نوار قلب ریال

هر چند به اعتقاد بسیاری از صاحبنظران اقتصادی، رکود اخیر و بحران مالی دنیا، به دلیل موانع تحریمی که به ارتباط کم مؤسسات مالی ایران با سایر کشورها منجر شده، نمی تواند تأثیر مهمی به روی اقتصاد کشورمان داشته باشد، اما تحلیل آن و بررسی روند اخیر تغییرات نرخ ارزهای مهم در برابر ریال می‌تواند بیانگر نتایج جالبی باشد.
به دنبال کاهش مستمر و شدید نرخ های بهره از سوی فدرال رزرو پس از واقعه تروریستی دوقلوهای نیویورک در سپتامبر ۲۰۰۱‌ و به دنبال آن رونق ساخت و ساز مسکن، مازاد عرضه در آمریکا به وجود آمد که نهایتاً به بحران مالی مؤسسات وام دهنده تبدیل شد که از اواسط سپتامبر ۲۰۰۸‌ بُعد وسیع و جهانی آن خود نمایی کرده است.
به دلیل وابستگی بازارهای مالی اتحایه اروپا و انگلستان به آمریکا، بعد از اعلام ورشکستگی مؤسسه مالی ”لیمن برادرز“ در روز چهاردهم سپتامبر، پوند و یورو، در برابر ریال تضعیف شدند. ‌اما نرخ دلار به دلیل رشد اقتصادی حاکم بر ایالات متحد در سال‌های گذشته، از نزول قابل توجهی برخوردار نبوده است. در روز ۱۶ سپتامبر با کمک ۸۵ میلیارد دلاری فدرال رزرو به شرکت بیمه AIG و جلب اعتماد اذهان عمومی، نرخ یورو و پوند در مقابل ریال و همچنین دلار افزایش یافت. اما فرانک سوییس به دلیل ثبات اقتصادی این کشور، تقریباً تا اواخر سپتامبر در برابر ریال نوسانی از خود نشان نداد. همچنین یکصد ین ژاپن نیز تا قبل از شوک اول بحران، از روند تقریباً ثابتی برخوردار بود.
● شروع بحران در بُعد جهانی
در هجدهم سپتامبر، با ورشکسته شدن بانک ”اچ باس“ انگلستان که از بزرگترین مؤسسات مالی وام دهنده در آن کشور است روند نزولی پوند در مقابل ریال ایران آغاز شد و سرانجام پس از این اتفاق، شوک اول بحران با تعطیلی بانک ”واشنگتن میوچوال“ آمریکا رخ داد که با انتشار این خبر در بیست و ششم سپتامبر، پوند و یورو سقوط شدیدی را در مقابل ارزهای دنیا از جمله ریال ایران تجربه کردند. به دنبال این اتفاق، ین ژاپن به دلیل روابط نسبتاً مناسب اقتصادی ایران و ژاپن، در مقابل ریال قدرت یافت که این اتفاق به دلیل تحریم غرب علیه ایران، و به نوعی جانشینی ین در مقابل دلار، پوند و یورو بود. روند صعودی قیمت یکصد ین ژاپن به حدی رسید که در روز دوم اکتبر (۱۱ مهر) از مرز ۱۰‌ هزار ریال گذشت و از قیمت دلار نیز پیشی گرفت. پس از شوک اول که منجر به سقوط ارزش پوند و یورو و تقویت ین و اقتصاد ژاپن شد، بانک نومورای ژاپن، شعبه لیمن برادرز آسیا را خرید و در نهایت، تعطیلی میوچوآل، ‌فرانک باثبات را دستخوش تغییر نموده و قیمت آن را از مرز ۸‌ هزار و ۸۵۰‌ به ۸‌ هزار و ۶۵۰‌ ریال کاهش داد. ‌ ‌
اما چرا روند دلار در عین بحران آمریکا در مقابل ریال تقریباً با ثبات بوده و قوی شده است؟ همانطور که در ابتدا نیز اشاره شد، ایالات متحد قبل از این بحران رشد اقتصادی مناسبی داشت که البته این ثبات نسبی دلار، کوتاه مدت است و در بلند مدت ( در صورت تداوم بحران ) قطعاً نوسان دلار بیشتر خواهد شد. ‌ ‌
از طرف دیگر ادامه بحران به طور حتم تأثیرات منفی بر اقتصاد ایران خواهد گذاشت چرا که با تداوم آن، قیمت نفت بر اثر کاهش تقاضای جهانی، مجدداً نزول کرده که این مسأله درآمد ارزی کشورمان را کاهش می‌دهد و این در حالی است که بسیاری از واردات کشور ما از سایر کشورها همچون ژاپن – که ین آن ارزش بیشتری پیدا کرده – انجام می‌شود. در صورت تداوم بحران و به میان آمدن پای کشورهای حوزه خلیج فارس، از جمله امارات و تعاملات اقتصادی حجیمی که ایران با این کشور، علی‌الخصوص در ساخت و ساز مسکن دارد، رکودی دیگر علاوه بر کاهش قیمت نفت به ما وارد می‌سازد که قطعاً سرمایه گذارانی که بخشی از آن را در کشور سرمایه گذاری کرده اند، با مشکل مواجه شده و کشور ما نیز وارد این بحران خواهد شد. حجم نقدینگی انباشت شده شدید ریال در ۵‌ سال اخیر را در تبیین ضعیف‌تر شدن آتی آن نباید از نظر دور داشت.
با نگاه دقیق‌تر به بازار ارز می‌توان دلیل دیگری برای افزایش قیمت ین به ریال دانست و آن کسب سود در بازار از طریق آربیتراژ بوده است. در روز ۸‌ مهر، براساس گزارش واحد اطلاعات و اخبار ماهنامه <اقتصاد ایران>، هر یکصد ین ژاپن به اندازه ۹۵۱۴/۰‌ دلار ارزش داشته که نرخ برابری ین به ریال نیز ۹۱۶۲‌ بوده است که سود حاصل از فروش دلار و خرید ین رقم ۷۸/۱۰۱ ریال می‌شده است. این رقم سبب افزایش درخواست ین در بازا ارز و به تبع آن افزایش شدید در روز یازدهم مهر ماه (دوم اکتبر) شد که حتی قیمت ین از قیمت دلار نیز بالاتر رفت.
همچنین تعطیلی روز دهم مهر ماه (عید فطر) در بازار تهران، سبب افزایش شدیدتری در فاصله نهم تا یازدهم مهر ماه (۳۰‌ سپتامبر تا ۲‌ اکتبر) در نرخ برابری ین به ریال شد که این افزایش را در نمودار مشاهده می کنید.

منبع : ماهنامه اقتصاد ایران