مقدمه‌ای برفونت‌ها و آیین نگارش

● درآمد
در دوران گذشته که هنوز دستگاهی اختراع نشده بود تا متن را به‌صورت منظم و مرتب بنویسد، افراد مجبور بودند كه متن‌ها را با دست‌خط خویش، بنویسند.« از آن‌جا كه دست‌خط هر كس با دیگری متفاوت است و هر كس بنا بر ذوق و سلیقه خویش، خط می‌نویسد» لذا ممكن بود خواننده در خواندن متن دچار مشكل شود و حتی نتواند متن را به‌خوبی بخواند. احتمالاً آن حكایت را شنیده‌اید كه شخص خطی می‌نوشت كه نه خود می‌توانست بخواند و نه دیگری! اما امروزه با پیش‌رفت صنعت چاپ و وجود تكنولوژی‌های متعدد در این حوزه، مشكل خوانایی و ناخوانایی خط حل شده است. تكنولوژی‌‌ها فارغ از این‌كه چه كسی از آن‌ها استفاده می‌كند، خروجی یكسانی تولید می‌كنند. منظور این‌كه، مهم نیست چه كسی متن را می‌نویسد چون متن تایپ شده از یك استاندارد پیروی می‌كند و خروجی كار استاندارد است و برای همگان خوانا.
قابل ذكر است مقاله حاضر حاصل تجربیات شخصی‌ام است و ادعایی بر صحت مطالب ندارم. لذا پذیرنده نقدهای شما هستم و باعث خرسندی‌ای است، اگر اشكالی در مطالب یافتید تذكر دهید. تا هم بر من معلوم شود و هم دیگران مطالب را به غلط نیاموزند.
● فونت‌ها:
فونت‌ها كه در زبان فارسی به آن‌ها قلم گفته می‌شود در جایگاه خود حائز اهمیت‌ هستند. همان‌گونه كه هر شخص با قلم خویش، نوعی متفاوت از قلم دیگری می‌نویسد، فونت‌ها هم مثل هم نیستند و هر كدام شكل منحصربه‌فردی دارند. در حد امكان باید سعی نمود تا از فونت‌ها به‌خوبی استفاده كرد و هر كدام را در جای خود به‌كار برد. در نظرگاه شخصی بنده، بحث نمودن پیرامون فونت‌ها نیاز به پرداخت دارد و باید به آن توجه نمود. در ذیل می‌كوشم تا تجربیات شخصی‌ام را در زمینه استفاده از فونت‌ها بیان كنم. امید آن دارم كه مقبول و مفید واقع گردد.
● فونت‌های فارسی_عربی:
متاسفانه فارسی زبانان بیش‌تر از فونت عربی استفاده می‌كنند تا فارسی. آن‌ها ناخودآگاه از فونت‌های عربی استفاده می‌كنند و فكر می‌كنند كه هیچ فرقی بین فونت فارسی و عربی نیست. در صورتی كه بین این دو تفاوت‌های چشم‌گیری دیده می‌شود كه در قسمت‌های بعد به آن اشاره خواهد شد.
● تشخیص فونت عربی از فارسی:
▪ ی:
همه كسانی كه از كامپیوتر استفاده می‌كنند، احتمالاً حداقل برای كنجكاوی هم كه شده از Word استفاده كرده‌اند. اگر توجه كرده باشید هنگامی كه متنی را تایپ می‌كنید و فونت آن را به فونت‌های (مثلاً) فارسی (مثل نازنین، میترا، یاقوت، هما و...) تغییر می‌دهید، می‌بینید كه «ی» در وسط كلمه‌ها جدا و تنها نوشته شده است. احتمال قریب به یقین از كلیدهای (Replace)Ctrl + h و جای‌گزین نمودن Shift + x به جای «ی» برای رفع این مشكل استفاده كرده و از جادوی Ctrl + h لذت برده‌اید. اما به‌رغم حظی كه برده‌اید باید خدمتان عرض كنم كه با این كار «ی» فارسی را به «ی» عربی تبدیل كرده‌اید. برای رفع این مشكل نباید از Shift +x استفاده كنید چون مشكل از متن نیست بلكه مشكل از فونت است كه شما به اشتباه از نسخه عربی استفاده كرده‌اید. بنابراین توصیه می‌كنم كه حتماً از فونت‌های فارسی استفاده كنید. برای تشخیص «ی» عربی نیز، در قسمت پایین آن دو نقطه وجود دارد، اما در فارسی نقطه وجود ندارد.
