جهت گیری به کدام سمت؟

تحولات حوزه تكنولوژی كه سرعت آن در سالهای اخیر فزونی اعجاب آوری پیدا كرده است، اثرات انكارناپذیری در كسب و كار و بهره وری نیروی كار به‌وجود آورده كه نمی توان از اهمیت و نقش آن به سادگی چشم پوشی كرد. در همین زمینه توجه كشورهای بزرگ صنعتی را به سمت صنایعی كه بیشتر متكی به نیروی فكر هستند ، می توان نمادی از این تحولات دانست. اینكه این حركت شتاب آمیز در جهت رستگاری و بهروزی زندگی ابنای بشر است و یا اینكه آثار تخریبی به همراه دارد، موضوع بحث ما نیست؛ بلكه آنچه قرار است به آن بپردازیم اثرات و پیامدهای این تحولات در كلیت آن و نیز در كشور و برنامه های مربوط به ایران است. به طور مشخص می توان به جنبه های زیر كه حاصل تغییرات سریع و توسعه تكنولوژی و نوآوری است اشاره كرد:
▪ حذف بخش بزرگی از مشاغل كه در سالهای گذشته در مجموعه صنعت، كشاورزی و خدمات وجود داشته است؛ توسعه مصرف و تمایل همراه با ضرورت جامعه به جایگزینی وسایل زندگی با محصولات جدیدتر براساس آگاهی از سیر تحولات صنعتی و تكنولوژی؛
▪ ایجاد مشاغل جدید همراه با نیاز به تخصصهای ویژه؛
▪ ایجاد شكاف بیشتر میان كشورهای توسعه یافته و در حال توسعه؛
▪ ایجاد ثروت بیشتر با مواد اولیه كمتر و ارزش افزوده براساس اثرگذاری فكری و تكنولوژیك؛
‌▪ ایجاد كمپانی های كوچك در حدی گسترده و رشد غول آسای صنایعی كه در زمینه تكنولوژی‌های نو فعالیت دارند؛
▪ تغییر سلیقه های مردم و ضرورت پاسخگویی سریع به نیازها و جایگزینی آنها؛
▪ تغییرات اساسی در نحوه ساخت، تولید و مدیریت.
آنچه به آن اشاره رفت، بخش محدودی از اثرات ملموس تحولات تكنولوژیك ناشی از توسعه فكری بشر است؛ چرا كه در این رهگذر نمی توان از ابعاد سیاسی، اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی كه این تغییرات ایجاد كرده و می نماید صر‏ف‌نظر كرد.
در سالهای اخیر شاهد بوده ایم كه كشورهای بزرگ صنعتی به سرعت در جهت بهینه كردن خود و بهره وری بیشتر از نیروی كار كوشیده اند، به طوری كه عمدتاً خود به صنایعی پرداخته اند كه اتكای بیشتر به نیروهای دانشگر داشته و در عوض صنایع كارگربر و بعضی صنایع آلاینده محیط‌زیست را به كشورهای دیگر انتقال داده اند.
امروزه دیده می شود كه كشورهای مختلف بویژه شرق آسیا تامین كنندگان البسه و بعضی تولیدات كارگربر هستند و یا در شرایط جدید، به سادگی امكان تولید محصولاتی چون اتومبیل كه در گذشته در انحصار كشورهای پیشرفته صنعتی بود - در سایر كشورها وجود دارد. در چنین حالتی این پرسش مطرح است كه كشورهای در حال توسعه و از جمله كشور ما، چه استراتژی برای حركت صنعتی و یا بهره وری نیروی كار خود دارند و باتوجه به مسائل و مشكلاتی كه باآن روبرو هستند، چگونه نقشی را برای خود تصور می كنند.
● در هرحال با دو تفكر روبرو هستیم: از یك طرف بخشی از متفكران و سیاسیون براین باورند كه باید در جهت رفع مشكلات مختلف، افزایش اشتغال، استقلال، عدم وابستگی و در نهایت افزایش تولید ملی به امكانات و ظرفیتهای داخلی تكیه كرده و ضمن پوشش دادن نیازهای مردم، سهمی را در بازار جهانی نیز به خود اختصاص دهیم. در این صورت توجه به كشاورزی و صنایع وابسته، صنایع مختلف كارگربر و صنایعی كه منابع انسانی و مواد اولیه آن در كشور وجود دارد، در اولویت قرار می گیرند.
