نگهداری تجهیزات؛ صرفه‌جوئی، نه هزینه

اهمیت تجهیزات پزشکی در سه بخش تشخیص، مراقبت و درمان بیماران سبب شده است که بخش زیادی از بودجه مراکز درمانی به خرید تجهیزات پزشکی از داخل و عمدتاً خارج از کشور اختصاص یابد. به‌طوری‌که طبق تحقیقات انجام شده و اطلاعات به‌دست آمده می‌توان گفت تاکونن عددی بالغ بر ۵۰۰۰ میلیارد تومان دستگاه پزشکی، آزمایشگاهی، دندانپزشکی و بیمارستانی در کشور موجود است. حال جای بسی سؤال است که چه برنامه‌ای برای حفظ و نگهداری این سرمایه‌های ملی که در تعامل مستقیم با بحث بهداشت و درمان افراد جامعه است، در نظر گرفته شده است؟
از آنجائی‌که در رده‌بندی کشورهای جهان، ما جزء کشورهای جهان سوم محسوب می‌شویم، لذا با محدودیت‌هائی مواجه هستیم. در حال حاضر، هزینه تجهیز هر تخت بیمارستانی حدود ۵۵ میلیون تومان است. با در نظر گرفتن نرخ تورم سالیانه بالغ بر ۲۰ درصد، در سال ۱۴۰۰ هجری شمسی این رقم به یک میلیارد تومان نزدیک می‌شود. بر این اساس در ۲۰ سال آینده توانائی تأسیس چند بیمارستان وجود دارد؟ آیا نباید از این سرمایه‌ها به‌نحو بهینه نگهداری گردد تا از حجم خریدهای آتی کم شود؟
چه اندازه باید به بحث نگهداری و تعمیرات این تجهیزات بها داد؟ طبق مطالعات انجام شده، از کل گردش سالیانه سرمایه‌های کشور آلمان، ۵ درصد آن به بحث نگهداشت اختصاص یافته است. شاید در نگاه اول، نگهداشت هزینه‌هائی را به سیستم اعمال نماید، اما با مطالعات صورت گرفته در کشورهای اروپائی معلوم شد که این سرمایه‌گذاری منجر به کاهش ۳۰ درصدی هزینه‌ها گردد.
حال اگر در نظر بگیریم در کل این سرمایه‌های ملی سالیانه رقمی معادل ۳ درصد آن به بحث تعمیرات، سرویس، نگهداری و کالیبراسیون اختصاص یابد، به عدد ۱۵۰ میلیارد تومان می‌رسیم. این در حالی است که در بودجه اختصاص یافته به تعمیرات در سال ۸۴، رقمی معادل ۱۶ میلیارد تومان در نظر گرفته شده است و جالب‌تر ‌آنکه براساس گزارشات اعلام شده در یکی از بیمارستان‌های کشور، هزینه تعمیر (صرفاً تعمیر) یک دستگاه رادیوتراپی بالغ بر ۱۳ میلیون تومان بوده است.
دستورالعمل نگهداشت، چگونگی انجام روند نگهداشت، چگونگی اندازه‌گیری خروجی‌های دستگاه، محدوده مجاز هر پارامتر و... را توضیح می‌دهد.
در فرم P.M، سرویس‌های پیشگیری و بازرسی‌های لازم برای هر کدام از تجهیزات پزشکی موجود در مراکز درمانی درج می‌گردد که شامل موارد زیر است:
نام و مشخصات کامل دستگاه، محل استقرار دستگاه، تاریخ تهیه فرم، شماره تجدیدنظر در مندرجات فرم، شرح عملیات بازدید، سرویس تنظیم انجام شده بر روی دستگاه، دوره متناوب انجام هر یک از عملیات (هفتگی، ماهیانه و...)، مسئول انجام هر یک از وظایف محوله، تاریخ انجام فعالیت‌های مندرج در فرم، مدت زمان انجام فعالیت P.M و محدوده مجاز هر فعالیت.
