گردشگری الکترونیک
گردشگری خود به انواع گوناگونی تقسیم شده است و فناوری اطلاعات نیز با فعالیت های گوناگونی در هم آمیخته و به بیشتر جوانب زندگی انسان نفوذ كرده است، بنحوی كه فهرست بلندی از انواع گردشگری و واژگان مركب متعددی از فناوری اطلاعات با سایر واژه ها در دسترس است. فناوری اطلاعات از حدود دو دهه گذشته در بخش گردشگری بكار گرفته شد و در طول این مدت، استفاده از آن، یك روند رو به افزایشی داشته است. بعنوان نمونه استفاده از اینترنت برای رزرو جا در هتل، رزرو بلیت هواپیما در همه جای دنیا امری رایج است. استفاده از این فناوری در مدیریت و برنامه‌ریزی بخش نیز اهمیت حیاتی خود را به خوبی نشان داده است. نوع جدیدی ازگردشگری الكترونیك به تازگی در آمریكا و اروپا مطرح شده است كه شاید بتوان آن را مسافرت الكترونیكی نامید.این نوع گردشگری علاوه بر تاكید به برخورداری از تمام امكانات فناوری اطلاعات در برنامه ریزی و مدیریت بخش به ابتكار جدیدی نیز تاكید دارد. ابتكاری كه با اتكاء به آن بازدید ( ارائه كالا) از طریق امكانات الكترونیك و محمل های اطلاعاتی (شبكه، اینترنت، سی دی و...) ممكن شده است. بر اساس آمار كمیسیون گردشگری كانادا، یك چهارم مردم كانادا و ۳۵ درصد از خانواده های آمریكایی سفر اینترنتی می‌كنند و به تقریب بدون صرف هزینه و وقت، به همه جا می‌روند و لذت می‌برند. این تحول تا حدودی به كاهش و تغییر در هزینه‌ها، حذف بعد مسافت، زمان و نیاز به برخی خدمات منجر شده و بطور جدی به تغییر در الگوی موجود در جریان عرضه و تقاضا منتهی می شود. اهمیت حذف مسافت و زمان در گردشگری به اندازه ای است كه پیش بینی می‌شود در آینده چهره كنونی گردشگری تغییر یافته و تغییراتی نیز در الگوها و مفاهیم موجود در برنامه ریزی و مدیریت گردشگری ایجاد شود. یكی از مهمترین این تغییرات، تحول در بازدید از ابنیه، اشیاء و میراث باستانی خواهد بود. هرچند در كشور ما تاكنون هیچ اثری از گرایش به این سو دیده نمی شود با این وجود در صورت اعتقاد به رقابتی بودن بخش، استقبال از فناوری اطلاعات و زمینه‌سازی توسعه گردشگری الكترونیك از موضوعات اساسی و تعیین كننده خواهد بود. در غیر این‌صورت با گذشت زمان فاصله ما با كشورهای با گردشگری توسعه یافته بیشتر و بیشتر خواهد شد. پیامدهای بالقوه توسعه گردشگری الكترونیك فعالیت گردشگری از سال ۱۹۵۰ میلادی دچار تحولات عظیمی شد كه برخی آن را “انقلاب گردشگری” نام نهاده اند.این تحول منجر به بلوغ و ظهور “گردشگری انبوه” شده و در آینده نزدیك به “گردشگری كیفی” تبدیل خواهد شد. در حال حاضر گردشگری، فعالیتی قدرتمند و حرفه‌ای بزرگ در سطح جهان است. به نحوی كه ابتدا قبل از نفت،آنگاه همردیف آن و سپس بالاتر از آن قرار گرفته است. در سال ۱۹۹۲ از هر ۱۵ نفر شاغل در جهان، ۱ نفر در بخش گردشگری فعال بوده‌اند. و كل شاغلین این بخش در همان سال ۱۳۰ میلیون نفر بوده است. در حال حاضر(دسامبر سال ۲۰۰۳ میلادی) میزان ۱۰ درصد از شاغلان دنیا در مشاغل وابسته به بخش گردشگری فعالیت دارند. تعداد گردشگران در جهان در سال ۱۹۹۶ برابر ۵۹۲ میلیون نفر و درآمد حاصله برابر ۴۲۳ میلیارد دلار بوده است. میزان درآمد فعالیت گردشگری از سال ۱۹۵۰ تا ۱۹۹۲، ۱۳۲ برابر شده و برآورد شده است كه در سال ۲۰۰۵ بیش از ۱۵۷ میلیون نفر در این بخش شاغل باشند. از سال ۱۹۹۰ تا ۲۰۰۵ حدود ۴۰ میلیون شغل در این بخش ایجاد می‌شود. و از سال ۲۰۰۰ تا ۲۰۰۵ هر ساله ۷۵۰ میلیون نفر به گردشگری خواهند پرداخت. درآمد گردشگری در سال ۲۰۰۵ حدود ۶/۶ درصد از درآمد ناخالص جهان خواهد بود. میزان درآمد صاحبان دفاتر خدمات مسافرتی، هتلداران و شركتهای هواپیمائی حدود ۸۰۰ میلیارد دلار و میزان درآمد برای صنایع و اشخاص شاغل در این بخش (مستقیم و غیر مستقیم) در حدود ۵۵۰ میلیارد دلار برآورد شده است. حجم مبادلات گردشگری بین‌المللی بیش از ۲۰ درصد از كل مبادلات بین‌المللی است. براساس پیش‌بینی “سازمان جهانی جهانگردی” در سال ۲۰۱۰ در حدود ۱ میلیارد و ۱۸ میلیون نفر به گردشگری خواهند پرداخت و درآمد ناشی از گردشگری بین‌المللی در همان سال به ۵/۱ تریلیون دلار خواهد رسید. این ارقام تا سال ۲۰۲۰ سالانه ۶/۱ میلیارد نفر گردشگر و درآمد سالانه‌ای بیش از ۲ تریلیون دلار خواهد رسید. كه در حدود ۷/۴ برابر درآمد گردشگری در سال ۱۹۹۶ است. در مواردی كارشناسان اقتصاد منطقه‌ای، گردشگری را بعنوان تنها عامل استقرار منابع و توسعه مناطق كمتر توسعه یافته پنداشته‌اند. اهمیت فناوری اطلاعات بین سالهای ۱۹۹۵ تا ۱۹۹۸ میلادی تولیدات ناشی از فناوری اطلاعات ۸ درصد از كل تولید ناخالص ملی ایالات متحده را تشكیل داده كه به میزان ۳۵ درصد از رشد واقعی اقتصاد ملی آن كشور نیز بوده است. در ایالت ویرجینیا ۸/۷۶ درصد از شهروندان از خانه یا محل كار خود به اینترنت دسترسی دارند. ۳۸ درصد از آنها از اینترنت و پست الكترونیك بطور روزانه استفاده می كنند كه نشان دهنده عمومیت یافتن اینترنت است. تعداد پایگاهها در اینترنت از ۱۱۱ پایگاه در سال ۱۹۷۷ به ۱۰ هزار پایگاه در سال ۱۹۸۷ رسید.این تعداد در سال ۲۰۰۲ به بیش از ۲ میلیون پایگاه رسید.تعداد كاربران اینترنت نیز از ۴۰۷ میلیون نفر در سپتامبر سال ۲۰۰۱ به ۸۴۰ میلیون نفر در سپتامبر ۲۰۰۲ نفر در ۲۱۸ كشور رسید.پیش بینی می‌شود تا سال ۲۰۰۵ این رقم به حدود ۲ میلیارد نفر و تا سال ۲۰۲۰ به بیش از ۸۰ درصد جمعیت روی كره زمین برسد. پس از سپری شدن موج اول(جامعه كشاورزی)، موج دوم( جامعه صنعتی) ، موج سوم (عصر دانش و یا جامعه اطلاعاتی -، موج بعدی موج چهارم و یا عصر مجازی خواهد بود. در موج چهارم كه شكل توسعه یافته عصر اطلاعات و دانش است دیگر مشكل عمده بشر در زمینه تامین معاش، تهیه ابزار و دسترسی به دانش اطلاعات حل شده است و نیاز به تغییر و تحول بزرگتری در جامعه احساس می شود. در این عصر اكثر امور در جامعه بصورت مجازی و امور بصورت غیرفیزیكی قابل انجام خواهد بود.مثل خرید از طریق اینترنت. تا دو دهه دیگر برای قسمت هایی از جهان توسعه یافته، عصر مجازی قابل لمس خواهد بود. كشور ما هنوز در اواسط موج دوم قرار دارد و هنوز موج سوم را نیز درك نكرده است. گردشگری الكترونیك گردشگری الكترونیك عبارتست از بكارگیری فناوری اطلاعات و ابزار الكترونیك در انجام فعالیت های گردشگری شامل برنامه ریزی،مدیریت ، ارزیابی ، بازنگری فعالیتهای گردشگری و اقدامات گردشگران و میزبانان. مسافرت الكترونیك مسافرت الكترونیك عبارتست از بكارگیری فناوری اطلاعات و ابزار الكترونیك برای بازدید از جاذبه‌های گردشگری بدون اقدام به سفر در گستره‌های جغرافیایی و طبیعت. اهمیت و محتوای گردشگری الكترونیك در بازدید از ابنیه و میراث باستانی امروزه با توسعه و پیشرفت ابزار الكترونیك، برقراری ارتباط بین نقاط مختلف جهان بطور گسترده، سریع و با كیفیت بهتر فراهم شده است.