بازآفرینی مناظره فوکو و هابرماس

کتاب«نقد و قدرت؛ بازآفرینی مناظره فوکو و هابرماس»که مایکل کلی آن را گردآوری و ویرایش کرده است، در پی ارائه تصویری روشن از مجادلات گفتمان فوکویی با گفتمان هابرماسی درباره جریان سوبژکتیویته و قدرت است.
این کتاب که فرزان سجودی با عنوان اصلی «نقد و قدرت» ترجمه کرده است، در۷ فصل گردآمده است. فصل نخست کتاب به مقدمه مایکل کلی و فصل دوم به دو سخنرانی میشل فوکو اختصاص دارد که به عنوان «دو سخنرانی» نام گرفته است. «نقد عقل برای افشای علوم انسانی» و «پرسش هایی در مورد نظریه قدرت» عنوان فصل های سوم و چهارم این کتاب است که هر دو به قلم هابرماس است، هابرماسی که سعی کرده از مواضع فرانکفورتی خود با نقد فوکویی از قدرت مواجهه ای انتقادی داشته باشد.
عنوان فصل های بعدی «نقد و قدرت» عبارتند از؛ «نظریه انتقادی/ تاریخ روشنفکری»، «هنر گفتن حقیقت» و «زدن به قلب حال حاضر».
«نظریه انتقادی/ تاریخ روشنفکری» گفت وگویی است با میشل فوکو که ژرار روله انجام داده است. «هنر گفتن حقیقت» نیز به قلم فوکو است. او در این مقاله کوتاه به رساله «روشنگری چیست؟» کانت می پردازد تا تعلقات سوبژکتیو خود در پایان عمر را بازگو کند، تعلقاتی که بخش زیادی از مناقشه هابرماس و فوکو را منتفی می کند. هابرماس نیز در «زدن به قلب حال حاضر» این موضوع را مطرح می کند که نگاه فوکو در پایان عمر به سوژه دلالتی اصلاحی و عقل باور به جریان سوبژکتیویسم دارد.
محور اصلی مناقشات فوکو و هابرماس بر سر تعریف و ماهیت قدرت عامل به وجود آمدن کتاب قطور و درخور توجهی است. کتابی که تنها بخش کوچکی از آن به فارسی ترجمه شده و مترجم بخش دوم را نیز در دست ترجمه دارد. نگاهی که فوکو درباره قدرت و ارتباط آن با دانایی و معرفت داشته مورد نقد هابرماس قرار گرفته و این نکته شالوده این کتاب را در بخش اول تشکیل می دهد. از این منظر، مباحث فلسفه اخلاق و سیاست نیز در کانون توجه قرار گرفته و بر اساس تفاوت های بنیادین این دو فیلسوف برجسته مورد بررسی و تحلیل واقع شده است.
این مناقشات قرار بود به صورت رسمی در جلسه ای به سال ۱۹۸۰ در امریکا صورت گیرد که بنا به دلایلی لغو شد و فوکو و هابرماس هرگز در مناظره ای رو در رو حاضر نشدند تا اینکه فوکو به سال ۱۹۸۴ درگذشت.
البته مرگ فوکو باعث فروکش کردن این جریان نشد و علاقه مندان این اندیشمند، همواره در مقابل اندیشمند متاخر مکتب فرانکفورت، یعنی هابرماس، قد برافراشته و با مواضع او و هم مسلکانش درباره قدرت و سوژه سیاسی مخالفت کردند. مناقشات مربوط به فوکویی ها و هابرماسی ها بخش دوم کتاب کلی را تشکیل داده که ترجمه آن به فارسی راهگشای فهم بهتر این مجادلات خواهد بود.

سعید راعی

منبع : روزنامه شرق