مادر نگران ، فرزند ناآرام

اولین سوالش این است؛ پسر یا دختر؟ چشم‌هایش کاملا قرمز است.
به سرعت روی تخت می‌نشیند. دوباره سوالش را تکرار می‌کند، دستپاچه است، مدام دستش را روی چادر عربی‌اش حرکت می‌دهد.
ماه پنجم بارداری را می‌گذارند. برای کنترل قلب جنین آمده است ولی با وجود تمام زحماتی که متحمل شده است به جای سلامت جنین، از جنسیت او می‌پرسد؛ جمله‌ای که به ندرت از زبان یک مادر می‌شنوی.
۳۲ سال دارد. اهل یکی از محله‌های نزدیک اهواز است که برای بار ششم حامله شده است. فرزند اول او پسری است ۱۲ ساله که به دلیل داشتن سرطان خون تحت درمان است.
این در حالی است که پزشکان امیدی به باروری این پسر در آینده ندارند. رابعه به جز این پسر، صاحب ۴ دختر با فاصله‌های سنی نزدیک به هم است. فرزند آخرش دو ساله است.
در قبیله رابعه، فرزند پسر اهمیت خاصی دارد. تا جایی که اگر زنی پسردار نشود، شوهرش می‌تواند دوباره ازدواج کند. رابعه برای پسردار شدن، برای بار ششم حامله شده است تا برای شوهرش تداوم دهنده نسل و برای پسرش یک دوست به دنیا آورد. اینطور که خودش می‌گوید: «مرتب با کابوس مرگ پسر بزرگ از خواب بیدار می‌شوم، خوابم خیلی کم شده است. مدام دارم برای بدبختی‌هایم گریه می‌کنم. اگر این بچه پسر نشود، شوهرم حتما زن می‌گیرد مگر اینکه دوباره حامله بشوم.
از یک طرف خودم حوصله بچه‌داری ندارم و از طرف دیگر درآمد شوهرم آنقدر نیست که بتوانم خرج این بچه را بدهم یا دوباره حامله بشوم اصلا با این همه گریه‌ای که من می‌کنم، نمی‌دانم این بچه‌ای که توی شکمم دارم سالم می‌ماند یا نه؟»
رابعه با انبوهی از مشکلات رو‌به‌رو است که او را به سوی بیماری روانی به نام اضطراب سوق می‌دهد؛ بیماری که در ظاهر مهم به نظر نمی‌رسد اما عوارض آن جنین را تحت تاثیر مشکلات عدیده‌ای حتی پس از تولد و بزرگسالی قرار می‌دهد.
برای بررسی اضطراب‌های دوران بارداری و چگونگی برخورد با آن، گزارشی تهیه کرده‌ایم که از نظرتان می‌گذرد.
● استرس چیست؟
هر گونه رویداد روانی – اجتماعی که فرد را به مخاطره انداخته و در وی احساس تهدید و آسیب را ایجاد کند، استرس تعریف می‌شود. این رویدادهای روانی – اجتماعی که زندگی متداول فرد را دچار اختلال می‌کند، مستلزم به کارگیری انرژی، منابع و به طور کلی هزینه‌های اقتصادی، اجتماعی و عاطفی برای سازگاری دوباره فرد است. به گفته دکتر ابوالقاسم مهری‌نژاد، روان‌شناس و عضو هیات علمی دانشگاه الزهرا(س)، میزان استرس افراد به طور معمول در رویدادهای روانی – اجتماعی متفاوت است.احساس استرس به نوع درکی که فرد از رویداد دارد بر می‌گردد، به طوری که این درک‌ها تابعی از توانایی‌های فرد،‌ منابع حمایتی، تجربیات پیشین و شاخص‌هایی مانند هوش و شبکه ارتباط اجتماعی است.وی می‌گوید: «برخی افراد با کوچک‌ترین تغییرات روانی یا اجتماعی دچار استرس می‌شوند. این در حالی است که برخی دیگر با بزرگ‌ترین ناملایمات آرامش خود را حفظ و احساس استرس نمی‌کنند».عضو هیات علمی دانشگاه الزهرا (س) برای افزایش توانایی مقابله و سازگاری سریع با رویدادهای زندگی، تقویت روانی فرد را یکی از مهم‌ترین اصل‌های مقابله با استرس می‌داند.