با وجود این امكانات، نیاز انسان به طی مسافت ها، اختصاص زمان طولانی كمتر شده و متعاقبا از برخی هزینه ها نیز كاسته می‌شود. فعالیت گردشگری از جمله فعالیت‌هایی است كه سالانه میلونها نفر در جهان برای پرداختن به آن اقدام به مسافرت می كنند. مسافرت نیز مستلزم جابجایی است.جابجایی خود مستلزم هزینه، زمان و ارائه زیرساختها وخدمات متنوع است. وقوع این فعالیت (جابجایی در گستره جغرافیایی) هرچند برای گردشگران خوشایند و لذت بخش است با این وجود برای خیل عظیمی از مردم میسر نبوده و دولتمردان، برنامه ریزان و مدیران بخش گردشگری را با مشكلات حل نشده فراوانی تنها گذاشته است. بخش گردشگری كشور ما نیز با مشكلات چشمگیری مواجه است كه تاكنون حل نشده مانده است. شمار آثار تاریخی در كشور ما بسیار زیاد است اما متأسفانه بدلیل برخی مشكلات هرگز جایگاه شایسته خود را در عرصه بین‌المللی گردشگری نیافته است. بطوریكه در جدول رتبه‌بندی سال ۱۹۹۳ از نقطه نظر پذیرش گردشگران و اخذ درآمد رتبه‌ای بعد از ۶۰ را داشته و از نقطه نظر هزینه گردشگری نیز رتبه‌ای بعد از ۴۰ را دارا بوده است. این در حالی‌است كه جوانان مستعد فراوانی در كشور ما بیكار بوده و در زندگی با فشارهای مالی و روانی گریبانگیر هستند. وجود و تداوم این مشكلات در بلند مدت به بروز مشكلات اقتصادی و اجتماعی متعدد منجر می شود.با بكارگیری ابزار الكترونیك بخشی از مشكلات موجود گردشگری حل شده و یا شدت كمتری خواهند یافت بدین صورت كه با توسعه گردشگری الكترونیك، بخشی از گردشگران بجای مراجعه حضوری به جاذبه‌ها از طریق ابزار الكترونیك(شبكه،اینترنت سی دی و...) از جاذبه بازدید خواهند نمود(مسافرت الكترونیك).بعبارتی به جای بازدید از واقعیت به بازدید از مدل های رایانه ای،تصاویر سه بعدی، نقشه، فیلم و عكس اقدام می‌كنند.این نوع سفر و بازدید در حال حاضر نیز رواج دارد. بر اساس آمار منتشر از سوی كمیسیون گردشگری كانادا، یك چهارم مردم كانادا و ۳۵ درصد از خانواده های آمریكایی سفر اینترنتی می‌كنند.و تقریبا بدون صرف هزینه و وقت ، به همه جا می‌روند و لذت می برند. با بروز این تحولات، اثراتی بر روی تعداد دفعات بازدید حضوری از برخی جاذبه ها ، حجم عبور و مرور در شبكه های ارتباطی ،نیاز به انواع خدمات و زیرساختها، فعالیت عمومی،درآمد،تعداد فرصت های شغلی، ظاهر خواهد شد. در نتیجه در بلند مدت جریانها، الگوهای بازار و سفر گردشگران تغییر خواهد كرد. این تغییر در مرحله بعدی بر روی تمامی فعالیتهای مرتبط با بخش گردشگری در منطقه ( اعم از با ارتباط مستقیم و غیر مستقیم )اثر می‌گذارد. با توجه به رقابتی بودن بخش، ممكن است برخی كشورها و مناطق از این پدیده استفاده كرده و با جذب بازدیدكنندگان جدید كه قبلا امكان جذب آنها وجود نداشت و با اختصاص سهم بیشتری از بازدید بر بازارهای گردشگری منطقه رقیب اثر بگذارند.