با به‌کارگیری اصول اولیه این فعالیت که چندان مشکل هم نیست، دست‌یابی به اهداف زیر امکان‌پذیر است:
۱. افزایش عمر تجهیزات موجود در مراکز درمانی،
۲. کاهش هزینه‌های ناشی از تعمیرات تجهیزات،
۳. دست‌یابی به سیستم مدون گزارش‌گیری از وضعیت تجهیزات به منظور ساماندهی وضع موجود و همچنین استفاده از آن در تصمیم‌گیری خریدهای آتی،
۴. دستیابی به نیازهای تعمیراتی دستگاه‌ها بعد از گذشت چند ماه از استقرار این سیستم، بدین صورت نقطه صفر سفارش انبار شده و هیچ‌گاه دستگاهی به‌دلیل نبود قطعه دچار خوابیدگی نخواهد شد. در نتیجه زمان خوابیدگی دستگاه، به منظور تهیه قطعه‌ای که دچار مشکل شده است، به حداقل مقدرا ممکن خواهد رسید،
۵. ایجاد سیستم مدون نظارت بر عملکرد شرکت‌های خدماتی و تعمیراتی به منظور جلوگیری از سوءاستفاده‌های احتمالی ناشی از عدم تعویض قطعه، هزینه اضافی دستمزد و...،
۶. کنترل بر میزان مصرف اقلام مصرفی و نیمه‌مصرفی مرتبط با دستگاه‌ها،
۷. اعتلای کیفیت فعالیت‌ها و خدمات درمانی،
۸. افزایش اطمینان و قابلیت اعتماد مجموعه در قبال مشتری.
بدین ترتیب قابل ملاحظه است که مدیریت سیستم‌های نگهداری در امور بیمارستانی به منزله نگهداری و صیانت از مجموعه خدمات درمانی کشور محسوب می‌شود.
واقعاً علت اصلی هزینه شدن چنین عددی از کجا نشأت می‌گیرد؟ فقدان سیستم مدیریت تجهیزات پزشکی در کلیه بیمارستان‌ها؟ عدم استفاده صحیح از دستگاه؟ عدم بازرسی و کنترل دستگاه به‌صورت صحیح؟ عدم اطلاع از صحت عملکرد، دقت و ایمنی دستگاه؟ عدم رعایت استانداردهای مشخص در خرید تجهیزات پزشکی؟ اختصاص بودجه‌های قابل توجه و در دسترس به خرید قطعات یدکی؟ علاقه به کاربرد روش‌های سعی و خطا به‌جای استفاده از روش‌های فنی و علمی عیب‌یابی دستگاه؟ عملکرد شرکت‌های نمایندگی فروش تجهیزات پزشکی در کشور؟
آیا نمی‌توان در یک کلام گفت: عدم پیاده‌سازی صحیح سیستم تعمیرات، نگهداری پیشگیرانه و کالیبراسیون؟
متأسفانه با وجود صرف هزینه‌های سنگین تاکنون برنامه‌ریزی دقیقی برای مدیریت تجهیزات پزشکی و خصوصاً نگهداری مناسب تجهیزات پزشکی به شکل اجرائی صورت نگرفته است. تا آنجا که حتی مراکز درمانی از میزان خسارت به‌عمل آمده به‌علت فقدان نگهداری صحیح تجهیزات پزشکی، کمبود چک‌لیست‌ها و دستورالعمل‌های مناسب که منجر به استفاده نادرست و در نهایت تعمیرات غیرقابل پیش‌بینی، مکرر و خواب دستگاه شده است، اطلاع دقیق ندارند.
در ادامه بررسی عوارض ناشی از عدم وجود سیستم‌ نگهداری پیشگیرانه در مراکز درمانی، اگر فرض شود، دستگاه رادیولوژی در ارائه خدمات به صد مشتری در طول روز استفاده شود، با در نظر گرفتن تعرفه ۰۰۰/۱۰۰ ریال برای تصویربرداری (به‌صورت متوسط) میزان بهره‌برداری مالی مرکز درمانی از این دستگاه در روز برابر ۰۰۰/۰۰۰/۱۰ ریال خواهد بود. از سوی دیگر خرابی دستگاه به مدت ۵ روز می‌تواند زیانی معادل ۰۰۰/۰۰۰/۵۰ ریال به همراه داشته باشد. نکته قابل ذکر اینکه خواب دستگاه نباید حتماً ناشی از خرابی تیوب یا قسمت الکترونیک متخصص جهت برطرف کردن معضل احساس گردد. گاهی خرابی تخت رادیولوژی یا حتی کولیماتور باعث ایجاد از کارافتادگی و در نهایت خواب دستگاه می‌گردد. اگر به این رقم، ارقامی نظیر هزینه اضافی به‌دلیل انجام عکسبرداری‌هائی که مفید نبوده، میزان مصرف مواد ظهور و ثبوت که از بین می‌روند و همچنین سایر موارد پیرامونی نظیر تأثیر مخرب تکرار یک تصویربرداری بر روی بیمار و پرسنل را اضافه نمود، می‌توان پیش‌بینی کرد که تا چه حد ضرر و زیان می‌تواند گریبان‌گیر مراکز درمانی شود که به‌راحتی و با ارائه خدمات نگهداری پیشگیرانه قابل اجتناب است.
