عشق در دل کویر

ابراهیم فروزش سال ۸۶ دو فیلم ساخته که فضای متفاوتی نسبت به هم دارند.
«هامون و دریا» مثل اغلب فیلم‌های این کارگردان درباره یک نوجوان است که سعی می‌کند شرایط زندگی‌اش را تغییر بدهد. اما در «دوست داشتن را هجی کن» بزرگ‌ترها به اندازه بچه‌ها نقش دارند. «هامون و دریا» اشاره‌ای به موسیقی، باورها و فرهنگ کهن ایرانی هم دارد و در دل یک قصه عاشقانه، از کویر و بچه‌های سختکوش‌اش می‌گوید. «هامون و دریا» در دو بخش مسابقه سینمای آسیا و مسابقه سینمای ایران با دیگر فیلم‌ها به رقابت می‌پردازد.
▪ شما کارگردان پرکاری نیستید،‌ اما امسال دو فیلم ساختید. گویا امسال شرایط کار مهیا بوده؟
ـ اگر فعالیت را فقط ساخت فیلم بلند بدانیم من کم‌کارم. اما از نظر من ساخت فیلم کوتاه و مستند به اندازه فیلم بلند مهم است و زمان می‌برد. در مدتی که فیلم بلند نمی‌سازم مشغول فعالیت در بخش‌های دیگر هستم شاید ابزار فرق کرده باشد اما دغدغه‌های من، ذهنیتم نسبت به تصویر و علاقه‌ام به طرح مباحثی خاص همچنان وجود دارد.
▪ قصه «هامون و دریا» از چه زمانی برای شما شروع شد؟
ـ از سه سال پیش درگیر این پروژه شدم. عباس جهانگیریان کتابی با نام «هامون و دریا» نوشته است. وقتی این قصه را خواندم از آن خوشم آمد و نوشتن فیلمنامه توسط او شروع شد.
▪ پس در قصه عناصری داشته که به سینمای مورد علاقه‌تان نزدیک بوده؟
ـ به هر حال به عنوان خواننده از قصه خوشم آمد و احساس کردم اگر فیلمی براساس آن ساخته شود برای مخاطب جذاب است. از طرفی موضوع تغییر و تحول کاراکترها که همیشه برایم جذاب است یکی از موضوع‌های مهم قصه بود که می‌توانستم در فیلم به آن بپردازم.
«هامون و دریا» قصه‌ای عاشقانه دارد پیش از این در فیلم‌هایتان به عشق نپرداخته بودید. می‌شود گفت به سراغ مضامین تازه‌ای رفته‌اید.
اگرچه عشق در این فیلم پررنگ‌تر از فیلم‌های دیگرم است و با یک رابطه عاشقانه در «هامون و دریا» مواجهیم اما اگر توجه کنید در بطن قصه به نشانه‌ها و علایمی برمی‌خورید که قبلا در سینمای من دیده‌اید. هامون پسر نوجوان این قصه در پایان مسیری که طی می‌کند به یک شخصیت با تجربه تبدیل شده، مثل فولاد آب دیده است و بزرگ شده. این تم را در اکثر فیلم‌های من می‌توان دید.
در «هامون و دریا» جغرافیا نقش مهمی در قصه و موقعیت آدم‌ها دارد. جالب است که اسم کاراکترهای اصلی هم اشاره به دو منطقه جغرافیایی دارد.
قصه ما در مناطق مختلفی می‌گذرد از حواشی کویر شروع می‌شود و تا دل کویر ادامه دارد. از کاشان، تربت جام و... می‌گذریم. مراسمی مثل گلاب‌گیری را می‌بینیم و قصه با جغرافیای مناطق کویری مخصوصا خراسان جنوبی پیوند می‌خورد. در «هامون و دریا» آدم‌ها در بستر محیط تعریف می‌شوند. محیط، فرهنگ و رسومی که در اطراف‌شان قرار دارد به آنها معنا می‌دهد محیط گاه بازدارنده است و گاهی موتور حرکت شخصیت‌ها.
خوشبختانه در «هامون و دریا» محیط فقط نقش تزئینی ندارد و ارتباط آن با قصه عمیق است.
من به دنبال خلق فضایی بومی و واقعی بودم. تنها به این فکر نمی‌کردم که دوربین را به منطقه‌ای ببرم و تصاویری ثبت کنم. آدم‌ها، موقعیت‌ها و شرایط شبیه به آن چیزی است که مردم این منطقه در دنیای واقعی با آن روبه‌رو هستند.
▪ پس فقط به دنبال قاب‌بندی زیبا و تصاویر کارت‌پستالی نبودید؟
ـ دوربین ما در این فیلم با دلیل به کویر می‌رود. منطق قصه این را ایجاب می‌کند. وقتی به کویر می‌رویم هم زیبایی‌ها و جذابیت‌ها را نشان می‌دهیم و هم سختی‌ها را . کویر گذرگاهی است که گاهی برای شخصیت‌ها هراس‌انگیز است و گاهی امیدوارکننده. شخصیت اصلی ما وقتی از این گذرگاه عبور و رشد می‌کند.
