ریشه‌یابی تصورات نادرست درباره تورم بنزینی

سال‌ها است كه یك تصور نادرست در میان مردم و رسانه‌ها تبلیغ می‌شود با این مضمون كه حذف یارانه بنزین به یك انفجار تورمی تبدیل خواهد شد.
ولی آیا واقعا چنین مطلبی حقیقت دارد؟ فرض كنید مراجع معتبر اقتصادی، نرخ تورم را برای سال ۱۳۸۷ شانزده‌درصد پیش‌بینی كنند. حال اگر دولت یكباره تصمیم بگیرد قیمت بنزین را از ابتدای سال ۱۳۸۷ از یكصد به ششصدتومان افزایش دهد، چه تغییری در نرخ تورم پیش‌بینی شده رخ خواهد داد. در پاسخ باید گفت هیچ تغییری اتفاق نمی‌افتد و نرخ تورم پیش‌بینی شده همان شانزده‌درصد خواهد بود. در نظر اول شاید بسیاری از خوانندگان تعجب كنند كه چطور امكان دارد قیمت كالایی همچون بنزین پانصددرصد افزایش یابد اما اثر مستقلی بر شاخص تورم نداشته باشد.
وقتی گفته می‌شود كه مثلا نرخ تورم در فلان سال ۱۶درصد است یعنی میانگین قیمت كالاها و خدمات در طول آن سال ۱۶درصد افزایش یافته است. در پاسخ باید ابتدا به معنای تورم توجه نمود. البته چون نمی‌توان قیمت همه كالاها و خدمات را در طول سال پایش كرد بانك مركزی تعدادی از كالاها و خدمات را انتخاب كرده و پس از تعیین وزن برای هر یك از كالاها، تغییرات قیمت آنها را مرتبا ثبت می‌كنند كه میانگین تغییرات، همان نرخ تورم است.
هزاران كالا و خدمت موجود در بازار از نظر قیمتی، همانند ظروف مرتبطه عمل می‌كنند یعنی اگر قیمت تعدادی از آنها را به صورت دستوری ثابت نگهدارید به همان میزان، افزایش قیمت به كالاهای دیگر منتقل خواهد شد و یا بر عكس اگر قیمت كالایی را افزایش دهید به همان میزان از افزایش قیمت برخی كالاهای دیگر كاسته خواهد شد. به طوری كه در نهایت میانگین افزایش قیمت‌ها همان ۱۶درصد خواهد بود. این موضوع را به دو شكل می‌توان توضیح داد:
۱) اول آنكه وقتی قیمت بنزین افزایش می‌یابد این كالا به سهم خود بخشی از نقدینگی و توان خرید مردم را به خود اختصاص خواهد داد كه به همین میزان خاصیت تورم‌زدایی دارد اما به دلیل اینكه بنزین هم یك كالا است، افزایش قیمت آن و كالاهای مرتبط با آن، خاصیت تورم‌زایی هم دارند ولی در نهایت این دو حالت كه متضاد یكدیگرند را خنثی می‌كند.
۲) در توضیح شكل دوم باید گفت كه اصولا تورم پدیده‌ای پولی است و صرف‌نظر از اینكه قیمت كالایی نظیر بنزین چقدر تعیین شود، نرخ تورم هر سال متاثر از میزان عرضه پول، در یكی دو سال قبل از آن است.
اما چرا این تصور اشتباه در میان مسوولان شكل گرفته است. شاید مهم‌ترین دلیل آن چیزی است كه در زیست‌شناسی و روانشناسی به آن شرطی شدن می‌گویند زیرا چندین سال پی‌در‌پی قیمت كالا و خدمات دولتی در ابتدای هر سال افزایش یافت و به این تصور غلط دامن زد كه علت تورم، افزایش قیمت كالاهایی است كه دولت قیمت آنها را تعیین می‌كند در حالی كه این طور نیست و حتی در دو سال اخیر كه دولت سعی نمود با كمك یارانه از افزایش قیمت كالاهای خود جلوگیری كند دیدیم كه در مجموع، افزایش قیمت‌ها از طریق كالاهای دیگر نمود پیدا كرد. در هر صورت مشكل‌ترین مرحله حذف یارانه بنزین، همان سهمیه‌بندی آن بود كه هزینه آن هم پرداخت شد و اگر تصمیم غلطی گرفته نشود نباید نگران پرداخت هزینه‌ای دیگر بود همان گونه كه از شیر گرفتن كودك، در ابتدا مشكل است، مردم هم ظرف چند ماه آینده، قطع ارتباط با وفور بنزین ارزان را باور كرده و به آن مانوس می‌شوند و می‌توان در سال بعد سهمیه‌بندی را قطع و بنزین را با قیمتی واقعی یعنی لیتری ششصد تومان عرضه نمود. البته ممكن است در اثر انتظارات تورمی ناشی از تصورات غلط، نرخ تورم، یكی دو درصد بیش از حد پیش‌بینی، باشد كه آن هم به مرور زمان تصحیح می‌شود ضمن آنكه رسانه‌ها می‌توانند با آموزش گسترده این تصورات غلط را اصلاح نمایند.

مهران دبیر سپهری

منبع : روزنامه دنیای اقتصاد