بیوفیدبک یا بازخوراند زیستی چیست ؟

● بیوفیدبك یا بازخوراند زیستی چیست ؟
نوعی متد آموزشی است كه در آن به افراد یاد می دهند چگونه به طور ارادی اعمال غیرارادی طبیعی بدن ( مانند : تنفس ، ضربان قلب ، فشارخون،... ) را تنظیم كنند تا در سلامت كلی بدن تأثیر بگذارد . در ابتدا با وسایل دیداری و شنیداری به فرد آموزش داده می شود كه كنترل روی اعمال بدن به دست آورد سپس بدون كمك دستگاه این كنترل انجام می گیرد و با ادامه تمرین ، مهارتها بیشتر می شود .
بیوفیدبك ، با انجام تحقیقات فراوان پیگیری شده و امروزه در طب رایج و طب مكمل _ جایگزین جایگاه بسزایی دارد .
▪ بیوفیدبك :
۱) به فرد می آموزد كه ریلكس كرده ، توجه را به عكس العملهای بدن معطوف كند .
۲)این فعالیتهای بدن قابل اندازه گیری است :
الفـ) حرارت پوست ( الكترودرمال )‌
ب) كشش عضلات
ج) نوار قلبی ( ECG )
د) فعالیت امواج مغزی (EEG )
ذ) تعداد تنفس
۳) در آن از تكنیكهای مختلفی استفاده می شود :
الف) مدیتیشن ( مراقبه )
ب) آرامسازی یا ریلكسیشن
ج) تجسم
● تاریخچهٔ بیوفیدبك چیست؟
تكنیك نسبتاٌ جدیدی است كه در ابتدا به وسیلهٔ دكتر مورر ( H.Mowrer ) در سال ۱۹۳۸ معرفی شد . وی از یك سیستم زنگ هشدار دهند برای متوقف كردن شب ادراری در كودكان استفاده كرد .
در سال ۱۹۶۰ دكتر گرین ( E.Green ) در بنیاد منینگر در كانزاس با استفاده از امواج مغزی پی برد كه یوگیها با كنترل روی تنفسشان می توانند وضعیت آگاهیشان را دگرگون كنند . اخبار این تحقیق همراه با موضوع تهییج شدن بدون استفاده از مواد مخدر توجه عموم را جلب كرد .
▪ در مورد بیوفیدبك چه تحقیقات ، بازبینی ها و توصیه هایی وجود دارد ؟
تحقیقات بسیار زیادی انجام شده است. حداقل ۳۰۰۰ مقاله و بیش از ۱۰۰ كتاب دربارهٔ تأثیر بیوفیدبك نوشته شده و به عنوان یك شیوهٔ درمان تأئید شده برای كنترل سردرد ،‌ علائم و دردهای مزمن ، اختلال عدم تمركز ، گرگرفتگی ، بی اختیاری و بیماری ری نود ( Ray noud`s ) كه ژنتیكی است ، نام برده شده است .
● نظرات موافق :
ـ لیندن در سال ۱۹۹۶ از بیوفیدبك برای بالا بردن ضریب هوشی ( IQ ) و عملكرد هوشی و كاهش بی دقتی در كودكانی كه دچار نارسایی در تمركز و عدم قابلیت یادگیری بودند استفاده كرد .
ـ ماتیو سون چاپمن ( Mathewson Chapman ( در سال ۱۹۹۷ از بیوفیدبك برای معالجهٔ بی اختیاری ادرار در مردان پس از عمل برداشتن پروستات استفاده كرد.
ـ گلیا ( Glia )‌ در سال ۱۹۹۸ با به كاربردن بیوفیدبك به طور علمی ثابت كرد كه این روش در بهبود یبوست بسیار مؤثر است و آزمایشات دیگر در طول ۲۱ ماه بعد نیز این را بیشتر اثبات كرد .
ـ پین ( Payne ) در سال ۱۹۹۸ با استفاده از بیو فیدبك متوجه پیشرفت در معالجه عدم كنترل دفع ادرار در زنان شد . هر دو تحقیق در مورد بی اختیاری ادراری نتایج آماری معتبری در مقایسه با گروه كنترل نشان دادند .
