صنایع‌دستی سیستان و بلوچستان

استان سیستان و بلوچستان همان‌گونه از نامش پیداست از پیوست دو قوم سیستانی و بلوچ تشکیل شده است. با توجه به اصالت صنایع دستی و آمیختگی آن با فرهنگ و سنت‌ها، این هنر ـ صنعت در هر منطقه نشأت گرفته از سنت‌ها، گویش‌ها و آداب و رسوم همان منطقه است. عمدتاً سوزن‌دوزی، سکه‌دوزی، سفال‌سازی، گلیم‌بافی، خورجین‌بافی، جواهرسازی، حصیربافی، خراطی، قالیچه و پلاس‌بافی در شمار صنایع‌دستی موجود به حساب می‌آیند. اما آنچه که تاکنون تحت پوشش آموزشی و خدماتی مدیریت صنایع‌دستی استان قرار گرفته، عبارتند از سوزن‌دوزی و سکه‌دوزی بلوچ، بافت قالی و قالیچه، سفال‌سازی، حصیربافی، گلیم‌بافی و حفظ و احیاء صنایع‌دستی منسوخ شده که به اختصار معرفی می‌شوند.
سوزن‌دوزی:
سوزن‌دوزی، نقش بستن روی پارچه با نخ، یک شدن نخ و پارچه با هم و تشکیل نقشی زیبا و سنتی است. سوزن‌دوزی در نقاط مختلف استان به‌صورت‌های گوناگون انجام می‌شود. در زاهدان سبک دوخت شماره‌دوزی یا آسان تانکه، در زابل خامه‌دوزی، در منطقه سراسری پریواردوزی و در محدوده شهرستان ایرانشهر و نیک‌شهر سوزن‌دوزی دوتاری، موسم، چهارتاری و غیره که با توجه به موتیوهای سنتی شکل می‌گیرد. اما آنچه که در این رشته از صنایع دستی که یکی از رودوزی‌های منحصربه‌فرد کشور به حساب می‌آید، مشترک است، آمیختگی هنر دست و دقت چشم صنعت‌گر است، که به همین دلیل سوزن‌دوزی را به‌عنوان نور چشم زنان بلوچ می‌شناسند.
سفال‌سازی:
سفال‌سازی در خطه پهناور سیستان و بلوچستان سابقه‌ای تاریخی دارد. از آثار مکشوفه شهر سوخته سیستان تا بقایای برجای‌مانده سفال در منطقه ایرانشهر (قلعه بمپور و فنوج) و همه حکایت از قدمت این رشته از صنایع دستی استان است.
در ۳۵ کیلومتری شهرستان مرزی سراوان روستائی به نام کلپورگان قرار دارد. نام این روستا به همراه سفال آن زبانزد خاص و عام است. آنها که از هنر مایه‌ای اندوخته‌اند، خوب می‌دانند که سفال سنتی کلپورگان از جمله سفال‌های قدیمی و منحصربه‌فرد کشور به حساب می‌آید و سابقه‌ای چندین هزارساله دارد.
ساخت آن صرفاً با دست و بدون بهره گرفتن از هر نوع ابزار کار و چرخ سفالگری است. نقش سفال از آمیزش آب با سنگ تی‌توک و با دست صنعتگر شکل می‌گیرد و سپس مرحله پخت آن که با توجه به زیبائی طرح، رنگ و قدمت در بازارهای داخلی و خارجی مطرح است.
قالی و قالیچه:
بافت قالیچه‌های سنتی از دیرباز در منطقه سیستان رایج بوده که با توجه به وجود دام‌های اصیل و پشم حاصل از آنها، این هنر ـ صنعت نسل به نسل حفظ شده است. بعدها شرکت فرش و صنایع‌دستی، سبک جدید بافت قالی با دارهای عمودی را به این منطقه برد و هم‌اکنون دو نوع بافت ”سنتی و جدید“ در این منطقه انجام می‌شود. نقش‌های گلدانی، خشتی و مددخانی از نقش‌های زیبائی سنتی قالیچه زابل محسوب می‌شود.
قالی زابل با توجه به نوع بافت و گره از مرغوبیت مطلوبی برخوردار است و در بازارهای داخلی و حتی خارجی جایگاهی را به‌خود اختصاص داده است.
گلیم‌بافی:
یکی دیگر از رشته‌های صنایع دستی استان، بافت گلیم‌های سنتی محلی (گلیم بلوچی) است که در حوالی شهرستان خاش و حومه شهرستان سراوان بافته می‌شود.
این دست‌بافت‌ها با نقوش زیبای سنتی می‌توانند به‌عنوان کالائی با ارزش مطرح شوند. در حاشیه مرزی شهرستان زابل نیز بافت گلیم‌های محلی به شیوه سنتی رایج است.
سکه‌دوزی:
نوع دیگر از صنایع دستی انحصاری استان سکه‌دوزی است که به آینه‌دوزی، دکمه‌دوزی نیز معروف و به گویش محلی سامان هم گفته می‌شود. سکه‌دوزی با توجه به تنوع مواد اولیه و رنگارنگی پولک‌ها و درخشش آینه‌های ریز و درشت، طالبان زیادی دارد. مصرف اصلی آن تزئین اتاق‌ها، مرکب تازه عروسان است که به‌علت زیبائی، کارشناسان صنایع‌دستی، نوع کار را در طرح‌های متنوع ارائه و آماده عرضه کرده‌اند. موطن اصلی سکه‌دوزی در منطقه بلوچستان است. اکنون طرح‌های کوچک و بزرگ سکه‌دوزی در آپارتمان‌ها و منازل مسکونی، زینت‌بخش اتاق‌هاست.
حصیربافی:
وجود نخل‌های زینتی کوتاه که در بیابان‌های بلوچستان بسیار به چشم می‌خورد و به گویش محلی ”پیش Pish“ نام دارد، باعث بافت مصنوعات حصیری به‌ویژه طناب حصیری می‌شود. طناب حصیری عمدتاً در نوعی مبلمان خراطی شده ارزان‌قیمت به‌کار می‌رود و در فروشگاه‌های صنایع دستی عرضه می‌شود. نوعی زیرانداز، سجاده حصیری کتور، سیواس (کفش حصیری)، صافی، و غیره از جمله طرح‌های تولید شده با حصیر است که بیشتر در محل، مصرف دارد.