▪ ك:
ك در فارسی به‌صورت سركش‌دار نوشته می‌شود، درصورتی كه در عربی سركش ندارد و یك حمزه كوچك روی آن است. البته ممكن است كه بعضی از فونت‌های عربی این تفاوت را نشان ندهند.
▪ ارقام:
ارقام ۴۵۶ در فارسی به‌صوت دندانه‌دار نوشته می‌شوند، در عربی تقریباً دندانه ندارند، مثلاً زائده قسمت پایینی ۵ حذف می‌شود و ۶ به صورت L برعكس و قرینه نوشته می‌شود. ۴ نیز به‌صورت شكسته نوشته می‌شود.
● چرا فونت فارسی؟
ممكن است بپرسید؛ برای خواننده مهم نیست كه متن با چه فونتی(عربی یا فارسی) نوشته شده است و در هر دو حالت، متن را یك‌جور می‌خواند و به مشكل خاصی برخورد نمی‌كند. در جواب باید بگویم، درست است كه فرق بین این دو، به مفهوم كلمات و روان خواندن آن‌ها خدشه‌ای وارد نمی‌كند. اما ممكن است به مشكلات بسیار ظریفی برخورد كنید كه هرگز فكرش را نمی‌كردید. به عنوان نمونه، موتورهای جست‌وجو اغلب به‌صورت كاراكتر به كاراكتر جست‌و‌جو می‌كنند، مثلاً وقتی شما كلمه "آمونیاك" را جست‌و‌جو می‌كنید، موتور جست‌وجو این كلمه را حرف به حرف خوانده و بنا بر درخواست شما (جست‌و‌جوی سریع و پیش‌رفته) اقدام می‌نماید. حال فرض كنید كه شما با یك ویندوز فارسی و فونت فارسی این كلمه را نوشته‌اید، اما سایت‌هایی كه این كلمه را در متن خود دارند از ویندوز و فونت عربی استفاده كرده‌اند. موتور جست‌وجو نمی‌تواند این كلمه را تشخیص بدهد، زیرا كاراكترهای «ك» و «ی» آن‌ها با هم فرق می‌كند.
البته شایان توجه است؛ بعضی از ویندوزها هم فارسی یا عربی هستند. ویندوزهای قدیمی ۹۸ اكثراً عربی‌اند. حتی بعضی از نسخه‌های ویندوز XP SP۱نیز عربی‌اند. توصیه‌ام این است كه از ویندوزهای فارسی استفاده كنید.
● از چه فونت‌هایی استفاده كنیم؟
▪ برای متن‌های چاپی:
ـ سرتیتر:
برای سرتیتر از فونت‌های تیتر، هما و یا فونت‌های دیگر (به صورت Bold) استفاده كنید. به نظر من فونت تیتر از بقیه مناسب‌تر است.
ـ بدنه متن:
اگر متنی که تایپ می‌کنید فارسی است، از فونت‌های فارسی استفاده كنید. به‌نظر من فونت‌های نازنین، میترا، یاقوت، لوتوس و زر نسبت به فونت‌های دیگر مناسب‌ترند. زیرا شكل زیبایی دارند و به خوانایی و زیبایی متن كمك می‌كنند.
▪ متن‌هایی تحت وب:
اگر می‌خواهید متن را در سایت و یا وبلاگی قرار دهید، بهتر است از فونت‌های استاندارد انگلیسی ویندوز استفاده كنید، زیرا ممكن است كاربری كه می‌خواهد متن شما را از اینترنت دانلود كند، فونت فارسی نداشته باشد. اما به‌حتم فونت انگلیسی را دارد. بهترین و معمول‌ترین فونت‌ها در این حوزه فونت‌هایTahoma ,Times New Roman ,Arial است.