● آنها که مضطرب ترند
برخی از گروه‌های سنی به لحاظ وضعیت روانی، فیزیولوژیکی سریع‌تر دچار استرس می‌شوند مانند کودکان، نوجوانان، زنان باردار یا بیماران مبتلا به نارسایی‌های قلبی – عروقی یا تنفسی. این افراد آسیب‌پذیری بیشتری نسبت به استرس دارند. دکتر مهری‌نژاد در این باره تصریح می‌کند: «استرس موجب به هم خوردگی وضعیت زیست – شیمیایی بدن و آشفتگی‌های رفتاری – عاطفی و مشکلات شناختی می‌شود. به همین جهت بسیاری از بیماری‌های جسمانی ارتباط تنگاتنگی با استرس دارند مانند زخم معده، زخم اثنی‌عشر، انواع تومورهای سرطانی، سردرد، چاقی و لاغری مفرط، بیماری‌های پوست و مو، آسم و آلرژی، تضعیف سیستم ایمنی بدن، سرماخوردگی و ... در ضمن تحقیقات نشان داده است که استرس‌های طولانی و مزمن، انواع بیماری‌های روانی مانند اضطراب، افسردگی و اسکیزوفرنی را می‌تواند به دنبال داشته باشد».در ادامه، دکتر مهری‌نژاد بر نقش منفی که استرس بر بارداری و سلامت جنین دارد، اشاره کرد و افزود: استرس ارتباط
غیر مستقیمی با فرآینده‌های رشدی جنین دارد. استرس سبب افزایش هورمون‌هایی مانند نورآدرنالین در انسان می‌شود. از آنجا که تغذیه جنین از طریق ترکیبات خونی مادر صورت می‌گیرد، هورمون‌های مضر و آشفته‌کننده رشد جنین وارد بدن وی می‌شود.
جفت، عضو حیاتی و ارتباطی میان مادر و جنین طی بارداری است.از وظایف این ارگان، فیلتر کردن برخی مواد مضر است که با حیات جنین تداخل دارند. با وجود این مساله، جفت قادر به پیشگیری از ورود بسیاری از ویروس‌ها، باکتری‌ها و مولکول‌های داخل خون نیست. از جمله مواردی که جفت نمی‌تواند از ورود آن به بدن جنین جلوگیری کند، هورمون‌هایی است که به هنگام استرس در بدن مادر ترشح می‌شود. این ارگان موجب انتقال آنها به بدن جنین و در نتیجه ایجاد تداخلاتی در بدن وی می‌شود.
● استرس و جنین
گفته می‌شود، از آنجا که سه ماهه اول بارداری سن پایه‌ای و حساس برای شکل‌گیری ارگان‌های حیاتی جنین است (از مغز تا کلیه، قلب و ...) بنابراین استرس مادر در این ماه‌ها می‌تواند جنین را در معرض مشکلات زیادی قرار بدهد. درباره انواع استرس‌ها دکتر مهری‌نژاد به این نکته مهم اشاره کرد: استرس‌ها به طور معمول به دو صورت مزمن و حاد اعمال می‌شوند. استرس‌های مزمن و مداوم با رشد جنین تداخل دارند. به نظر می‌رسد استرس‌های کوتاه‌مدت و گذرا تاثیر پایداری بر جنین ندارند. تاثیرات استرس‌های کوتاه‌مدت بارداری پس از تولد و قطع ارتباط خونی جنین و مادر به تدریج از بین می‌رود، یعنی تابع ژنتیک و سازمان روانی – ادراکی خود نوزاد و کودک قرار می‌گیرد. ولی استرس‌های طولانی مدت موجب تخریب و نارسایی‌های اساسی در رشد جنین می‌شوند.
تحقیقات نشان داده است که استرس‌های طولانی مدت می‌توانند موجب سقط زودهنگام، مرده‌زایی، وزن بسیار پایین هنگام تولد و زایمان‌های زودرس شوند. ضمن اینکه در کودک برای ابتلا به بیماری‌های روانی چون افسردگی، ناآرامی و بیش فعالی را فراهم می‌کند.به گفته دکتر مهری‌نژاد، برخی تحقیقات از افزایش جنب و جوش جنین در شکم مادر خبر داده‌اند. این مساله شاخص مهمی است که نشان می‌دهد استرس مادر موجب درک تجربه ناخوشایند در جنین می‌شود و از نظر فیزیولوژیک وی را ناآرام می‌کند.
دکتر باقر غباری‌‌بناب، روانشناس و عضو هیات علمی دانشکده روان‌شناسی دانشگاه تهران، از نقش ۷۰ تا ۸۰ درصدی شوهر در کاهش استرس‌های همسر می‌گوید. وی معتقد است اگر زنان به شوهرانشان اعتماد کرده و به آنها تکیه کنند، بسیاری از استرس‌های آنها کاهش پیدا می‌کند. کنار نیامدن مادر با استرس‌های بارداری، نه تنها خود بلکه جنین وی را تحت تاثیر قرار می‌دهد.
