رفتار تغذیه ای خانواده با کودک

دربسیاری از جوامع تغذیه مترادف با مراقبت است. لغت Nurture به زبان انگلیسی به معنی پرورش، تربیت، تغذیه، غذا، پروردن و بزرگ كردن است. بی شك برای رشد و تكامل طبیعی شیرخواران و كودكان خردسال نه تنها باید نیازهای اساسی جسمی (تغذیه، بهداشت، پوشاك، سرپناه، ایمنی) را تامین كرد بلكه نیازهای روانی، اجتماعی (عاطفی) آن ها نیز باید برآورده شوند. وجود مادر یا جانشین او، فردی كه بتواند ارتباط حاكی از محبت و اعتماد با كودك برقرار كند، امری اساسی در تغذیه ی مناسب كودك و رشد و تكامل اوست.
شیوه های رفتاری مادر در زمان غذا دادن به كودك
اگر مادر در زمان تغذیه ی كودك هدف های زیر را دنبال كند:
- نیازهای تغذیه ای كودك را تامین كند؛
- احساس استقلال كودك را در خورردن غذا برآورده سازد؛
- عكس العمل مناسب و یك نواختی در مقابل رفتارهای كودك ابراز كند؛
- ذائقه ی او را به انواع مواد غذایی عادت دهد؛
- محیطی سرشار از محبت و صمیمیت و به دور از جنجال در زمان غذا خوردن فراهم كند؛
- سفره ی غذا را در شرایط مناسبی كه خاطره دل پذیری ایجاد كند، بچیند؛
می تواند در تغذیه ی كودك خود موفق باشد.
برای این كه به چگونگی رفتار كودك، عكس العمل مادر و رفتارهای آتی كودك پی ببریم یك مثال می زنیم:
- كودك و مادر به مغازه ای وارد می شوند؛
- كودك درخواست شكلات می كند؛
- مادر برای كودك توضیح می دهد و از خریدن امتناع می كند؛
- كودك گریه می كند و جیغ می كشد؛
- مادر شكلات را می خرد.
در این مثال عكس العملی كه متعاقب رفتار كودك از مادر سر می زند، تعیین كننده ی رفتارهای آتی كودك است. مادر با خرید شكلات، رفتار كودك را برای استفاده از ابزار گریه تقویت می كند و احتمال این كه این رفتار در دفعات بعد تكرار شود زیاد است. در این ارتباط دو جانبه اگر مادر نسبت به گریه ی كودك بی توجهی می كرد یا توجه او را به موضوع دیگری جلب می كرد، احتمال قطع گریه وجود داشت و پیامد نامطلوب فوق حاصل نمی شد. منطقی و معقول بودن رفتار والدین در مقابل درخواست های كودك موجب ایجاد رفتارهای یك نواخت می گردد و كودك دچار سردرگمی نمی شود. گاهی اوقات، والدین با توجه به شرایط روحی و روانی خود هر بار در مقابل درخواست معین كودك، رفتاری را نشان می دهند كه با رفتار قبل مغایر است. این رفتارهای مغایر، كودك را دچار سردرگمی می كند و ممكن است شیوه ی غذا خوردن او را نیر تحت تاثیر قرار دهد.
رفتارهای كودك
كودكان در حین صرف غذا می توانند رفتارهای زیر را داشته باشند:
لج كردن، غذا نخوردن، شكایت كردن، گریه كردن، زدن به در و دیوار، همكاری نكردن، راه رفتن بی هدف، اذیت كردن، داد زدن، لب و لوچه آویزان كردن، ناله كردن، پاسخ سربالا دادن، پرت كردن ابزار غذا، تف كردن، اوغ زدن و رد كردن غذا.
این ها مثال هایی از رفتارهایی مناسب هنگام غذا خوردن هستند.
خوردن غذا با دست، خوردن غذا با قاشق، نشستن آرام در كنار سفره، پذیرفتن بسیاری از انواع غذاها و دادن پاسخ به درخواست های مادر از انواع رفتارهای مناسب هستند.
رفتارهای مادر
حكم كردن، درخواست كردن، پرسش، كمك كردن، قرار دادن كودك در وضعیت مناسب، دادن قاشق به دست كودك و خواهش كردن نیز مثال هایی از رفتار های مادر هنگام غذادادن به كودك است.
تكامل كودك و ارتباط آن با تغذیه
به دلیل این كه غذا یكی از مهم ترین عوامل موثر و تقویت كننده های رفتاری است، لذا باید دادن غذا با ملاحظات خاصی انجام گیرد. باید كودكان از نظر جسمی، عاطفی و روانی آماده ی خوردن غذا باشند و این مسئله بستگی به توانایی كودك دارد:
نوزاد تا ۱۰ روز اول بعد از تولد دارای رفلكس جست و جو (Rooting Reflex) و مكیدن (Sucking Reflex) است و از قرار دادن دست با انگشت شست در دهان لذت می برد.