● اندازه فونت برای متن‌های فارسی:
▪ Tahoma:
اندازه‌های بین ۸pt تا ۱۱Pt مناسب است. در خارج از این محدوده، این فونت شكل زیبایی نخواهد داشت. در بعضی از وبلاگ‌های ایرانی اگر توجه كرده باشید، می‌بینید كه این فونت را با اندازه‌های ۱۸ و حتی بالاتر استفاده كرده‌اند. این اندازه نه‌تنها جلب توجه نمی‌كند، بلكه شكل ظاهری وبلاگ را نیز به‌هم می‌زند. برای حالت Bold نیز از اندازه‌های ۸pt و ۹pt استفاده كنید.
▪ Times New Roman:
خلاف فونت قبلی، این فونت برای اندازه‌های بزرگ مناسب است. شما می‌توانید از اندازه‌های ۱۲pt تا ۱۵pt استفاده كنید، بدون این‌كه شكل ظاهری متنتان به‌هم بریزد. برای Bold نیز از اندازه‌های بین ۱۱pt تا ۱۳pt استفاده كنید.
▪ فونت‌های فارسی:
فونت‌های میترا و نازنین در اندازه‌های بین ۱۰pt تا ۱۵pt زیبا هستند. اگر می‌خواهید متنی را در ویژه‌نامه و یا نشریه‌ای قرار دهید؛ بهتر است از اندازه ۱۱ فونت میترا استفاده كنید. البته فونت‌های فارسی هركدام به تناسب خود ممكن است در اندازه‌های بزرگ و كوچك نمای متفاوتی داشته باشد. پیش‌نهاد من این است كه هر كدام از این فونت‌ها را در اندازه‌های متفاوت تایپ كنید و پرینت كنید تا خودتان تفاوت‌ها را بیش‌تر احساس كنید و در انتخاب بین آن‌ها راحت‌تر عمل كنید.
▪ فاصله بین خطوط:
اندازه بین خط‌ها را "۱" بگیرید. اگر می خواهید پایان‌نامه و یا متنی را تایپ كنید كه نیاز به ویرایش دارد فاصله را "۱.۵" بگیرید. هم‌چنین بین سرتیتر و متن فاصله نیندازید.
▪ حاشیه:
به نظر من حاشیه فقط برای متن‌های چند برگی است. اگر می‌خواهید پایان‌نامه، ویژه‌نامه، نشریه و یا متنی را تایپ كنید كه صفحات آن زیاد است، حاشیه نگذارید. درصورت حاشیه گذاشتن نیز از حاشیه‌های كم‌عرض و ظریف استفاده كنید.
▪ فاصله و نیم‌فاصله:
همان‌طور كه می‌دانید در صفحه كلید، از كلید Space برای فاصله انداختن بین كلمات استفاده می‌شود. اما این فقط در حالتی است كه بخواهیم بین كلمات جدا فاصله بیندازیم. این قاعده در مورد تمامی كلمه‌ها كاربرد ندارد. مثلاً كلمه "فونت‌ها" از دو كلمه "فونت" و "ها" تشكیل شده است. اما این دو كلمه به‌هم وابسته‌اند و نمی‌توانند جدا از هم نوشته بشوند. با این وصف، برای این‌كه این دو كلمه را از هم جدا كنیم، باید از نیم‌فاصله استفاده كنیم. كلمه "فونتها" را در نظر بگیرید. این كلمه باید به‌صورت جدا نوشته بشود، اغلب تایپیست‌ها این كلمه را به‌صورت "فونت ها" تایپ می‌كنند. حال با یك نیم‌فاصله به "فونت‌ها" بدل می‌شود. مزیت استفاده از نیم‌فاصله این است كه هم به روان خوانده شده متن كمك می‌كند، هم متن را زیباتر می‌كند و از همه مهم‌تر این‌كه از انفصال بین دو كلمه جلوگیری می‌كند. احتمالاً دیده‌اید كه در بعضی از متن‌ها جزئی از كلمه در آخر خط نوشته شده است و جزء دیگر آن اول خط بعدی! این مشكل به‌خاطر عدم رعایت نیم‌فاصله و عدم استفاده به‌جا از آن است.