▪ موسیقی هم یکی از عناصر مهم «هامون و دریا» است؟
ـ موسیقی این منطقه ریشه‌ای تاریخی و کهن دارد. اغلب افرادی که در این مناطق زندگی می‌کنند با ساز، مخصوصا دوتار آشنایی دارند. موسیقی با زندگی‌شان عجین شده. ساز یکی از شخصیت‌های قصه است و حضوری بدون کارکرد در قصه ندارد.
▪ در فیلم قبلی‌تان «بچه‌های نفت» هم محیط یک عنصر دراماتیک و مهم بود. به نظر می‌رسد اتفاقی که در «هامون و دریا» افتاده ادامه همان مسیر است.
ـ البته فیلمنامه «هامون و دریا» را من ننوشته‌ام. در «کلید» قصه در فضای محدود یک آپارتمان روایت می‌شد و محبوس شدن یک کودک در خانه روند قصه را شکل می‌داد. در «هامون و دریا» با محیط گسترده‌تری روبه‌روییم، البته فضاهای داخلی هم داریم اما ۹۰درصد فیلم در لوکیشن‌های خارجی اتفاق می‌افتد. قصه ایجاب می‌کرد که از این فضا استفاده کنیم. ممکن است در فیلم بعدی، فضای دیگری را تجربه کنیم.
▪ قطعا کار در روستاهای کویری سخت بوده؟
ـ هر کاری دشواری‌های خاص خودش را دارد. فیلمبرداری «هامون و دریا» در تابستان و در گرمای ۵۰درجه انجام می‌شد. گروه واقعا همکاری صمیمانه‌ای داشتند و شرایط سخت آب‌وهوایی را تحمل کردند. ما در بخشی از فیلم توفان کویری را با جلوه‌های ویژه نشان دادیم که اجرای سختی داشت اما خوشبختانه خوب از کار درآمد.
▪ بازیگرهایی که در «هامون و دریا» انتخاب کرده‌اید از نوجوان‌های محلی هستند. چطور به آنها رسیدید؟
ـ همان‌طور که گفتم، واقع‌گرایی در فیلم برایم مهم بود. می‌شد از نوجوان‌های تهرانی برای نقش‌ها استفاده کنم اما آنها نمی‌توانستند لهجه خراسانی را آنطور که مردم این منطقه با آن صحبت می‌کنند، ادا کنند. پس ترجیح دادم از میان مردم منطقه تربت جام، بازیگر انتخاب کنم. خوشبختانه مردم بسیار مشتاق و علاقه‌مند بودند و با ما همکاری کردند.
یکی از ویژگی‌های شخصیت‌های فیلم، آشنایی آنها با موسیقی و مخصوصا ۲تار بود. باید نوجوانانی را انتخاب می‌کردیم که بتوانند ساز بزنند و مهم‌تر از آن با لباس محلی و در محیط کاملا باورپذیر به‌نظر برسند.
▪ البته به‌خاطر تجربه‌های قبلی، قطعا کار با بازیگر غیرحرفه‌ای خیلی برایتان سخت نیست؟
ـ طبیعی است برای چنین نقش‌هایی نمی‌شود در خیابان به‌دنبال بازیگر گشت. حتی در مدرسه‌ها هم نمی‌توان بازیگر مناسب این نقش‌ها را پیدا کرد. باید به منطقه رفت، جست‌وجو کرد و گزینه مناسب را پیدا کرد، بعد به او آموزش داد. این نوجوان‌ها معمولا مقابل دوربین راحت نیستند، نمی‌توانند به‌خوبی دیالوگ بگویند و... اما به مرور و با زحمت می‌شود به نتیجه‌ای که لازم است رسید.
▪ این بچه‌ها زمانی که فیلم تمام می‌شود، دیگر آدم قبلی نیستند، دوست دارند باز هم سینما را تجربه کنند؟
ـ پس از پایان فیلم آماده‌اند که مقابل دوربین بروند و نقش تازه‌ای را تجربه کنند. مهارت این را پیدا کرده‌اند که بازیگر باشند، در بین اینها استعدادهای عجیب و غریبی هم پیدا می‌شود که اگر رشد کنند، بازیگرهای خوبی برای این سینما هستند اما معمولا اغلب این بچه‌ها دیگر فرصت بازیگری را به‌دست نمی‌آورند.
▪ به‌نظرم «هامون و دریا» از تغییر مسیری آشکار در سینمای شما خبر می‌دهد. گویا این بار به مخاطب بیشتری فکر کرده‌اید.
ـ هیچ‌وقت نخواستم فیلمی که می‌سازم آن قدر سنگین و پیچیده باشد که مخاطبی متوجه موضوع آن نشود. فیلم باید جذاب باشد و مخاطب بتواند با قصه و فضای آن ارتباط برقرار کند. سینمایی که من به‌دنبال آن هستم، اگر از طرف مخاطب دیده نشود، پیام و هدف آن منتقل نمی‌شود.
