رجال تهران و برخی ولایات شمال غرب ایران

نویسنده : فورتسکیو -
مترجم : کاظم‌بیکی - محمدعلی
محل نشر : تهران
تاریخ نشر : ۱۳۸۰/۰۵/۲۲
رده دیویی : ۹۵۵.۰۷۵۰۹۲۲
قطع : رقعی
جلد : شومیز
تعداد صفحه : ۱۴۴
نوع اثر : ترجمه
زبان کتاب : فارسی
نوبت چاپ : ۱
شابک : ۹۶۴-۵۵۷۲-۹۰-۸

در گرماگرم جنگ جهانی اول و سقوط تزاریسم در روسیه ( 1917م) و متعاقب آن تشکیل دولت انقلابی بلشویک‌ها و خروج شوروی از جنگ, دولت انگلستان سیاست اعزام نیروهای نظامی و نفوذ در مناطق شمالی ایران, قفقاز و آسیای مرکزی را در راس برنامه‌های خود در ایران قرار داد .پیرو این سیاست, در سال 1919م/ 1338ه.ق ستاد کل قوای بریتانیا در بین‌النهرین دستوری مبنی بر شناسایی و گردآوری اطلاعات درباره تهران و ولایات شمال غرب ایران صادر کرد .این مهم در سال 1920م / 1338ه.ق به کاپیتان 'ل.س.فورتسکیو 'محول شد .او نیز بدین منظور با سفر به مازندران, تنکابن , و گیلان, شرق آذربایجان, زنجان و قزوین از نزدیک به شناسایی و بررسی مسائل نواحی مختلف منطقه مشغول شد و گزارش مشروحی تهیه کرد و در سال 1921م سه روز پس از کوتای رضاخان, به دولت بریتانیا تحویل نمود .این گزارش مفصل به دلیل اهمیتش به مدت نیم قرن محرمانه باقی مانده بود تا این‌که در سال 1971در اختیار پژوهشگران قرار گرفت .عنوان کامل گزارش مذکور 'گزارش نظامی درباب تهران و تعدادی از ولایات شمال غرب ایران 'است که در 10فصل تنظیم شده است .اما کتاب حاضر, ترجمه فقط فصل نهم گزارش 'فورتسکیو 'است که در آن شرح حال رجال تهران, مازندران, محال ثلاث (کجور, کلارستاق و تنکابن) گیلان, خلخال, خمسه, قزوین, خرقان و ساوه به تفکیک منطقه جغرافیایی گردآمده است .مترجم در مقدمه کتاب می‌نویسد' :گفتنی است که در میان صاحبان تراجم, گروهی ـ به ویژه آنان که در تهران ساکن بودند ـ شخصیت‌ها و فعالین سیاسی صاحب نام هستند, ولی در مورد بسیاری از رجال ولایات, هر چند نقش اصلی در رویدادهای محلی داشته‌اند, در منابع و تواریخی که در پایتخت تالیف شده‌اند اطلاعات کمی درباره آنها به چشم می‌خورد .همین امر, فصل نهم 'گزارش نظامی ' فورتسکیو را به عنوان پرتوی به برخی رخدادها و روابط ناگفته و دوران مشروطیت, جنگ جهانی اول و عصر ظهور رضاخان شایان توجه می‌کند .به ویژه آن که به تصریح گزارشگر, هاروارد ـ دیپلمات بریتانیایی که مرحوم بهار از او به عنوان یکی از طرفداران راه‌اندازی کودتا به وسیله قزاق‌ها یاد می‌کند ـ مطالب بخش اخیر گزارش را 'حک و اصلاح 'کرده است .بدین ترتیب فصل نهم می‌تواند بیانگر دیدگاه و داوری طیفی از ماموران نظامی و سیاسی بریتانیا در مورد رجال ایران باشد که توصیه کنندگان و حامیان کودتای سوم اسفند 1299بودند .' در هر معرفی نامه اطلاعات مورد نیاز دولت انگلستان به شکل مختصر آمده که عمدتا مشتمل است بر سوابق سیاسی, اداری, نظامی و حکومتی, همچنین نفوذ و قدرت و مواضع و کیفیت و میزان ارتباط با دربا و حکومت و اطلاعاتی از این دست .