بین ۲ هفته الی ۲ ماه شرایط تغذیه را تشخیص داده و به هنگام قرار گرفتن در وضعیت مناسب شروع به مكیدن می كند.
بین ۴ ـ ۳ ماهگی در صورت قرار گرفتن ماده ی جامد در دهان، آن را با زبان بیرون می اندازد
یعنی در واقع وجود رفلكس بیرون اندازی زبان به این امر كمك كرده و كودك، ماده ی جامد را در این سن نمی پذیرد. الگوی جویدن با شروع رفلكس گرفتن، (Palmar grasp) سبب می شود كه اشیا را به طرف دهان آورده و آن ها را گاز بگیرد.
بین ۶ تا ۸ ماهگی هنگام مكیدن، فك كم تر حركت می كند. شیشه یا پستان را در هنگام خوردن شیر با دست می گیرد. و گرفتن با نوك انگشتان (گاز انبری) و خوردن فنجان را شروع می كند.
بین ۹ تا ۱۲ ماهگی می تواند مواد غذایی را گاز بگیرد و حركت چرخشی جویدن قابل مشاهده است. در این سن قاشق را نیز می گیرد
بین ۱۲ تا ۱۵ ماهگی برای استفاده از فنجان و قاشق تلاش زیادی می كند.
بین ۹ تا ۱۸ ماهگی، مرحله ی شروع استقلال است كه می تواند مادر را خوشحال یا ناراحت كند. باید انتظار داشت كه كودك پیش از این كه چیزی را در دهان بگذارد اول آنرا لمس كند.
بین ۱۵ تا ۲۴ ماهگی در به دست گرفتن فنجان و با قاشق غذا خوردن، مهارت بیشتری پیدا می كند، تمایلات غذایی را ابراز می كند و گاز گرفتن غذا را با دندان تجربه می كند.
نكات مهم رفتاری در تغذیه ی كودك
۱. كودك باید در زمان خوردن غذا در وضعیت راحتی قرار گیرد و غذا نزدیك او باشد تا كودك بتواند به راحتی بدون این كه تحت فشار قرار گیرد، غذا بخورد. این كار موجب می شود ریخت و پاش كودك كم تر شود.
۲. بشقاب و لوازم غذا خوردن باید از جنس نشكن باشد. در صورت شكستن ظرف ممكن است كودك احساس یاس كند و یا والدین عصبانی شوند.
۳. قاشق نباید زیاد گود باشد و لیوان نیز باید به اندازه ای باشد كه كودك به راحتی آن را بگیرد.
۴. خوردن سوپ برای كودك سخت است ولی اگر كمی قوام آن غلیظ باشد كودك می تواند آن را با قاشق بخورد.
۵. رنگ مواد غذایی می تواند در اشتهای كودك و علاقه ی او به غذا تاثیر بگذارد. خوردن غذاهایی با رنگ های سبز، نارنجی و زرد برای آن ها جالب است. برای این كار می توان از سبزیجات برگ سبز، هویج و … استفاده كرد.
۶. آب میوه ی طبیعی بهتر از نوع صنعتی آن است چرا كه به نوع صنعتی آن ماده قندی، رنگ و ماده ی معطر اضافه شده است.
۷. دادن وقت كافی در زمان صرف غذا بسیار مهم است و باید از شتاب و عجله در هنگام غذا خوردن پرهیز كرد.
۸. باید بی علاقگی كودك را نسبت به یك ماده ی غذایی پذیرفت و یك ماده ی خوراكی دیگر را جایگزین كرد.
۹. غذا خوردن در یك ساعت معین می تواند سبب تحریك اشتهای كودك شود.
۱۰. خستگی كودك مهم ترین عامل از بین بردن اشتهای اوست بهتر است بعد از استراحت به كودك غذا داده شود.
۱۱. كودك در یك محیط آرام بهتر غذا می خورد. مشاجره، بلندكردن صدای رادیو و تلویزیون، و همچنین رفت و آمد زیاد حواس كودك را پرت می كند و تمایل او به غذا خوردن كم می شود.
۱۲. دادن غذای یك نواخت و تكراری سبب بیزاری كودك می شود. حتی اگر غذایی كه مورد علاقه ی كودك است، پشت سر هم و تكراری به كودك داده شود او از خوردن آن امتناع می كند.
۱۳. هنگامی كه رفتار كودك غلط است باید عكس العمل ثابت نشان داد، مثلاً اگر بشقاب یا قاشق یا غذا را پرت كرد نباید گاهی اوقات خندید و گاهی تنبیه كرد بلكه باید رفتاری را در پیش گرفت كه كودك احساس كند، كار خوبی انجام نداده است.
۱۴. نخوردن برخی از غذاها ممكن است تقلیدی از اطرافیان باشد.
