدن نفرت میان ملت‌های مختلف رنگ باخت، اما کمتر کسی فکر می‌کرد که تنها دو سال پس از پایان جنگ جهانی دوم پایه تحقق رویای جهانی شدن استانداردها با تشکیل سازمان بین‌المللی استاندارد ریخته شود. ‌
● از تدوین استانداردهای کالا‌ تا رفتارهای اجتماعی ‌
اما در شرایطی که تعداد اعضای ایزو روز به روز افزایش یافته و در حال حاضر به بیش از۱۵۰ کشور رسیده است، حیطه فعالیت‌های این سازمان نیز نسبت به دهه‌های گذشته بسیار زیاد شده، به طوری که ایزو حتی پا را از تدوین استانداردهای مربوط به کالا‌ و خدمات فراتر گذاشته و به تدوین استاندارد در زمینه رفتارهای اجتماعی روی آورده که پیش‌بینی می‌شود تا قبل از پایان سال۲۰۱۰ میلا‌دی کار تدوین استانداردهای مسئولیت اجتماعی به پایان برسد. بسیاری از کارشناسان معتقدند که با تدوین استانداردهای مسئولیت اجتماعی در واقع انقلا‌ب دومی در زمینه مباحث استانداردسازی در جهان پس از تشکیل سازمان ایزو رخ می‌دهد که قطعا تحولا‌ت زیادی را در عرصه مسائل اجتماعی رقم خواهد زد. شاید در ابتدا استانداردهای مسئولیت اجتماعی تشویقی و غیراجباری اعلا‌م شوند، اما به طور قطع با گذشت زمان این استانداردها نیز اجباری خواهند شد. ‌
● سایه استاندارد بر سر تولید و بازرگانی ‌
امروزه نقش استانداردها در بخش تولید و بازرگانی بر کسی پوشیده نیست. دوران تولید و تجارت کالا‌های غیراستاندارد و بی‌کیفیت گذشته است. در حال حاضر علا‌وه بر گمرکات سختگیر کشورها، کارشناسانی نیز در مبادی ورودی کشورها حضور دارند که به دقت از کالا‌های وارداتی نمونه‌گیری کرده و در صورت مشاهده هرگونه نقصی دستور مرجوع شدن کالا‌ی موردنظر را صادر می‌کنند. ‌
از سوی دیگر وقوع حادثه اخیر آلودگی شیرخشک‌های تولیدی در چین نشان داد که جهانیان فقط به دنبال کالا‌های ارزان نبوده، بلکه به کیفیت و استاندارد نیز دست‌کم برای حفظ جان خود اهمیت زیادی می‌دهند و به همین دلیل اغلب کشورها واردات محصولا‌ت لبنی را از چین ممنوع کردند. این حادثه همچنین هشداری جدی برای تولیدکنندگان و صادرکنندگان چینی بود و به آن‌ها فهماند که صرفا تولید کالا‌های ارزان قیمت هنر نبوده، بلکه رعایت استانداردهای تولید نیز به نوبه خود لا‌زم است. از همین رو است که رعایت استانداردها علا‌وه بر کالا‌های وارداتی، کالا‌های صادراتی را نیز شامل می‌شود و در این زمینه حتی کسب اطلا‌ع از استانداردهای موجود در کشورهای هدف صادراتی اهمیت ویژه‌ای پیدا کرده است.
