دگردیسی سپر جزیره و حساسیت های ایران

این اهمیت البته می تواند به موضوع های مهمی كه هم اكنون در دستور كار این نشست قرار دارد و یا حداقل نشست با آن مواجه است، مربوط باشد. طی ماه های گذشته تحولاتی رخ داده كه گاه منافع كشورهای حاشیه جنوبی خلیج فارس را تحت تاثیر قرار داده و یا در چشم اندازهای متعاقب آن رویداد، نقاطی كه می تواند بر منافع كشورهای حاشیه جنوبی خلیج فارس تاثیرگذار باشد، دیده می شود. نقاطی مانند طرح خاورمیانه بزرگ، كشیده شدن عملیات تروریستی در درون خاك این كشورها، افراط گرایی مذهبی، حوادث لبنان و فشارهای آمریكا و فرانسه بر سوریه، منازعه ایران و غرب بر سر پرونده هسته ای، موضوع مهم تدوین ساختار جدید دفاعی - امنیتی برای خلیج فارس و بالاخص برای شورای همكاری خلیج فارس و... از جمله موضوع هایی است كه اعراب خلیج فارس نسبت به آن توجه ویژه مبذول كرده اند و اگرچه در این نشست دسته ای از دستور كارهای تكراری مانند مسئله پول واحد و برخی تدابیر اقتصادی در دستور كار نشست سران جای گرفته، اما از اظهارات عبدالرحمن العطیه دبیركل شورای همكاری چنین استفاده می شود كه شركت كنندگان در این نشست به موضوع های سیاسی و امنیتی بسیار بیشتر از همكاری های اقتصادی و... توجه كرده اند.البته تا آنجا كه به ایران مربوط می شود، شورای همكاری خلیج فارس نتوانسته تصمیم های موثری اتخاذ كند، در این باره هر چند در سال های بعد از سقوط صدام حسین پیشنهادهایی درباره عضویت ایران در این شورا ارائه شد و قراردادهای امنیتی منعقد شده میان ایران با همسایگان جنوبی اش مقدمه ای كه می تواند به عضویت ناظر و سپس عضویت كامل ایران در شورای همكاری خلیج فارس بینجامد، توصیف شد، اما احساسات قومی و عربی رهبران كشورهای عضو مانع از آن شد كه این پیشنهادها عملیاتی شود. اگرچه اعضای شورای همكاری با وجود تعلق عراق به جامعه عرب، از حضور این كشور ساحلی خلیج فارس در شورای همكاری هم استقبال چندانی نكردند اما عدم عضویت ایران در این شورا باعث نشده تا تحولات شورا برای ایران بی اهمیت تلقی شود. ایران همواره نشست های شورای همكاری خلیج فارس را از نزدیك دنبال كرده و در مواردی در قبال تصمیم ها و یا بیانیه های شورای همكاری موضع گیری كرده است. همان طور كه انتظار می رود، در صدر موضوع های قابل توجه برای ایران البته موضوع امنیت منطقه و ترتیبات امنیتی حاكم بر خلیج فارس قرار داشته است. به ویژه بعد از پایان جنگ تحمیلی عراق علیه ایران و به عبارت بهتر پس از پایان اشغال كویت، كشورهای عضو شورای همكاری با درك ضرورت برقراری یك ساختار امنیتی _ دفاعی كه بتواند از تمامیت ارضی كشورهای عضو دفاع و تهدیدات را بی اثر كند، از همان هنگام تصمیم به ایجاد یك پیمان نظامی مشترك میان كشورهای عضو شورای همكاری گرفتند كه در نخستین گام طرح ۲+۶ از سوی نشست سران این شورا به تصویب رسید. در این طرح مصر و سوریه به همراه شش كشور عضو شورا امنیت خلیج فارس را تامین می كردند، اما در همان زمان از طرح ۱+۶ كه ایران را به جای سوریه و مصر قرار می داد، دفاع می شد. در این میان اگرچه طرح ۲+۶ به دلیل مشكلات ساختاری و همان گونه كه پیش بینی می شد، نتوانست موفقیتی به دست آورد اما كشورهای شورای همكاری خلیج فارس نیز از طرح ۱+۶ استقبال نكردند و بالاخره بعد از چند دور گفت وگو پیمان دفاعی