اصول رفتار با كودك یك تا سه سال
۱. در صورتی كه كودك مایل است با دست غذا بخورد، نباید ممانعت شود و به طور مثال نباید به گمان خود، برای تقویت احساس استقلال، یك قاشق به دست كودك داده و با قاشق دیگر به او غذا داده شود.
۲. استفاده از قاشق برای كودك نوپا ضرورت دارد ولی ممكن است نیاز به كمك داشته باشد.
۳. كودك نوپا نیاز به مكان نسبتا خلوت برای خوردن غذا دارد، چون مدت تمركز او كوتاه است یعنی صدای بلند رادیو، تلویزیون یا رفت و آمد خواهر و برادر، و یا مشاجره می تواند توجه او را از خوردن غذا منحرف كند.
۴. دادن استراحت قبل از خوردن غذا و زمان ثابت صرف غذا برای كودك اهمیت خاصی دارد.
۵. اجرای برنامه ی ثابت سبب آرامش كودك می شود، یعنی بشقاب و قاشق همیشگی و حتی ثابت و نحوه ی آماده كردن او برای غذا خوردن به او آرامش می دهد.
۶. اشتهای كودك مانند خلق و خوی او متغیر است، بهتر است روزی كه كودك اشتهای كم تری دارد و غذا كم می خورد، پافشاری نشود كه حتما غذای بشقابش را تمام كند.
۷. قدرت تقلید كودك در این سن زیاد است و رفتارهای اعضای خانواده (خواهر، برادر یا والدین) را تقلید می كند لذا نباید افراد خانوداه رفتار نامتناسب در هنگام غذا خوردن داشته باشند.
۸. كودك غذای گرم را دوست دارد البته نباید خیلی داغ و یا سرد باشد.
۹. كودك دوست دارد با غذا بازی كرده و ریخت و پاش كند، بنابراین نباید انتظار داشت كودك آداب غذا خوردن را رعایت كند.
۱۰. كودك نوپا فقط ۱۰ ـ ۵ دقیقه حالت نشستن را تحمل می كند بطور معمول قبل ار اتمام غذا، سفره را ترك كرده و دوباره برمی گردد.
۱۱. رنگ و ظاهر غذا توجه كودك را جلب می كند و در نتیجه به طور طبیعی او غذا را دست كاری خواهد كرد.
اصول رفتار با كودك سه تا پنج ساله
۱. باید كودك را با انواع غذاهای مختلف آشنا كرد. بهتر است غذای جدید را ابتدا یك فرد بزرگ تر خانواده بخورد تا الگویی برای كودك باشد و تمایل كودك برای خوردن آن غذا بیش تر شود.
۲. نباید میان وعده ها آن قدر زیاد باشد كه كودك نتواند غذای اصلی را بخورد به خصوص در مصرف مواد قندی، شیرینی، شكلات و تنقلات كم ارزش نباید زیاده روی كرد چون می تواند سبب فساد دندان، سوءتغذیه و یا چاقی كودك شود. عادت كودك به مصرف میوه به عنوان میان وعده بسیار خوب است.
۳. تعیین چهارچوب مشخص در ارتباط با غذا خوردن نشان دهنده ی ارزش ها و نگرش های خانوده است و باید با محبت و مهربانی آن ها را به كودك تفهیم كرد.
۴. در صورتی كه كودك تمایلی به خوردن غذای جدید نشان نداد می توان او را تشویق كرد كه مختصری از آن را بچشد، بو بكشد و حتی لمس كند این كار درك كودك از غذا را با حس های بویایی، چشایی و بینایی تقویت می كند و پذیرش غذای جدید را برای او راحت تر می كند. البته بهتر است غذای جدید در زمانی كه كودك به طور كامل گرسنه است داده شود.
۵. باید هنگام خوردن غذا محیط جالب و با آرامش باشد. امر و نهی كردن و اعمال روش های تربیتی در حین صرف غذا مناسب نیست.
۶. بی تحركی، خواب ناكافی و بیماری كودك می تواند موجب بی اشتهایی و غذا نخوردن كودك شود.
۷. برای تشویق كودك به غذا خوردن بهتر است از بشقاب و فنجان ثابت استفاده شود و غذا به تكه های كوچك تقسیم شود تا به راحتی كودك آن را بخورد.
۸. باید به كودك اجازه داد كه اگر غذای بیش تری می خواهد، ابراز كند.
۹. هم زمان با دسترسی به استقلال، ریخت و پاش غذا بیش تر می شود ولی باید تحمل كرد.
۱۰. صحبت كردن با كودك خردسال در حین غذا خوردن، علاقه ی او را به صرف غذا بیشتر خواهد كرد.
۱۱. ساعت خوردن غذا فرصت خوبی برای ابراز رفتارهای صحیح در حین غذا خوردن است
۱۲. كودك علاقه دارد غذاهای جدید را دست كاری كرده و سپس بخورد، این نیز رفتاری طبیعی است.
۱۳. خوردن غذا با همسالان برای كودكان جالب تر است.

منبع : بنياد انديشه اسلامي