این اثر ممكن است به تغییر در “شاخه ها” و “خوشه های” گردشگری انجامیده و برنامه های توسعه محلی و منطقه ای و حتی قلمرو خاصی را با مشكل مواجه كند. از این رو آگاهی از نحوه رشد و اثر این پدیده برای برنامه‌ریزان و مدیران بخش ضروری است. این نوع گردشگری برای معرفی جاذبه‌های باستانی، بناهای جذاب، اشیاء قیمتی و هر پدیده مادی دارای فرم و حجم و اندازه كاربرد دارد و برای تمامی كشورها بخصوص كشورهای توسعه نیافته و در حال توسعه كه غالبا از امكانات و زیرساخت های مناسب و كافی برخوردار نیستند و یا احداث و توسعه آنها بسیار گران و در كوتاه مدت غیرممكن است مناسبتر است. بنابراین توسعه این نوع گردشگری در مناطق و كشورهایی اهمیت تعیین كننده ای خواهد داشت كه عمده ترین تاكید آنها بر بازدید از میراث باستانی و سایر پدیده های مادی دارای فرم و حجم و اندازه است. این نوع گردشگری برای انواع گردشگری از جمله: گردشگری روستایی، گردشگری كشاورزی، گردشگری ساحلی و هر نوع فعالیت گردشگری دیگر كه هدف گردشگران از آن استفاده از آب و هوا ، اقلیم،آفتاب،طعم غذاها و جذابیت هایی از این گروه باشد مناسب و پاسخگو نیست. بعبارتی امكان استفاده از سواحل، نسیم صبحگاهی، هوای مطبوع از طریق ابزار الكترونیك ممكن نیست. این نوع گردشگری در كشورهای دارای مشكل در خصوص نیروی انسانی آموزش دیده از جمله تورگردانی و راهنمایان تور موثر خواهد بود. گردشگری الكترونیك برای افرادی مانند محققین كه صرفا برای مطالعه برروی یك جاذبه از آن بازدید می‌كنند بسیار مفید است.چرا كه امكان بررسی و مطالعه را تا حدی در محل زندگی یا تحقیق خود خواهند داشت. در این نوع گردشگری امكان معرفی صنایع دستی وجود داشته و حتی از طریق تجارت الكترونیك به فروش تولیدات و صنایع دستی كمك می‌شود. بعد فرهنگی - اجتماعی با توسعه گردشگری الكترونیك امكان بازدید از جاذبه ها برای تمامی گروههای سنی، جنسی، فرهنگی و مذهبی ، قومی و نژادی فراهم می گردد.همچنین برخی اعضای خانواده از جمله نوجوانان ، جوانان و دختران بدون حضور والدین و بدون احساس عدم امنیت و بدون نیاز به مواظبت فیزیكی می‌توانند از جاذبه های كشورهای دیگر بازدید نمایند.همچنین با حذف مسافرت، گردشگران نیز مشكلاتی از قبیل خستگی سفر و بیماری را نخواهند داشت. این نوع گردشگری گزینه ای جدید برای كنترل و مهار اثرات منفی اجتماعی و نگرانی های بالقوه گردشگری برای برخی كشورها است. بعنوان نمونه كشورهایی كه از ارتباط مستقیم افراد جامعه خود با خارجی ها نگران هستند از این طریق می‌توانند جاذبه‌ها و میراث خود را معرفی كنند.از جمله در برنامه های پنجساله كشور ما چه در دوره قبل از انقلاب اسلامی وچه در دوره پس از پیروزی انقلاب اسلامی معرفی فرهنگ و تمدن ایرانی و اسلامی از مهمترین اهداف مصوب بوده است. بعد سیاسی اهمیت گردشگری الكترونیك در بعد سیاسی بیشتر در گستره بین المللی قابل بحث و پیگیری است. امكان اخذ ویزا و بازدید از كشور دیگر برای بسیاری از افراد و گروههای جامع به دلایلی از جمله۱) نداشتن حدنصاب سنی لازم ۲) ممنوعیت خروج از كشور ۳)نامساعد بودن روابط كشورشان با كشور مقصد، مقدور نیست.