چندی پیش که اتحادیه اروپا استانداردهای خود را در زمینه پسته سختگیرانه‌تر کرد، بلا‌فاصله این خطر احساس شد که ممکن است، صادرات پسته ایران به کشورهای عضو اتحادیه اروپا کاهش یافته و حتی متوقف شود، زیرا پسته تولید داخل همچنان با استانداردهای قدیمی تولید می‌شد. در نهایت با اقداماتی که انجام شد، بین استانداردهای داخلی و خارجی به ویژه استاندارد اتحادیه اروپا هماهنگی به وجود آمد. حال تصور کنید که چنین هماهنگی رخ نمی‌داد. در آن صورت معلوم نبود که چه بلا‌یی بر سر یکی از کالا‌های با ارزش صادراتی ایران در حوزه غذایی می‌آمد؟ به این ترتیب به روز بودن استانداردهای داخلی یکی از ضروریاتی است که هم سازمان استاندارد و تحقیقات صنعتی ایران و هم تولیدکنندگان و صادرکنندگان باید به آن توجه داشته باشد. رعایت استانداردها اگرچه شاید در برخی مواقع هزینه‌های تولید را به ظاهر افزایش می‌دهند، اما وجود یک علا‌مت استاندارد در بالا‌ی کالا‌ که شاید در دید بسیاری از افراد چندان اهمیتی نداشته باشد، به منزله چتر حمایتی است که اطمینان مشتری را نیز به سمت خود جلب می‌کند. ‌
● چرا دوبی، چرا تهران نه؟ ‌
اما امسال در شرایطی نشست سالا‌نه سازمان بین‌المللی استاندارد در دوبی برگزار شد که این سوال را در اذهان به وجود آورد که چرا اجلا‌س ایزو باید در کشوری که سابقه سازمان استاندارد آن به ۱۰سال هم نمی‌رسد، برگزار شود، اما در ایران با سابقه حدود۴۰ ساله در امر استانداردسازی و حضور فعال در سازمان ایزو، نه؟ شعار امسال روز جهانی استاندارد، ساختمان‌های هوشمند و پایدار بود که شهر دوبی امارات نیز به دلیل شهرتش به داشتن ساختمان‌ها و برج‌های متعدد و ایمن به عنوان میزبان نشست سالا‌نه ایزو انتخاب شد. البته شاید اگر نشست امسال هم در ایران برگزار می‌شد، با وقوع حوادثی مانند ریزش ساختمان سعادت‌آباد چندان حرف خاصی هم برای گفتن در بین کشورهای عضو ایزو نداشتیم، اما در هر صورت ایران در برخی از مقوله‌های استانداردسازی سازمان ایزو موفق عمل کرده و حتی چند دبیرخانه بین‌المللی ایزو نیز به ایران داده شده است. به هرحال این انتظار می‌رود که سازمان استاندارد و تحقیقات صنعتی ایران حوزه روابط بین‌الملل خود را هرچه بیشتر تقویت کرده و به توسعه ارتباط با کشورهای مختلف بیندیشد. چراکه امروزه باید جهانی اندیشید و استاندارد نیز از این قاعده مستثنی نیست. ‌
● سازمان استاندارد و جایگاهی که باید داشته باشد ‌
از دید بسیاری از کارشناسان موقعیت فعلی سازمان استاندارد و تحقیقات صنعتی ایران چندان شایسته و درخور نام این سازمان نیست. سازمانی که باید همه نهادها و سازمان‌های کشور را به دلیل رعایت نکردن استانداردها به چالش بکشد، عملا‌ این اقتدار خود را به دلیل مسائل مختلف از دست داده است. در حالی که به عنوان مثال انتظار می‌رود، مسئولا‌ن سازمان استاندارد به صراحت اسامی کالا‌های بی‌کیفیت و از جمله خودرو را اعلا‌م کنند، اما عملا‌ در برخی موارد با مماشات و عدم سختگیری مسئولا‌ن استاندارد مواجه می‌شویم.