شورای همكاری، موسوم به سپر جزیره به تصویب رسید. اما این پیمان مجدداً به جهت نادیده گرفتن همسایه شمالی خلیج فارس همان نقص ترتیبات گذشته را داشته و به همین جهت حتی پس از فروپاشی حكومت صدام حسین و رفع ناامنی از منطقه پیمان دفاعی سپر جزیره نتوانست چنان كه باید وظیفه خود را به انجام رساند. ضمن اینكه با نابودی صدام حسین و در حالی كه ایران همواره روابط حسنه ای با این كشورهای عربی داشته و در طول زمان های گذشته برت تعمیق و توسعه روابط تاكید كرده است، اكنون ماهیت پیمان دفاعی و ضرورت حیات آن با چالش مواجه شده است. در این رابطه جمهوری اسلامی ایران بارها تاكید كرده كه خروج نیروهای خارجی از منطقه خلیج فارس و سپردن امنیت آن به نیروهای كشورهای ساحلی تنها راه حل فراروی برای بهبود امنیت در این آبراه است. ضمن اینكه از نظر ایران در حال حاضر هیچ قدرتی كه علاقه و یا اراده حمله به كشورهای حاشیه جنوبی خلیج فارس را داشته باشد، وجود ندارد و به این دلیل ایجاد پیمان دفاعی برای كشورهای عربی خلیج فارس با این پرسش مهم مواجه است كه اصولاً دشمنی كه قرار است پیمان سپر جزیره با آن مقابله كند، كیست؟در این میان رایزنی هایی كه اخیراً میان كشورهای مهم شورای همكاری صورت گرفته و رهبری آن را عربستان و امیر عبدالله پادشاه عربستان در دست گرفته است، درصدد به وجود آوردن تغییراتی در پیمان سپر جزیره است. آنگونه كه از اخبار نشت كرده به رسانه ها استفاده می شود، رهبران شورای همكاری خلیج فارس در ترتیبات دفاعی جدید وجود و تعریف جدید دشمنان و تهدیدات فراروی را مدنظر قرار داده اند و درصدد ایجاد یك رویكرد نوین دفاعی هستند. اما نكته مهم در این میان آن است كه استراتژیست های دفاعی سپر جزیره در این دگردیسی همكاری با قدرت های ارشد جهانی و بالاخص برقراری رابطه با پیمان دفاعی ناتو را در دستور كار خود قرار داده اند. برخی ناظران علاقه دارند كه این همكاری فی مابین سپر جزیره و پیمان هایی نظیر ناتو را به دوره دگردیسی كه بر این پیمان ها گذشته نسبت دهند و می گویند چون با فروپاشی شوروی سابق، ناتو دچار خلاء دشمن شده اكنون كه سپر جزیره با فروپاشی صدام حسین دچار خلاء دشمن شده تلاش می كند تا از تجارب ناتو بهره ببرد. در عین حال اظهارات روزهای اخیر عبدالرحمن العطیه درباره نگرانی كشورهای حاشیه جنوبی از شدت یافتن منازعات فی مابین ایران و غرب، نشان می دهد كه حداقل همه انگیزه سپر جزیره از همكاری با پیمان آتلانتیك شمالی به بهره گیری از تجارب گذشته مربوط نمی شود.بدیهی است كه چنین نگرانی هایی از نظر ایران كاملاً بی مورد و به دور از واقعیت است. چرا كه جمهوری اسلامی ایران از وقوع تنش در منطقه استقبال نمی كند و ماجراجویی در خلیج فارس از سوی هر كس كه صورت گیرد را برخلاف مصالح كشورهای ساحلی ارزیابی می كند. در این میان نكته ای كه البته باید مورد توجه ویژه مقامات ایران قرار گیرد آن است كه بالاخره در صورت وجود التهاب و یا تخاصم، كشورهای طرف منازعه و همسایگان شان احساس خطر می كنند. به ویژه برای شیخ نشین های حاشیه جنوبی خلیج فارس كه همكاری نزدیكی با غرب و بالاخره ایالات متحده آمریكا دارند، تیره تر شدن روابط ایران و غرب و تبدیل این تیرگی به نزاع، می تواند نگرانی های فزاینده ای در جنوب خلیج فارس پدید آورد.

نادر كریمی جونی

منبع : روزنامه شرق