ـ موزر ( Moser ) در سال ۱۹۹۷ نشان داد كه با یك دوره معالجه ، بیماران با نارسایی قلبی پیشرفته قادر شدند كه حرارت انگشت و برون دهی قلبی را بالا ببرند و مقاومت سیستم عروقی و تعداد تنفس را پائین بیاورند ، بدون اینكه هیچگونه تأثیر سیستماتیك روی مصرف اكسیژن و یا كاتكولامین داشته باشد .
ـ مورلاند در سال ۱۹۹۸ مطالعات منتشرشده بین سالهای ۱۹۷۶ تا ۱۹۹۵ را بررسی و یك متا آنالیز انجام داد و با توجه به نتایج حاصله از نوار مغز ) EMG ) دریافت كه بیوفیدبك برای بهبود قدرت عضلانی در بیماران مبتلا به اختلالات حرکتی ،از معالجات متداول بهتر است .
● نظرات مخالف :
در سال ۱۹۹۶ واندرپلاس(Vander Plas) شیوهٔ آموزش بیوفیدبك را روی ۲۰۰ كودك مبتلا به یبوست به كار برد ولی نتیجهٔ تحقیق چندان موفقیت آمیز نبود .
کاربرد بیوفیدبك در درمان و افزایش سطح سلامتی چیست؟
حداقل در ۱۵۰ مورد كاربرد دارد که از آن میان می توان به موارد زیر اشاره نمود .
۱) اختلال در خواب
۲) پرتحركی در كودكان
۳) اختلالات رفتاری
۴) مشكلات وضعیتی
۵) کنترل درد (درد پشت، سردرد)
۶) سندرم مفصل گیجگاهی_ دهانی
۷) فشار خون بالا
۸) كاهش و كنترل استرس و اضطراب
۹) اختلالات سیستم گوارشی ( زخمها ی گوارشی و سندرم روده تحریك پذیر )
۱۰) بی اختیاری دفع مدفوع و ادرار
در طی یک جلسه بیوفیدبك چه اتفاقاتی می افتد ؟
از وسیله ای برای اندازه گیری پاسخ اعمال غیرارادی بدن مثل ؛ حرارت پوست ، ضربان قلب ، فعالیت امواج مغزی ویا كشش عضلانی استفاده می شود . مدرس علائم را مشاهده می كند و به بیمار از نظر تمرینات ذهنی و عملی برای رسیدن به پاسخ مطلوب راهنمایی و یاری می رساند .
بیمار در طول دوره ، الگوی تمرینات را یاد می گیرد . در هنگام درمان یك عامل تنش زا اضافه می شود و بیمار پاسخ به استرس را می آموزد . سپس به فرد بیمار روشهای مختلف نظیر مدیتیشن ( مراقبه ) ، ریلكسیشن ( آرمیدگی ) و تجسم آموزش داده می شود.
سپس بیمار روی تكنیكها تمرین می كند تا به پاسخ مطلوب برسد .
● دورهٔ آموزش :
معمولاٌ ۳ تا ۱۲ دوره ۳۰ دقیقه ای برای آموزش توصیه می شود .
● آیا هیچگونه ریسكی در انجام بیوفیدبك وجود دارد ؟
در بعضی از بیماران تحریك عمومی در اثر الكترودها تجربه شده است . بیماران با فشار خون پائین باید تحت نظر قرار بگیرند چرا که در طی مراحل آرمیدگی فشارخون افت می کند .
کاربرد بیو فیدبک برای بیماران مبتلا به دمانس ،افسردگی شدید و اختلال شدید حافظه ممنوع می باشد.
در مورد بیماران مبتلا به اختلالات شدید روانی (سایکوز) ، تشنج ، بیش فعالیتی و دیابت باید با احتیاط به كار رود چون تمرینات آرمیدگی منجر به افت قند خون و واکنشهای ناشی از آن(تحریک سیستم سمپاتیک نظیرافزایش ضربان قلب و...) می شود .
● چه نوع آموزشی برای مدرس بیوفیدبك لازم است ؟
باید درك و اطلاع كاملی از فیزیولوژی و روانشناسی داشته باشد . معمولاٌ این افراد روانشناس هستند ولی شاغلین به رشته های مربوط به حرفه پزشكی از جمله پرستاران نیزمی توانند بیوفیدبك كار كنند . در ایالات متحده، این مدرسین با داشتن مدرك انستیتوی بیوفیدبك آمریكا مجاز به فعالیت هستند .

منبع : در گاه طب مکمل جایگزین ایران