▪ مخاطب اصلی «هامون و دریا» از نظر شما چه کسانی هستند؟
ـ فیلم برای همه اقشار می‌تواند جذاب باشد قصه و ساختار آن طوری است که برای همه قابل درک است.
فیلم دیگری که امسال ساخته‌اید، فضایی کاملا متفاوت با «هامون و دریا» دارد. در «دوست‌داشتن را هجی کن» حتی از بازیگر حرفه‌ای استفاده کرده‌اید.
من اصراری ندارم از بازیگر غیرحرفه‌ای استفاده کنم، اگر نقش ایجاب کند از بازیگر حرفه‌ای استفاده می‌کنم. در این فیلم بزرگ‌ترها نقش پررنگی دارند و برای این نقش‌ها می‌شد از بازیگر حرفه‌ای استفاده کنم.
▪ «هامون و دریا» از معدود فیلم‌های امسال است که اقتباس‌شده، چرا این قصه را انتخاب کردید؟
ـ رونویسی صرف از یک کتاب به‌عنوان فیلمنامه ارزشی ندارد. باید اثری که انتخاب می‌شود، جنبه تصویری داشته باشد و زمانی که به فیلم تبدیل می‌شود، ارزش سینمایی به عنوان اثری مستقل از کتاب داشته باشد.
▪ معمولا در سینمای ایران کارگردان‌ها کمتر به اقتباس علاقه نشان می‌دهند.
ـ ما در زمینه فیلمنامه با مشکلات زیادی روبه‌رو هستیم، اقتباس می‌تواند به این فضای تکراری و یکنواخت طراوت بدهد. در غرب همه شاخه‌های سینما به صورت تخصصی پیش می‌رود. برای نوشتن یک فیلمنامه چند نفر روی قصه کار می‌کنند، به همین دلیل تداخل وظیفه اتفاق نمی‌افتد. من دلم می‌خواهد از فیلمنامه دیگران استفاده کنم به شرطی که غنا و انسجامی که مدنظرم است در قصه وجود داشته باشد.
▪ فیلم شما در بخش مسابقه سینمای ایران و آسیا حضور دارد. فکر می‌کنید فیلم می‌تواند برای مخاطب خارجی هم جذاب باشد؟
ـ فکر می‌کنم هر فیلمسازی برای رسیدن به مخاطب جهانی ابتدا باید مخاطب داخلی را جذب کند. اگر «هامون و دریا» امتیازهایی دارد به خاطر جذب مخاطب خارجی نیست. من سعی کردم کاری متناسب با فرهنگ و سنت‌های ایرانی تولید کنم، امکان دارد این ویژگی‌ها برای مخاطب خارجی هم دوست‌داشتنی باشد.
▪ حضور در جشنواره فیلم فجر برایتان مهم است؟
ـ جشنواره فرصت مناسبی است که تولیدات یک سال سینمای ایران در معرض دید قرار بگیرند و قضاوت شوند. جشنواره فضایی ایجاد می‌کند تا علاقه‌مندان جدی سینما فیلم‌ها را ببینند و نظر و دیدگاهشان را به کارگردان‌ها بگویند. این فضای تعامل و تبادل نظر را دوست دارم.
▪ فکر می‌کنید فیلم در چه شاخه‌ای نامزد دریافت سیمرغ شود؟
ـ ترجیح می‌دهم دراین مورد اظهار نظر نکنم. من به عنوان کارگردان فیلمم را می‌سازم انتظار جایزه هم ندارم. مهم این است که فیلم دیده شود.
▪ به اکران عمومی «هامون و دریا» فکر کرده‌اید؟
ـ تهیه‌کننده باید دراین مورد تصمیم بگیرد.
● خلاصه داستان
هامون نوجوان دوتار نوازی است که به همراه مادربزرگش در روستایی زندگی می‌کند.
بین او و دریا دختر عمویش علاقه ای به وجود می‌آید. بیماری دریا، هامون و تعدادی از نوجوانان روستا را به کویر می‌کشاند تا آنها با گذر از آن مسیر پرخطر برای دریا دارو تهیه کنند...
● عوامل
▪ کارگردان: ابراهیم فروزش،
▪ نویسنده فیلمنامه: عباس جهانگیریان،
▪ مدیر فیلمبرداری: تورج اصلانی،
▪ صدابردار: محمدصالح کرمانی،
▪ طراح صحنه و لباس: پیام سوری،
▪ طراح چهره‌پردازی: آفرین صادقی،
▪ موسیقی: فردین خلعتبری،
▪ طراح جلوه‌های ویژه: محسن روزبهانی،
▪ بازیگران: مهران گل‌محمدزاده، محبوبه شاکری، میلاد حاتمی، سمانه‌ هاشم‌زاده و ...
▪ مدیر تولید: محمد طلوع، محصول کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان.

منبع : روزنامه تهران امروز