چرا که تحقیقات مشخص کرده است، استرس می‌تواند سبب انتقال ژن‌های معیوب یا سالم شوند که در بیشترین موارد انتقال ژن‌های معیوب مشاهده شده است. بنا بر اظهارات وی، این استرس‌های مادر (طی بارداری) حتی در بزرگسالی نیز کودک را تحت‌الشعاع قرار می‌دهد، طوری که فرزندان چنین مادرانی، افرادی نابهنجار و عصبی خواهند شد و بیماری‌های روانی چون افسردگی و اضطراب را از خود بروز خواهند داد.
دکتر مجید ابهری، متخصص علوم رفتاری و استاد دانشگاه تهران، استرس را در عصر ما یک بیماری همه‌گیر می‌داند: امروزه زن و مرد به یک اندازه تحت استرس قرار دارند. زندگی ماشینی،‌ آلودگی هوا، نگرانی‌های مادی نسبت به آینده و تنش‌های عصبی ناشی از مشکلات اقتصادی و عاطفی به استرس منجر می‌شوند.
باتوجه به گفته‌های این استاد دانشگاه، زنان باردار از این قاعده مستثنی نیستند.به گفته وی، در اولین زایمان و یا در زنانی که دارای فرزندان با اختلالات جسمی و ژنتیکی هستند و یا در زایمان‌های قبلی یک زایمان غیر طبیعی را تجربه کرده‌اند،اختلالات ناشی از اضطراب بیشتر مشاهده می‌شود.تا جایی که استرس می‌تواند سقط جنین، زایمان زودرس و در صورت مصرف داروهای عصبی از سوی مادر باردار، تولد فرزندانی با مشکلات جسمی، بیماری‌های قلبی – تنفسی و حتی ناراحتی‌های بینایی را منجر شود. دکتر ابهری در تشریح این موضوع به فرزندان مادران مضطربی اشاره می‌کند که از نظر ظاهری سالم و بدون عیب هستند اما در واقع با ناهنجاری‌های رفتاری دست و پنجه نرم می‌کنند.وی گریه‌های بی‌مورد، بی‌خوابی، تشنج در دو سال اول زندگی، پرخاشگری، ترس‌های بی‌مورد، شب ادراری و ترس‌های موهوم از دو سالگی به بعد را مشکلات کودکانی می‌داند که از مادران مضطرب متولد می‌شوند.
● چرا استرس ؟
عوامل گوناگونی در ایجاد اضطراب دخیل هستند، از جمله اضطراب‌های شغلی، محیطی، انتقالی، اضطراب‌های مسافرتی، رفتن به مکان‌های ناشناخته، اضطراب وسواس گونه، اضطراب از بیماری‌های موجود مانند سرطان و ایدز و اضطراب درسی.
در این میان، متخصص رفتار درمانی، استرس ناشی از به دنیا آوردن فرزند ناقص و ترس از تنگناهای جسمی – روحی فرزندان را شایع‌ترین استرس مادران باردار ذکر می‌کند.
وی معتقد است که اضطراب در صورت درمان نشدن تبدیل به اضطراب حاد و مزمن می‌شود که در نتیجه عوارض و پیامدهای خطرناکی را گریبانگیر فرد می‌کند.
دکتر ابهری، رفتار درمانی، روانکاوی، همراه با مشاوره‌های روان‌شناسی توام با تفریح، ورزش و تغذیه مناسب را از موارد موثر در کاهش اضطراب عنوان می‌کند، پرهیز از سر و صدا و محیط‌های متشنج و خودداری از شنیدن خبرهای هیجانی،از دیگر راه‌های مقابله با اضطراب هستند که دکتر ابهری از آنها یاد می‌کند.
متخصص رفتار درمانی،درمان دارویی اضطراب طی بارداری را توصیه نمی‌کند چرا که این داروها می‌توانند در بسیاری از موارد موجب ناهنجاری‌های مهمی در جنین شوند. وی در پایان مصرف غذاهای سرشار از پروتئین (گوشت، حبوبات و ...) و غذاهای گیاهی (قارچ، انواع میوه، کرفس و ...) را در کاهش اضطراب مادران باردار به عنوان یک شیوه درمانی مفید پیشنهاد کرد.

افسانه بهرامی

منبع : روزنامه تهران امروز