اسب ترکمن

ما در ایران ثروتی داریم با سابقهای به طول تاریخ تمدن جهان به نام اسب بومی ایران با ویژگیهای منحصر به فرد که به گواه تاریخ جد تمام اسبان اصیل و خوب جهان امروزی است و به صورت تنوعی کم نظیر در سرتاسر ایران به عنوان حیوان بومی یافت میشود. اینکه در هر نقطهای از جهان که نامی از سوارکاری برده میشود نام ایرانیان و اسب ایران در اذهان تداعی میشود به این علت است که اهلی کردن اسب, ساخت زین و افسار گوناگون, ابداع فنون جنگی, اصلاح سم و نعلبندی, ساخت ارابههای جنگی, ابداع ورزشهای مختلف سوارکاری, تاسیس چاپارخانهها, ابداع روشهای علمی دامپزشکی, مدیریت اسب داری و اصلاح نژاد همگی برای اولین بار در دنیا توسط پدرانمان انجام گرفته است.
اجداد اسبان ترکمنی ابتدا در اصطبلهای سلطنتی قوم ماد پرورش یافتهاند و سپس به خراسان منتقل شدهاند. ویژگیهای منحصر به فرد اسب ترکمن در جنگ و گریزها همانند سرعت, استقامت, شجاعت و یکهشناس شدن اسب نسبت به صاحبش در فتحالفتوحات هخامنشیان و اشکانیان تا دوران افشار و زند, تاثیر به سزایی داشته است. اما مهمترین وجه تمایز اسب ترکمن با سایر اسبان دنیا, استفاده از آن در اصلاح نژاد سایر اسبان جهان است که در جهان به زیبایی, چابکی و سرعت معروف است.
پراکندگی فعلی اسب ترکمن ایران تقریبا از بندر ترکمن در غرب, استپهای مرز روسیه در شمال و منطقه بجنورد در جنوب و حوالی قوچان در شرق است که بیشترین تعداد آنها در شهرستانهای آققلا و گنبد میباشد.
اسبان ترکمن در طوایف مختلف آن با توجه به مناطق مختلف زیست محیطی و موقعیت جغرافیای و آب و هوایی این مناطق ویژگیهای متفاوتی از لحاظ اندامشناسی, خالص بودن و ... دارند که به گونههای مختلف قابل تقسیماند و در این میان قدیمیترین و خالصترین آنها مربوط به اسب ترکمن آخال است. این گونه اسب ترکمن به دلیل دارا بودن اندامی ظریف و باریک با پاهای بلند, سمهای کوچک نرم و شکننده, طویل بودن بدن و ضعیف بودن کمر, برای مسیرهای صعبالعبور و کوهستانی و فعالیتهای قدرتی و حمل و نقل مناسب نبود. لذا مردم کوچنشین طایفه یموت برای تقویت توانایی اسبانشان در کوچها و نقل و انتقالات در مسیرهای دشوار در اصلاح نژاد اسب خود از اسبان عرب و فالت ایران استفاده کردند. اسبان یموت از نظر رفتاری شباهت زیادی به اسبان عرب داشته و به راحتی رام و دست شده و کلهشقی و یکهشناس شدن اسبان آخال تکه را ندارند.
از آنجا که اسبان ترکمن جرگلانی(نوع دیگری از اسب ترکمن)سالیان متمادی برای باربری و حمل و نقل, گاریکشی, را در زمینها کشاورزی و مسیرهای صعبالعبور استفاده شدهاند لذا در اصلاح این اسبان بیشتر, فاکتورها و معیارها قدرتی و اطاعتپذیری مدنظر بوده است. به همین دلیل ابان ترکمن جرگلانی تنومند و نسبتاً سنگین و در عین حال مطیع و سربهراه بوده اما چابکی و سرعت و جسارت سایر اسبان ترکمن را ندارند.
گونه دیگر اسب ترکمن, اسب ترکمن چنارانی میباشد که برای اولین بار توسط نادرشاه افشار از آمیزش بهترین نوع اسب عرب با مادیانهای آخال تکه در منطقه چناران خراسان بوجود آمد که بسیار سریع و دونده بوده و همچنین برای حمل تجهیزات جنگی و سواران مسلح در مسیرهای سنگلاخ و کوهستانها مناسب میباشد. همچنین این اسبها به عنوان اسبان همه فن حریف و بهترین اسبان بومی برای ورزشهای سوارکاری در قاره آسیاست.
از آنجا که شناخت نژادهای اسب ترکمن در مطالعات مختلف مردم شناسی, ژنتیک اسب و ... اهمیت فراوانی دارد و حتی میتواند در برنامههای اقتصادی نیز مورد بهرهبرداری قرار گیرد. اسب ترکمن باید به عنوان اسبی معرفی شود که مدتها در جهان بهتری بوده اما متاسفانه در دو دهه اخیر توجه چندانی به آن نشده است. لذا باید آن را با سایر نژادهای مختلف جهان مقایسه کنیم و برتریها و استعدادهای درخشان آن را بازگو نماییم.

منبع : کلوب