معمولاً از کارافتادگی و خواب دستگاه‌ها می‌تواند پیامدهای نامطلوب زیادی را به همراه داشته باشد که در زیر به تعدادی از آنها اشاره می‌گردد:
۱. بیکاری نیروی انسانی به‌صورت مستقیم و یا غیرمستقیم،
۲. کاهش یا توقف فعالیت‌ها و خدمات بیمارستانی،
۳. نارضایتی مراجعه‌کنندگان و تخریب روحیه کاربران دستگاه‌ها،
۴. رکود یا از بین رفتن سرمایه مراکز درمانی و در نهایت ایجاد ضرر به واسطهٔ از بین رفتن سرمایه‌های ملی.
واژه P.M که مخفف Preventive Maintenance است، به معنی تعمیرات یا نگهداری پیشگیرانه، به مجموعه فعالیت‌هائی اطلاق می‌گردد که در جهت افزایش کارائی و به تعویق انداختن بازه زمانی تعمیرات تجهیزات پزشکی اجراء می‌شود. این فعالیت‌ها شامل کنترل، بازرسی و بازبینی دوره‌ای کمی و کیفی دستگاه، بررسی وضعیت عملکرد آن، بررسی صحت و دقت خروجی‌های دستگاه (کالیبراسیون)، بازبینی ایمنی جهت به حداقل رساندن خطرات ناشی از عیوب دستگاه به منظور حفظ جان بیمار و پرسنل و انجام فعالیت‌هائی از قبیل تمیزکاری، روغن‌کاری یا تعویض قطعاتی که دچار مشکل هستند، می‌شود.
آنچه مسلم است، انجام این فعالیت‌ها در هر دستگاهی نسبت به دیگری متفاوت است، اما در یک نگاه کلی می‌توان این فعالیت‌ها را به دو دسته کمی و کیفی دستگاه، بررسی وضعیت عملکرد آن، بررسی صحت و دقت خروجی‌های دستگاه (تست کالیبراسیون)، بازبینی ایمنی جهت به حداقل رساندن خطرات ناشی از عیوب دستگاه به منظور حفظ جان بیمار و پرسنل و انجام فعالیت‌هائی از قبیل تمیزکاری، روغن‌کاری یا تعویض قطعاتی که دچار مشکل هستند، تقسیم کرد.
آنچه مسلم است انجام این فعالیت‌ها در هر دستگاهی نسبت به دیگری متفاوت است، اما در یک نگاه کلی می‌توان این فعالیت‌ها را به دو دسته کمی و کیفی تقسیم‌بندی کرد.
در فعالیت‌های کیفی بیشتر به بازرسی و بازبینی عینی و بصری تجهیزات پرداخته می‌شود. به‌عنوان مثال، بازبینی نمایش‌گرها و نشان‌گرهای دستگاه و حصول اطمینان از عملکرد صحیح آنها، باربینی کابل برق و حصول اطمینان از عدم نشتی جریان از طریق آن و... قابل انجام است.
در فعالیت‌های کمی، بیشتر اندازه‌گیری پارامترهای مختلف و بررسی صحت و دقت آنها مدنظر است. به‌عنوان مثال، تست خروجی دستگاه، تست میزان نشتی جریان بدنه دستگاه، تست مقاومت زمین و... انجام می‌شود.
این فعالیت‌ها در قالب دستورالعمل‌های چگونگی اجراء نگهداری پیشگیرانه، فرم‌ها یا چک‌لیست‌های نگهداشت پیشگیرانه و سیستم نرم‌افزاری نگهداری پیشگیرانه ارائه می‌گردد.

مهندس فاطمه منتجبی
مهندس مریم آخوندی

منبع : ماهنامه تخصصی مهندسی پزشکی