گردشگری الكترونیك این محدودیت را تا حدود زیادی كمرنگ می‌كند و گامی موثر در افزایش آگاهی و شناخت ملل از جاذبه های گردشگری و به تبع فرهنگ و میراث یكدیگر بشمار می‌رود. همچنین بر اساس آمار سازمان جهانی جهانگردی میزان ۹۰ درصد از گردشگران سال ۱۹۹۱ میلادی در جهان را گردشگران فرهنگی تشكیل داده اند كه صرفا برای آشنایی با آثار تمدن بشری، ارضای حس كنجكاوی و یا پر كردن اوقات فراغت خود مسافرت كرده اند. در خصوص بازدیدOnline هرچند امكان گذاشتن فیلتر بر روی برخی سایتها ممكن و نگران كننده است.با این وجود جای خوشبختی است كه كمتر دولتی در مورد سایتهای مفید و فرهنگی چنین محدودیتی را قائل شود. وضع برخی قوانین بین المللی راهكاری موثر برای كنترل و یا حذف محدودیت ها است. در كشورهای در حال توسعه ایجاد مراكز گردشگری الكترونیك بدلیل نبود زیرساختهای اولیه پر هزینه خواهد بود. در كشور ما در زمینه گردشگری الكترونیك دو مشكل اساسی وجود خواهد داشت: ۱)رشد ناچیز فناوری اطلاعات در كشور و ۲) فاصله اطلاعاتی و بعبارتی تفاوت و فاصله در دستیابی به فناوری اطلاعات در میان افراد جامعه. بسیاری از نهادها و سازمان‌های دولتی و حتی خصوصی مرتبط با گردشگری در ایران فاقد نشانی اینترنت هستند و غالبا در مراحل ابتدایی به‌سر می‌برند. تعداد كاربران اینترنت در ایران ۷/۱ میلیون نفر و در كشور كره جنوبی ۲۷ میلیون نفر است. با در نظر گرفتن تعداد جمعیت دو كشور ضریب نفوذ اینترنت در كره جنوبی ۴۲ درصد و در كشور ما ۵/۲ درصد است.بعبارتی فاصله الكترونیكی ما با آنها حدود ۳۰ برابر است. در كشور ما حتی سایت های گردشگری با محتوای قابل قبول وجود ندارد. سایتهای موجود بازگوكننده غنای فرهنگی، كثرت و تنوع جاذبه های كشور ما نیستند. نتیجه گیری فناوری اطلاعات از حدود دو دهه گذشته در بخش گردشگری بكار گرفته شده و در طول این مدت استفاده از آن رشد باشتابی داشته است. بعنوان نمونه استفاده از اینترنت برای رزرو جا در هتل ، رزرو بلیت هواپیما و...با استقبال روبرو گردیده، با این وجود كاربرد این فناوری در بخش گردشگری صرفا به فروش بلیت هواپیما و رزرو جا در هتل محدود نشده است بلكه كاربردهای فراوان و متنوع دارد.بازدید از جاذبه هایی از قبیل میراث، ابنیه وسایتهای باستانی،اشیاء قدیمی، صنایع دستی، مدلها، تصاویر سه بعدی، پلانهاو.... از جمله این كاربردهای جدید هستند. بنابراین فناوری اطلاعات، ابزاری قوی و فرصتی جدید برای كاهش تهدیدات و نقاط ضعف و افزایش نقاط قوت در فعالیت برنامه ریزی گردشگری و مدیریت آن است استفاده از این فناوری نیاز به خدمات و زیرساختهای موجود را تا حدودی تغییر داده و در نهایت به تغییر در بازارها و الگوی گردشگری، جریانهای گردشگری در منطقه مقصد، حجم و میزان ساخت و سازها، زیرساختها و سرمایه گذاری ها منجر می شود. حداقل كارایی این مقوله از گردشگری الكترونیك این است كه بعنوان یك ابزار قوی و نو برای تبلیغات و بازاریابی و زمینه‌سازی جذب گردشگران از بازارهای هدف، در كنار سایر وسایل خواهد بود.در حال حاضر بدلیل نبود تبلیغات قوی، اجحاف زیادی از سوی برخی افراد صاحب نظر در مقایسه و معرفی شاهكارهای ملی كشور ما و ملل دیگرمشاهده می‌شود.این ابزار امكانات بیشتری را برای معرفی دقیق‌تر، ملموس‌تر و جذابتر ارائه می دهند.