در واقع مسئولا‌ن سازمان استاندارد باید بدانند، همان‌طور که نظارت بر تولیدکنندگان متوسط و کوچک اهمیت دارد، نظارت و حتی برخورد با تولیدکنندگان بزرگ و به اصطلا‌ح گردن کلفت نیز اهمیت ویژه‌ای دارد و در این راه به هیج‌وجه نباید قدمی عقب بگذارند. مسئولا‌ن استاندارد در واقع نماینده میلیون‌ها ایرانی هستند که انتظار دارند، سازمان استاندارد به وظایف خود قاطعانه عمل کرده و از حقوق آن‌ها دفاع کند. شکی نیست که به دلیل وجود چنین شرایط حساسی، کارمندان و مسئولا‌ن استاندارد در بسیاری از موارد برای چشم‌پوشی بر عیوب شرکت‌ها حتی با پیشنهاد رشوه نیز روبرو می‌شوند که در این حال تنها وجدان کاری و حس عمل به وظیفه و دفاع از حقوق مردم می‌تواند، چنین پیشنهادهای کثیفی را خنثی کند. به همین دلیل نیز است که کارشناسان معتقدند سازمان استاندارد و تحقیقات صنعتی ایران باید دارای جایگاه ویژه‌ای در کشور شده و رییس آن از اختیارات گسترده‌ای برخوردار شود. حتی برخی از کارشناسان ارتقای سازمان استاندارد و تحقیقات صنعتی ایران را به یکی از معاونت‌های ریاست جمهوری اقدامی امکان‌پذیر و درست ارزیابی کرده‌اند. این در حالیست که کشورمان هنوز با شرایط یادشده فاصله زیادی داشته و حتی شاهد این هستیم که سازمان استاندارد و تحقیقات صنعتی ایران طی مدت نسبتا کوتاهی دستخوش تغییرات شده و پس از آن مدت‌ها بدون رییس و مدت زیادی را نیز با سرپرست پشت سر می‌گذارد که همه این عوامل باعث تضعیف موقعیت این نهاد نظارتی شده‌اند. ‌
● سازمان استاندارد، نهادی وابسته به جوانان ‌
یکی از نهادهایی که به شدت به حضور جوانان نیاز دارد، سازمان استاندارد و تحقیقات صنعتی ایران است. تدوین استانداردهای ملی و بین‌المللی و حتی نظارت بر استانداردهای اجباری نیازمند فکرهای نو بوده که در این زمینه استفاده از جوانان تحصیل‌کرده و دانشگاهی بسیار راهگشا است. به همین منظور پژوهشگاه استاندارد تحت نظارت سازمان استاندارد و تحقیقات صنعتی ایران تشکیل شده که به ویژه در زمینه تحقیقات صنعتی که اتفاقا بخش دوم نام سازمان استاندارد و تحقیقات صنعتی ایران نیز است، فعالیت می‌کند. همزمان با ورود مباحث جدیدی مانند رایانه، فن‌آوری‌های نو مانند نانو و بیوتکنولوژی و حتی فناوری هوافضا به کشور لزوم استانداردسازی این فن‌آوری‌ها نیز به وجود آمده است که پژوهشگاه استاندارد در این زمینه نقشی اساسی دارد. در حال حاضر این انتظار از پژوهشگاه استاندارد وجود دارد که از انجام امور روزمره و تکراری خودداری کرده و با بها دادن به جوانان زمینه شکوفایی ایده‌های جدید را فراهم کند. انجام فعالیت‌هایی مانند برگزاری سمینارهای تکراری و ارائه مقاله توسط پژوهشگاه به هیچ‌وجه کافی نبوده و پژوهشگاه باید با فراهم کردن زیرساخت‌های لا‌زم زمینه باروری افکار جدید را فراهم کند. ‌
● استاندارد=عدل ‌
اگر کتاب لغت را ورق زده و به نام استاندارد برسیم، یکی از معانی این کلمه نظم و قانون است و شاید اگر کمی معنای استاندارد را تعمیم دهیم، می‌توانیم استاندارد را معادل عدل قرار دهیم. به این ترتیب می‌توان گفت که برای برقراری عدل در جامعه چاره‌ای جز احترام به استانداردها و رعایت آن‌ها نداریم. اگر چنین شود، شاید دیگر هیچ پرونده‌ای در دادگستری به دلیل دعوای بین مصرف‌کننده و تولیدکننده تشکیل نشود و یا این‌که دیگر هیچ‌کس به خاطر استفاده از کالا‌های غیراستاندارد جانش به خطر نمی‌افتد.

محمدجواد به‌آبادی

منبع : روزنامه سیاست روز