آتشگاه کوه‌سنگی ، اصفهان

این اثر تاریخی كهن‌ترین میراث پیشینه اصفهان است كه هم‌اكنون بقایای بنای آن در كوه‌سنگی در ارتفاع 1680 متر واقع شده است. محوطه استقرار آتشگاه 36 هزار مترمربع مساحت دارد و محل استقرار آن در فاصله‌ای نسبتاً اندك از زاینده‌رود است. این كوه كوچك تنها برجستگی مشخص و قابل‌توجه دشت غربی اصفهان است كه بهترین منظره زمین‌های مسطح كشاورزی، باغ‌های وسیع و سرسبز و پیچ‌وخم‌های خیال‌انگیز زاینده‌رود از فراز آن دیده می‌شود. در بالای كوه‌سنگی، یك آتشدان بزرگ و مدور خشتی با دریچه‌های متعدد دیده می‌شود كه جایگاه افروختن آتش در مرتفع‌ترین نقطه كوه و قابل رؤیت از دورترین نقاط بوده است. پیرامون این آتشدان و در سطحی پایین‌تر، اتاق‌های بسیاری ساخته شده بود كه اكنون قسمتی از بقایای آن‌ها در شمال و شمال شرقی این كوه سنگی برجای مانده است. مصالح به كار رفته در بنای آتشگاه، عمدتاً خشت‌های خام مكعب مستطیلی شكل به ابعاد 40 سانتی‌متر و ارتفاع 13 سانتی‌متر است. این خشت‌ها متشكل از ملاط گِل همراه با ریگ‌ریزه‌هایی است كه برای استحكام بیش‌تر آن، از نی‌های حاشیه زاینده‌رود استفاده شده است.
دیوارهای آتشگاه نوعی سكوسازی است كه به تدریج از پایین شروع شده و در قسمت فوقانی كوه به صورت سطوح نسبتاً وسیع و مسطحی برای ایجاد بنا و یا هر نوع فعالیت دیگر، مورد استفاده قرار می‌گرفته است.
با توجه به نزدیكی كوه‌سنگی به زاینده‌رود، در جلگه مسطح ماربین و واقع شدن یكی از مناطق قدیمی شهر كهن اصفهان (سِده قدیم و خمینی شهر امروز) در فاصله دو كیلومتری شمال آتشگاه، شاید بتوان قدیمی‌ترین مركز اجتماعی انسان‌ها در منطقه را حول و حوش این كوه‌سنگی جستجو كرد.
باقی‌مانده‌های این بناهای خشتی از سال‌ها پیش مورد بررسی و توجه محققان و باستان‌شناسان داخلی و خارجی قرار گرفته، و نظرات متفاوتی نیز در مورد آن‌ها بیان شده است. دكتر عاملی - كارشناس حفظ و مرمت میراث فرهنگی - پس از انجام مطالعات تخصصی بر روی نی‌های موجود در ملاط خشت‌های بنا (كربن 14)، طول عمر مصالح به كار رفته در ساختمان را بیش از 2500 سال می‌داند. براساس نتایج آزمایش‌های انجام گرفته، بنای آتشگاه مربوط به تمدن «عیلام» و زمانی است كه معابد را با ایجاد تپه‌های مصنوعی و با استفاده از تپه‌های طبیعی، با اجرای تكنیك سكوسازی، بر روی آن‌ها می‌ساختند.
آتشگاه كوه‌سنگی اصفهان با شماره 380 در تاریخ 1330، در فهرست آثار ملی كشور به ثبت رسیده است.