▪ علایم و نشانه‌ها(، ؛ . ! ؟ «» () : " ...):
از استفاده نابه‌جای علایم و نشانه‌ها خودداری كنید. آن‌ها را در جای خود و فقط وقتی كه نیاز هست به‌كار ببرید. توجه كنید كه هیچ‌گاه بین علایم و كلمه‌ها فاصله نیندازید. مثلاً كاما را از كلمه جدا نكنید و دقیقاً بعد از كلمه بیاورید. هم‌چنین است برای سایر نشانه‌ها. در مورد علامت‌های تعجب، سؤال و «...» نیز افراط نكنید. مثلاً چندتا علامت تعجب را پشت‌سر‌هم نیاورید.
● تكنیك جدانویسی:
▪ ها:
بیایید از همین الان تصمیم بگیرید كلمه‌هایی را كه جدا هستند به‌هم نچسپانید. یكی از اشكلات رایج، روی‌هم نوشتن كلمه‌ها با پسوند"ها" است. مثلاً به‌جای آن‌ها می‌نویسند آنها. درصورتی كه "ها" همیشه جدا نوشته می‌شود.
▪ ب:
اگر می‌خواهیم كلمه را با افزدون "ب" امری كنیم، باید "ب" را به اول آن اضافه كنیم. مثل "برو، ببر، بپرس". اما اگر "ب" را می‌خواهیم در قالب حرف اضافه به كلمه بیفزاییم باید به صورت "به" و افزودن یك نیم‌فاصله بین آن و كلمه‌ای كه می‌خواهد به آن اضافه شود، بیاوریم. مثل "به‌صورت، به‌حالتی، به‌هم و..." حالت سومی هم هست كه "ب" جزء كلمه است. در این مورد باید دقت كنید كه با موارد بالا اشتباه نگیرید.
▪ كه:
این كلمه نیز جدا نوشته می‌شود. مثل: "این‌كه، آن‌كه، درصورتی‌كه و..."
▪ تر:
به‌غیر از كلمه‌های "بهتر" و "كهتر" همیشه جدا نوشته می‌شود. مثل: "بیش‌تر، كم‌تر، كوتاه‌تر و..."
▪ می و نمی:
"می" و "نمی" همیشه جدا نوشته می‌شوند. مثلا: "میشود" اشتباه است و شكل صحیح آن، "می‌شود" است.
▪ توجه: در تمامی موارد بالا باید از نیم‌فاصله استفاده كنید.
● معرفی Tray layout:
این نرم‌افزار كدپیج استاندارد زبان فارسی است و این امكان را می‌دهد كه صفحه كلید شما فارسی شود. "ژ" و "پ" صفحه‌كلید نیز در جای خود قرار می‌گیرند. برای نیم‌فاصله باید كلیدهای Shift + Space را فشار دهید. (البته اگر این نرم‌افزار را نداشته باشید می‌توانید از كلیدهای Ctrl + - استفاده كنید.) از قابلیت‌های دیگرش این است كه حروف "ی" و "ك" و ارقام "۴.۵.۶" فارسی نوشته می‌شوند. رایگان بوده و حجم بسیار كمی دارد (حدود۲۱۲kb) و می‌توانید آن را از اینترنت دانلود كنید. البته اخیراً ویندوزهای جدیدی توسط مهندسان ایرانی بهینه شده است و این نرم‌افزار را هنگام بارگذاری ویندوز، بار می‌كند.

دانلود نرم‌افزار Tray layout
[e-mail]
حمیدرضاهاشمی‌فرهود

منبع : سایت کانون قلم