به عكس این حركت و تفكر ما در سازمانهای بزرگ صنعتی و برنامه های كلان كشور شاهد توجه به صنایع پیشرفته با تكنولوژی های نو هستیم و این همان حركتی است كه در جهان صنعتی در جریان است.
اینكه كدام یك از این دو جهت گیری مطلوبیت داشته و مناسب كشور ماست، جای بحث و حدیث فراوان دارد، لیكن اگر قصد همسویی با حركت تحول آمیز و پرشتاب جهان كنونی باشد - كه ظاهراً چاره ای نیز بر آن متصور نیست - نیاز داریم كه همه جانبه به آن توجه كرده و بسترهای لازم را جهت قدم گذاشتن در این مسیر فراهم سازیم. به طور مشخص باید:
وضعیت صنایعی را كه بااین شرایط همسازی ندارند بررسی كرده و در صورتی كه برنامه خاص جایگزینی برای آنها وجود دارد، مورد مطالعه قرار دهیم.
در خصوص طرحهای صنعتی و برنامه های آتی صنعتی كشور، باتوجه به جهت گیری جدید حركت كرده و اجازه فعالیت دهیم.
در بخش آموزشهای فنی و حرفه ای، تحول لازم ایجاد كنیم و تعریف جدیدی متناسب با نیازهای دنیای امروز برای این نوع آموزشها داشته باشیم.
در مورد برنامه های دانشگاهی و متوسطه و پایین تر، مطالعه و بررسی لازم را انجام داده و شرایط را باتوجه به نیاز كشور دگرگون سازیم.
اشتغال را باتوجه به جهت گیری جدید تعریف كرده و از ایجاد مشاغل غیرمرتبط و بعضاً كاذب كه عمدتاً ادامه دهنده مسیر قبلی است، خودداری كنیم.
سازمانها و دستگاههای مختلف كه به نحوی برنامه های صنعتی كشور را دنبال می كنند، به طور هماهنگ و در قالب یك استراتژی مشخص و متجانس، نقش خود را ایفا كنند.
ممكن است جمعی حركت در جهت راهیابی به تكنولوژی های مدرن را نسخه ای مناسب ندانند و باتوجه به خیل نیروی كار آماده كه در سالهای اخیر بر تعداد آنها افزوده شده است و تكلیف دولت در ایجاد اشتغال، به این راهبرد بیندیشند كه به منظور رهایی از برخی بحرانها و حل فوری مسائل، اجرای طرحهای مختلف صنعتی با بازار داخلی می تواند سودمند باشد. طرحهای صنعتی گوناگون در صنایع سیمان، محصولات ساختمانی، ماشین سازی، اتومبیل، برخی صنایع نفتی و شیمیایی از جمله مواردی است كه می توان به آنها فكر كرد. این تفكر به طور كلی فاقد مشروعیت نبوده و محكوم نیست، چرا كه به هرصورت این صنایع و امثال آن برخی نیازهای داخلی را تامین كرده و در ایجاد اشتغال حتی در دوران طرح نیز موثرند. علاوه براینكه بعضاً بازار صادراتی نیز دارند. نكته مهم ارزش افزوده است كه باید محل انتخاب باشد و اینكه، در مجموع جهت دادن نیروهای كارمان به چه سمت و سویی است.
اگر به هرجهت و شاید به ناچار قصد ورود به عرصه های رقابت جهانی داریم، اگر به ایجاد ثروت می خواهیم فكر كنیم، اگر ارزش افزوده بیشتر را طالبیم، اگر كشور ما چه در حال حاضر و چه در آینده دارای جمع گسترده از نیروهای دانشگر هست و خواهد بود، باید بستر لازمه را اعم از فرهنگی و آموزشی فراهم سازیم و البته در قالب یك راهبرد و روش همه جانبه كه تمام اركان كشور، رعایت و حركت در مسیر آن را به خود فرض بدانند.

منبع : ماهنامه تدبیر